Hoe kun je iemand ondersteunen die sterft?

Veel mensen huiveren alleen al bij het idee dat ze bij iemand moeten zijn die sterft. Voor anderen is het ondenkbaar dat iemand in eenzaamheid deze aarde verlaat. Wie echter nog nooit heeft meegemaakt hoe het is als iemand sterft als je daar bij bent, kan het eng en beangstigd zijn om zo’n gebeurtenis mee te maken. Hoe kun je iemand ondersteunen die sterft? En wat gebeurt er als de ander sterft?

Iemand bijstaan die sterft: een waardevolle ervaring

Toch hoeft het dat niet te zijn en kan het zelfs een heel waardevolle ervaring zijn. Voor zowel degene die sterft omdat hij of zij bijgestaan wordt. Maar ook voor degene die iemand op weg helpt en getuige is van een heel bijzonder proces.

Verschillende omstandigheden

Vanzelfsprekend zijn er heel veel verschillende omstandigheden waaronder iemand kan sterven. Na een ernstig ongeluk kan het zijn dat de persoon in kwestie niet meer aanspreekbaar is. Bij langdurige ziekte zijn vaak de meeste zaken wel gezegd en is ook wel bekend hoe iemand zijn laatste periode zelf ziet. Daarover afspraken maken is vanzelfsprekend altijd goed. Eigenlijk zou iedereen ergens moeten beschrijven wat hij wil als hij gaat sterven. Bepaalde mensen daarvan op de hoogte stellen is ook belangrijk. Zij weten dan wat ze wel en wat ze niet willen.

Kaarsen, een drankje en familie of iets anders

Is het moment eenmaal aangebroken dat de stervensfase ingaat dan is het goed om met elkaar af te spreken (als dat mogelijk is) wat iemand prettig vindt. Wil de persoon in kwestie bijvoorbeeld aangeraakt worden tijdens de weg naar de dood of juist niet. Wil hij of zij omringd zijn door familie en vrienden of alleen door enkele intimi. Moeten er kaarsen branden, wil de persoon in bed liggen of liever zitten, moet er muziek gedraaid worden of niet, wil de persoon in kwestie nog iets eten of (alcoholisch) drinken? Dat zijn allemaal zaken die van tevoren afgesproken kunnen worden. Het gaat in dit geval dan echter wel om de meest ideale omstandigheden en die zijn helaas vaak niet te kiezen. Ziekten als hartfalen kunnen iemand zo plotseling overvallen dat dit kan betekenen dat iemand in een kil ziekenhuis bed sterft. Ook zijn mensen soms zo ziek en lijden ze zoveel pijn dat ze onder sedatie zijn. Dat geeft een andere invalshoek waarbij degenen die bij het proces zijn betrokken meer vanuit hun eigen gevoel moeten werken. Proberen er dan het beste van te maken voor beide partijen en vooral te handelen uit de gedachte van degene die sterft lijkt dan de beste oplossing. Ziekenhuispersoneel is tegenwoordig vaak wel ingesteld op een persoonlijker benadering dan vroeger het geval was. Een eigen tint aan het sterven geven is daardoor wel gemakkelijker geworden. Iemand die in een hospice sterft kan eigenlijk ook altijd zelf nog bepalen hoe het einde eruit ziet. Vanzelfsprekend met de beperkingen die ziekte en dood met zich meebrengen, want iemand die erg verzwakt is heeft misschien helemaal geen behoefte meer aan allerlei poespas. Die wil alleen nog maar rust en eeuwig slapen.

Wachten op de dood

Zijn de omstandigheden geschapen waarin de stervende zich kan vinden, dan is het wachten vreemd genoeg op de dood. Dat kan voor de ene stervende behoorlijk beangstigd zijn, maar een ander heeft er volledig vrede mee en kan niet wachten om te gaan. Angst kan in de meeste gevallen verholpen worden door lichamelijke aanraking en nabijheid. Iemand die het gevoel heeft er niet alleen voor te staan, zal zich rustiger overgeven dan iemand die doodsbang is. Overigens zou te veel lichamelijk contact ook niet goed zijn, want dat kan de persoon die sterft verhinderen om werkelijk te gaan. Doseren dus, maar zodanig dat de stervende zich in geen geval alleen gelaten voelt. Zachtjes praten kan ook helpen. Zeggen dat het goed is, dat iemand met een gerust hart mag gaan, dat er iets wacht wat beter is, kan iemand op weg helpen. Mooie muziek die voor een positief gevoel zorgt, zacht licht en genoeg warmte (de stervende heeft het vaak steenkoud) helpen ook mee aan het bevorderen van het welzijn.

De eerste lichamelijke tekenen

De lichamelijke tekenen van het sterven beginnen vaak met de kou. Witte vingertoppen, koude tenen, duiden op het inzetten van het sterven. Ook is vaak te zien dat de ademhaling verandert. Vreemd is dat niet. De zuurstofvoorziening van het lichaam stopt er op een gegeven moment mee en dat betekent dat de ademhaling eerst ,,hoog’’ gaat zitten zoals medici dat noemen. De stervende ademt eerst nog volledig, dan gaat er geen zuurstofrijk bloed meer naar de benen tot er alleen nog maar aan de bovenkant van het lichaam bloed zit dat nog voor een beetje zuurstof zorgt. Dat kan een vreemd gezicht zijn en bovendien is aan het tempo te horen dat er iets vreemds aan de hand is. Niet schrikken, het is het teken dat de persoon in kwestie afscheid neemt van het leven. De ademhaling (die eigenlijk dan niet echt meer een volledig ademhaling is) gaat als het ware steeds meer naar alleen nog maar de bovenkant van het lichaam tot het helemaal stopt.

Stel gerust en houd vast

Vanzelfsprekend kan dit gepaard gaan met rare geluiden, misschien is iemand een beetje benauwd, of bang, of piept het wat. Stel hem of haar gerust. Doe dat voortdurend en zonder angst want dat kan overslaan. Houd hem of haar zo nu en dan vast, streel de haren of een arm, fluister iets in zijn of haar oor. Doe dat niet voortdurend maar als zo dat het niet moeilijk wordt om het leven te verlaten. Bovendien is het niet erg om iemand te zien sterven, het is deel van dit leven en een goede afsluiting hoort daar ook bij.

De ademhaling stopt helemaal

Na verloop van tijd kan de ademhaling van een stervende dan volledig gaan stoppen. Dit kan gepaard gaan met diverse andere zaken. De persoon in kwestie kan de ogen openslaan en ze openhouden, er kan geluid uit de mond komen, of een laatste alles overheersende ademtocht. Ook hebben mensen al veel eerder geen controle meer over hun darmen en blaas. Het kan dus zijn dat iemand ontlasting en plas laat lopen. Dat hoort er allemaal bij. In bepaalde religies staat centraal dat de overledene na zijn sterven zoveel mogelijk met rust wordt gelaten. Dit zou het heengaan vergemakkelijken, ook nadat het lichaam al is gestorven. Dit zijn persoonlijke kwesties die iedereen het best van tevoren met elkaar kan doornemen. Soms is het voor nabestaanden nog erg prettig om de gestorvene nog eens flink te knuffelen, aan te raken of te bekijken.

Lijkvlekken en een koud gelaat

Is iemand gestorven dan ontstaan er in veel gevallen lijkvlekken. Dit zijn grote rode vlekken op het lichaam, waar iemand erg van kan schrikken. Niet iedereen krijgt ze, maar wie er niet op bedacht is kan heel erg schrikken van dat beeld. Bovendien verandert de kleur van een overledene in een soort geelwit. Daarbij komt dat het lichaam na verloop van tijd hard wordt, het voelt als het ware aan als een soort steen. De stand van het gezicht kan daardoor veranderen in een soort grimas, die ook akelig aan kan doen. Iemand die gestorven is, wordt na verloop van tijd bovendien ijskoud. Ook dat kan bij aanraking heel raar voelen, maar wie erop voorbereid is weet dat dit zo hoort. Tevens kan soms geruime tijd na het overlijden nog lucht uit de longen komen. Wie daar niet op voorbereid is, kan daar erg van schrikken. Het is geen laatste ademhaling of een teken dat de persoon in kwestie toch nog leeft, maar slechts de adem die nog in het lichaam zat.

Helpen met de laatste reis

Wie op de hoogte is van al die soort zaken en weet dat dit allemaal normaal is, kan iemand bijstaan die zijn laatste reis niet alleen wil maken. Veel mensen vinden het ook een voorrecht om iemand op weg te helpen, zeker als het gaat om iemand waar hij of zij van houdt. Bovendien wordt daarmee het mysterie van de dood ook enigszins ontrafeld, want de dood is niet zo geheimzinnig als men haar wel eens voorstelt. Het is eigenlijk net zo bijzonder als het begin van het leven.

Persoonlijke verhalen

Meer persoonlijke verhalen in: Dood op kousenvoeten

© 2009 - 2025 Singalees, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Vanaf 2021 is InfoNu gestopt met het publiceren van nieuwe artikelen. Het bestaande artikelbestand blijft beschikbaar, maar wordt niet meer geactualiseerd.

Reacties

Corina, 21-02-2016
Wat een mooie en duidelijke uitleg! Ik heb in december 3 dagen aan het sterfbed van mijn moeder gezeten, samen met mijn zus en zwager. Voor ons was dit de eerste keer dat we het van dichtbij hebben meegemaakt. De ervaring is zowel naar als fijn. Dat klinkt dubbel maar zo voelde ik het, ik ben heel dankbaar dat ik er bij heb kunnen zijn en mijn moeder gerust heb kunnen stellen. Zij heeft haar laatste adem uitgeblazen nadat wij alledrie afscheid hadden genomen, we wisten dat ze de nacht niet zou overleven vanwege het doodsmasker wat zichtbaar werd 's avonds. Zij is heel vredig over gegaan, haar vingers waren gespreid en ze had een glimlach om haar mond. Ik ben dankbaar en heel blij met dit artikel, stelt zeker wat meer gerust. Wij hebben het goed gedaan, daar ben ik nu van overtuigd. Sorry voor het lange verhaal maar ik wilde even reageren.Reactie infoteur, 20-06-2016
Wat fijn dat jullie het zo mooi hebben kunnen afronden. En wat goed dat je zo kunt terug kijken op het begeleiden van de laatste reis van je moeder. En de ervaring is vaak ook zowel naar als fijn. Iemand verliezen is altijd vreselijk, maar als je daarbij kunt begeleiden is dat iets dat je toch voor de ander hebt kunnen doen. Veel sterkte bij het verwerkingsproces.

Joke, 16-11-2014
Wat zijn de gevolgen op de nabestaande nadat ze een sterfproces hebben meegemaakt?Reactie infoteur, 17-11-2014
Dat kan heel divers zijn. Vaak kan het louterend werken, maar het kan natuurlijk ook naar zijn als iemand een slecht einde heeft gekend. Maar iemand bijstaan in zijn laatste momenten wordt over het algemeen wel als mooi ervaren.

Wolf, 11-04-2012
Dit is een vraag. Wij hebben vandaag gehoord 10-04-2012 dat een collega van mijn man niet lang meer te leven heeft. Hij heeft kanker en is al bediend. Wij willen nog heel snel een kaart sturen alleen weet niet wat we op die kaart moeten schrijven. Graag een tip!Reactie infoteur, 11-04-2012
Ik zou gewoon op de kaart zetten dat u meeleeft, het heel erg vindt wat er gebeurt, dat u het liever anders had gezien. En mocht u voor de nabestaanden ook nog iets kunnen beteken, dan zou u dat er ook op kunnen zetten. Dat is voor de meeste mensen die gaan sterven toch wel een geruststelling: dat ze weten dat hun nabestaanden ook kunnen rekenen op steun van de omgeving.

Lene, 28-11-2011
Dat staat toch in tegenstelling met wat je zegt onderaan: "Ja sterven duurt wel wat lange dan een tel. Je kunt natuurlijk niet in 1 tel weg zijn, want er zit nog zuurstofrijk bloed in je lichaam dat je organen nog voorziet van zuurstof. Pas als dat niet meer rond wordt gepompt sterf je. " Dus dan besef je het toch nog?Reactie infoteur, 28-11-2011
Het proces van daadwerkelijk sterven is iets anders dan het besef hebben dat je sterft. Je leeft dan nog klinisch gezien, maar in je lichaam zit dan al zo weinig zuurstof meer dan rond gaat, dat je dat niet meer merkt.

Lene, 21-11-2011
Wat betekent dan "hij was op slag dood"? "hij heeft er niks van gevoeld"?Reactie infoteur, 21-11-2011
Ja als iemand op slag dood is, is het van het ene op het andere moment afgelopen. Dat betekent dus ook dat de persoon in kwestie niet het besef heeft dat hij gaat sterven, want dan is het al gebeurd.

Lene, 09-11-2011
Hoe voelt de stervende zich dan, tijdens dit proces? in ademnood? (zonder zuurstof, zonder voldoende adem) Graag je antwoordje. Ps ik heb deze tekst gestuurd naar mijn beste vriend: hij maakte dit mee zondag met zijn papa, en deze tekst bewijst dat ze het heel goed en mooi hebben aangepakt… Chapeau voor deze mooie en serene uitleg…Reactie infoteur, 09-11-2011
Ik ben natuurlijk zelf nog nooit gestorven, anders zou ik dit nu niet kunnen schrijven. Maar ik ben wel bij een aantal mensen geweest die aan het sterven waren. Ik heb hele dagen bij ze gezeten en heb dus het hele proces meegemaakt tot aan het einde, dus het moment dat iemand zijn laatste adem uitblies. In mijn beleving is het bewustzijn zo laag geworden door het zuurstofgebrek (als er geen of veel te weinig zuurstof meer in het lichaam is, krijgen de organen niet meer datgene wat ze nodig hebben en stoppen ze met functioneren) dat er ook geen benauwdheid optreedt. Het is ook anders bij sterven dan als je het benauwd hebt door een infectie of zo. In dat geval functioneert de rest van je lichaam namelijk nog wel en worden dus alle signalen nog gewoon doorgegeven. Dus ook die van pijn en onbehagen. Bij sterven is dat niet zo. In feite is iemand al een beetje dood als het proces van sterven inzet. Je voelt en ziet dat ook. De benen zijn dan al koud, terwijl het gezicht bijvoorbeeld nog warm is. In feite heeft iemand dan al zo weinig zuurstof dat er een soort "wegvallen' optreedt. Net zoals je flauwvalt zeg maar, maar dan veel meer continue. Mijn ervaring met stervende mensen is dat ze heel rustig heen gaan en geen ademnood voelen. Dat hoeft natuurlijk niet in alle gevallen zo te zijn, maar zijn er artsen in de buurt dan zorgen die er wel voor dat iemand dat gevoel niet hoeft te hebben. Ben je er niet bij, dan kun je vaak aan het lichaam daarna wel zien of iemand vredig is gestorven. Ligt hij of zij er rustig bij, dan is de dood vaak als een dief in de nacht gekomen. Veel mensen denken dat iemand die gestorven is en die in zijn broek heeft gepoept of geplast heel angstig was bij het sterven. Ook dat is niet het geval. Wat er in het lichaam zit komt er tijdens of vaak na de dood nog gewoon uit en is meer een reflex als alle spieren "los" laten. De benauwdheid die wij kennen als ze een zware griep of lontontsteking hebben is dus een heel ander gevoel dan dat het leven uit je vloeit. Dit gaat heel geleidelijk en ik denk dat het lijf daar wel een hele mooie constructie voor heeft bedacht zodat je langzaam wegglijdt.
Veel sterkte voor je vriend en jou overigens.

Lene, 07-11-2011
Jamaar, duurt het sterven dan zolang? Ik bedoel ik dacht je ineens weg was, je kan toch niet in ademnood gaan zitten de hele tijd dat die ademhaling verandert? :-((Reactie infoteur, 07-11-2011
Ja sterven duurt wel wat lange dan een tel. Je kunt natuurlijk niet in 1 tel weg zijn, want er zit nog zuurstofrijk bloed in je lichaam dat je organen nog voorziet van zuurstof. Pas als dat niet meer rond wordt gepompt sterf je. Maar dat wil niet zeggen dat je het de hele tijd benauwd heb.