Geeuwen, wat is dat?

Geeuwen is een alledaags en overbekend fenomeen. Het is een stuk complexer dan we denken. Alle gewervelde dieren doen het. Maar toch weet niemand precies waarom we het doen. Er zijn maar weinig onderzoekers die zich met dit verschijnsel bezig houden. Bij een verkenning van het terrein duiken er toch wel mogelijke theorieën en vaststellingen op.

Wat zegt de wetenschap?

De wetenschappelijke uitleg is: we geeuwen bij een zuurstoftekort in de hersenen (hypoxia) of bij te veel koolstofdioxide in het bloed (hypercapnia). Het is bewezen dat mensen die meer CO2 inademen niet meer gaan geeuwen dan mensen die gewone lucht inademen. Omgekeerd is ook niet het geval dat mensen die honderd procent zuurstof in ademen ook niet van geeuwen af te houden zijn. Wie door z’n mond ademt, zal dan weer sneller meegeeuwen dan wie door de neus ademt. Bij warmte zal rapper gegeeuwd worden dan bij koude. Geeuwen kan de temperatuur in de hersenen helpen regelen, aangezien zowel de neus-ademhaling als een koeler voorhoofd tot minder gegeeuw leidden. Geeuwen zou dan een manoeuver zijn om de hersenen af te koelen. Ook de omgevingstemperatuur speelt een rol. Hoe warmer het is, hoe meer we gaan geeuwen, behalve als onze lichaamstemperatuur dezelfde omgevingswarmte geeft. Hier zal geeuwen geen extra afkoeling opleveren. Een abnormale lichaamswarmte zoals bijv. bij koorts zou dan de normale, afkoelende geeuwreflex blokkeren.

Volgens de psychologen...

De Nederlandse psycholoog Wolter Seuntjens introduceerde de term ‘chasmologie’ die staat voor gaapkunde. Hij gelooft niet in dat afkoelmechanisme, want als het zou bestaan, zou je met een diepe zucht of ademhaling hetzelfde moeten bereiken. Hij vindt de psychologische mechanismen die met gapen gepaard gaan veel interessanter.

Geeuwen blijkt veelvuldig op te duiken bij een hele reeks ziekten, zoals migraine, diabetes, epilepsie tot multiple sclerose, bloedarmoede, maagaandoeningen of hersenbeschadigingen. Ook de neurologie en neurobiologie leveren deze elementen op. Zo blijkt dat langdurige elektrische prikkeling van de cingulaire cortex geeuwen veroorzaakt. Een ander onderzoek wijst erop dat een deelgebied van die cingulaire cortex actief is als we iemand zien geeuwen. Ook de aanmaak van dopamine blijkt tot geeuwen te leiden. Bepaalde werkzame bestanddelen van geneesmiddelen stimuleren eveneens het gegaap. Geeuwen geeft dus meer dan één duidelijk omlijnde functie. Het gebeurt in zoveel situaties, bij warmte, bij honger, vermoeidheid, verveling,… Dat brengt ons bij de psychologische factor die volgens Seuntjens een niet te onderschatten rol speelt.

Wanneer geeuwen we het meest?

De twee meest voorkomende momenten dat we geeuwen is vooral ’s morgens en ’s avonds voor de gebruikelijke bedtijd, wat niet erg logisch is. Want ’s morgens willen we vooral wakker worden, terwijl we ’s avonds snel willen slapen. Geeuwen zou dus een onbewuste truc zijn om de vermoeidheid te verdrijven en de aandacht te verhogen. De afkoeling van het brein heeft tot doel de aandacht beter vast te houden. Uit andere onderzoeken blijkt dan weer dat EEG’s en hersenscans die verhoogde staat van alertheid kunnen bevestigen. Geeuwen levert geen grotere hersenactiviteit op in de betreffende breingebieden. Ook zijn er mensen die geeuwen in stress-situaties of bij verveling. Alleen al de gedachte aan geeuwen kan volstaan om het gegaap effectief op te wekken.

Geeuwen werkt aanstekelijk

Nog erger is wanneer we iemand anders zien geeuwen. Ook dieren kennen die aanstekelijkheid. Geeuwen zou uitgegroeid zijn tot een communicatiemiddel. Het is een signaal om groepsgedrag op elkaar af te stemmen. Toch lijkt het er op dat geeuwen ook sociaal gedrag inhoudt. Geeuwen wordt nauw verbonden met empathisch gedrag. Zoals bij psychiatrische aandoeningen waarbij mensen heel weinig inlevingsvermogen hebben, beginnen mensen als vanzelf te geeuwen.

Geeuwen heeft ook een erotische of zelfs een seksuele dimensie. Erotiek is ook een vorm van spanning, van aantrekken en afstoten. Het staat dus niet zo ver af van stress of alertheid als het op het eerste gezicht lijkt. Geeuwen zou ook gebruikt worden met de bijbelse betekenis ‘verlangen’ of ‘begeren’. Ook in de serieuze literatuur wordt geeuwen met het bijhorende uitstrekken vaak –onbewust- met seks geassocieerd. Soms drukt een geeuw niet alleen empathie uit maar ook sympathie.

Farmacologische stoffen kunnen ook geeuwen opwekken, maar tegelijk ook seksueel gedrag. Er zijn ook antidepressiva die als bijwerking geeuwen hebben. Wie bijv. afkickt van drugs krijgt ook te kampen met overmatig geeuwen. Geeuwen geeft dus niet alleen één functie, maar een hele waaier van functies. Deze hangen af van de context. Geeuwen komt voornamelijk op als we overgaan naar een ‘andere toestand’.