Hoe kun je iemand ondersteunen die sterft?

Veel mensen huiveren alleen al bij het idee dat ze bij iemand moeten zijn die sterft. Voor anderen is het ondenkbaar dat iemand in eenzaamheid deze aarde verlaat. Wie echter nog nooit heeft meegemaakt hoe het is als iemand sterft als je daar bij bent, kan het eng en beangstigd zijn om zo’n gebeurtenis mee te maken. Hoe kun je iemand ondersteunen die sterft? En wat gebeurt er als de ander sterft?

Iemand bijstaan die sterft: een waardevolle ervaring

Toch hoeft het dat niet te zijn en kan het zelfs een heel waardevolle ervaring zijn. Voor zowel degene die sterft omdat hij of zij bijgestaan wordt. Maar ook voor degene die iemand op weg helpt en getuige is van een heel bijzonder proces.

Verschillende omstandigheden

Vanzelfsprekend zijn er heel veel verschillende omstandigheden waaronder iemand kan sterven. Na een ernstig ongeluk kan het zijn dat de persoon in kwestie niet meer aanspreekbaar is. Bij langdurige ziekte zijn vaak de meeste zaken wel gezegd en is ook wel bekend hoe iemand zijn laatste periode zelf ziet. Daarover afspraken maken is vanzelfsprekend altijd goed. Eigenlijk zou iedereen ergens moeten beschrijven wat hij wil als hij gaat sterven. Bepaalde mensen daarvan op de hoogte stellen is ook belangrijk. Zij weten dan wat ze wel en wat ze niet willen.

Kaarsen, een drankje en familie of iets anders

Is het moment eenmaal aangebroken dat de stervensfase ingaat dan is het goed om met elkaar af te spreken (als dat mogelijk is) wat iemand prettig vindt. Wil de persoon in kwestie bijvoorbeeld aangeraakt worden tijdens de weg naar de dood of juist niet. Wil hij of zij omringd zijn door familie en vrienden of alleen door enkele intimi. Moeten er kaarsen branden, wil de persoon in bed liggen of liever zitten, moet er muziek gedraaid worden of niet, wil de persoon in kwestie nog iets eten of (alcoholisch) drinken? Dat zijn allemaal zaken die van tevoren afgesproken kunnen worden. Het gaat in dit geval dan echter wel om de meest ideale omstandigheden en die zijn helaas vaak niet te kiezen. Ziekten als hartfalen kunnen iemand zo plotseling overvallen dat dit kan betekenen dat iemand in een kil ziekenhuis bed sterft. Ook zijn mensen soms zo ziek en lijden ze zoveel pijn dat ze onder sedatie zijn. Dat geeft een andere invalshoek waarbij degenen die bij het proces zijn betrokken meer vanuit hun eigen gevoel moeten werken. Proberen er dan het beste van te maken voor beide partijen en vooral te handelen uit de gedachte van degene die sterft lijkt dan de beste oplossing. Ziekenhuispersoneel is tegenwoordig vaak wel ingesteld op een persoonlijker benadering dan vroeger het geval was. Een eigen tint aan het sterven geven is daardoor wel gemakkelijker geworden. Iemand die in een hospice sterft kan eigenlijk ook altijd zelf nog bepalen hoe het einde eruit ziet. Vanzelfsprekend met de beperkingen die ziekte en dood met zich meebrengen, want iemand die erg verzwakt is heeft misschien helemaal geen behoefte meer aan allerlei poespas. Die wil alleen nog maar rust en eeuwig slapen.

Wachten op de dood

Zijn de omstandigheden geschapen waarin de stervende zich kan vinden, dan is het wachten vreemd genoeg op de dood. Dat kan voor de ene stervende behoorlijk beangstigd zijn, maar een ander heeft er volledig vrede mee en kan niet wachten om te gaan. Angst kan in de meeste gevallen verholpen worden door lichamelijke aanraking en nabijheid. Iemand die het gevoel heeft er niet alleen voor te staan, zal zich rustiger overgeven dan iemand die doodsbang is. Overigens zou te veel lichamelijk contact ook niet goed zijn, want dat kan de persoon die sterft verhinderen om werkelijk te gaan. Doseren dus, maar zodanig dat de stervende zich in geen geval alleen gelaten voelt. Zachtjes praten kan ook helpen. Zeggen dat het goed is, dat iemand met een gerust hart mag gaan, dat er iets wacht wat beter is, kan iemand op weg helpen. Mooie muziek die voor een positief gevoel zorgt, zacht licht en genoeg warmte (de stervende heeft het vaak steenkoud) helpen ook mee aan het bevorderen van het welzijn.

De eerste lichamelijke tekenen

De lichamelijke tekenen van het sterven beginnen vaak met de kou. Witte vingertoppen, koude tenen, duiden op het inzetten van het sterven. Ook is vaak te zien dat de ademhaling verandert. Vreemd is dat niet. De zuurstofvoorziening van het lichaam stopt er op een gegeven moment mee en dat betekent dat de ademhaling eerst ,,hoog’’ gaat zitten zoals medici dat noemen. De stervende ademt eerst nog volledig, dan gaat er geen zuurstofrijk bloed meer naar de benen tot er alleen nog maar aan de bovenkant van het lichaam bloed zit dat nog voor een beetje zuurstof zorgt. Dat kan een vreemd gezicht zijn en bovendien is aan het tempo te horen dat er iets vreemds aan de hand is. Niet schrikken, het is het teken dat de persoon in kwestie afscheid neemt van het leven. De ademhaling (die eigenlijk dan niet echt meer een volledig ademhaling is) gaat als het ware steeds meer naar alleen nog maar de bovenkant van het lichaam tot het helemaal stopt.

Stel gerust en houd vast

Vanzelfsprekend kan dit gepaard gaan met rare geluiden, misschien is iemand een beetje benauwd, of bang, of piept het wat. Stel hem of haar gerust. Doe dat voortdurend en zonder angst want dat kan overslaan. Houd hem of haar zo nu en dan vast, streel de haren of een arm, fluister iets in zijn of haar oor. Doe dat niet voortdurend maar als zo dat het niet moeilijk wordt om het leven te verlaten. Bovendien is het niet erg om iemand te zien sterven, het is deel van dit leven en een goede afsluiting hoort daar ook bij.

De ademhaling stopt helemaal

Na verloop van tijd kan de ademhaling van een stervende dan volledig gaan stoppen. Dit kan gepaard gaan met diverse andere zaken. De persoon in kwestie kan de ogen openslaan en ze openhouden, er kan geluid uit de mond komen, of een laatste alles overheersende ademtocht. Ook hebben mensen al veel eerder geen controle meer over hun darmen en blaas. Het kan dus zijn dat iemand ontlasting en plas laat lopen. Dat hoort er allemaal bij. In bepaalde religies staat centraal dat de overledene na zijn sterven zoveel mogelijk met rust wordt gelaten. Dit zou het heengaan vergemakkelijken, ook nadat het lichaam al is gestorven. Dit zijn persoonlijke kwesties die iedereen het best van tevoren met elkaar kan doornemen. Soms is het voor nabestaanden nog erg prettig om de gestorvene nog eens flink te knuffelen, aan te raken of te bekijken.

Lijkvlekken en een koud gelaat

Is iemand gestorven dan ontstaan er in veel gevallen lijkvlekken. Dit zijn grote rode vlekken op het lichaam, waar iemand erg van kan schrikken. Niet iedereen krijgt ze, maar wie er niet op bedacht is kan heel erg schrikken van dat beeld. Bovendien verandert de kleur van een overledene in een soort geelwit. Daarbij komt dat het lichaam na verloop van tijd hard wordt, het voelt als het ware aan als een soort steen. De stand van het gezicht kan daardoor veranderen in een soort grimas, die ook akelig aan kan doen. Iemand die gestorven is, wordt na verloop van tijd bovendien ijskoud. Ook dat kan bij aanraking heel raar voelen, maar wie erop voorbereid is weet dat dit zo hoort. Tevens kan soms geruime tijd na het overlijden nog lucht uit de longen komen. Wie daar niet op voorbereid is, kan daar erg van schrikken. Het is geen laatste ademhaling of een teken dat de persoon in kwestie toch nog leeft, maar slechts de adem die nog in het lichaam zat.

Persoonlijke verhalen

Meer persoonlijke verhalen in: Dood op kousenvoeten