Gebromeerde plantaardige olie - Schadelijk additief

Gebromeerde plantaardige oliën (ook wel E443 genoemd) worden gebruikt in de voedselindustrie als additief. Additieven worden dikwijls gebruikt om de kwaliteit van het voedsel te waarborgen of te verhogen. In veel landen, zoals Japan, de EU-lidstaten en India, is dit additief anno 2017 verboden om te gebruiken in voedsel vanwege de nare effecten op de gezondheid, terwijl andere landen, zoals de VS en Canada, dit additief sinds 1997 gebruiken. Wat is gebromeerde plantaardige olie, en wat zijn de schadelijke effecten ervan?

Broom

Broom is een scheikundig element met atoomnummer 35. Het is een halogeen, en komt alleen voor in de natuur in gebonden toestand, als een zout (een binding tussen een metaal en een niet-metaal, zoals keukenzout: natriumchloride). Broom wordt veelvoudig gebruikt in industriële toepassingen, zoals het vervaardigen van insectenbestrijdingsmiddelen, brandvertragende textielen en het wordt in sommige landen gebruikt als toevoeging in autobrandstof.

Toxiciteit

Broom is binnen te krijgen door voeding (waterverontreiniging en gecontamineerde vis) en respiratie (broom verdampt in kleine hoeveelheden op kamertemperatuur). Eenmaal in het lichaam veroorzaakt broom duizeligheid en hoesten. Indien de ingenomen hoeveelheid wordt vergroot breiden deze symptomen uit naar misselijkheid en braken. Ook is broom een carcinogene stof. De ppm (parts per million, milligram per kilogram lichaamsgewicht) waarop broom kankerverwekkend is, is niet duidelijk.

Vervaardiging gebromeerde plantaardige olie

Gebromeerde plantaardige olie wordt vervaardigd door plantaardige olie te laten reageren met broom. De reden dat plantaardige olie wordt gebruikt is omdat olie een onverzadigd molecuul is. In figuur 1 is een voorbeeld te zien van acrylamide, een onverzadigd molecuul die voorkomt in sigaretten en gefrituurde producten. De dubbele streep aan de linkerkant van het molecuul geeft een dubbele binding weer. Deze dubbele binding geeft de onverzadigde kwaliteit aan een molecuul, omdat verzadigde moleculen alleen enkelvoudige bindingen hebben. Dit verklaart ook waarom olie op kamertemperatuur een vloeistof is en vet een vaste stof: door de dubbele binding is de ruimtelijke indeling anders waardoor de vetzuren meer ruimte tussen elkaar beschikbaar hebben. Door deze ruimte neemt de vanderwaalskracht af (de aantrekkingskracht tussen moleculen) waardoor deze vetzuren vrijer bewegen. Hierdoor is olie een vloeistof. Juist door de aanwezigheid van de dubbele binding is het makkelijker om gebromeerde plantaardige olie te maken.
Productie
Gebromeerde plantaardige olie wordt geproduceerd middels een additiereactie van plantaardige olie met elementair broom. De dubbele bindingen in de olie breken op waardoor broom zich kan hechten aan de olie. In figuur 2 is te zien waar deze dubbele bindingen eerst zaten; hier zijn nu de broomatomen gebonden met de olie.

Toxiciteit van gebromeerde plantaardige olie

De toxiciteit van gebromeerde plantaardige olie verschilt bijna niet van die van broom. Dit komt omdat gebromeerde plantaardige olie sporen achterlaat van broom in het lichaam, waardoor de schadelijke effecten van broom kunnen manifesteren, waaronder misselijkheid, duizeligheid, braken, schade aan de darmen, luchtwegen en kanker. Indien deze verschijnselen door broom wordt veroorzaakt, wordt dit bromisme genoemd. Vanwege het feit dat de Europese Unie, Japan en India dit additief hebben verboden, komt bromisme vrijwel niet voor in deze gebieden (anno 2017). In andere landen, zoals de VS en Canada, wordt dit additief sinds 1997 nog wel toegestaan in kleine concentraties (15 ppm, wat neerkomt op 15 mL/m³ of 15 mg/kg).

Toevoeging

Gebromeerde plantaardige olie wordt nooit puur gebruikt of verkocht aan consumenten. De olie wordt vooral toegevoegd aan soft drinks, frisdranken. De reden dat gebromeerde plantaardige olie wordt toegevoegd aan frisdranken is zodat de natuurlijke en synthetische smaakstoffen in de drank niet kunnen ontsnappen en zo langer hun smaak vast kunnen houden. Naast frisdranken wordt gebromeerde plantaardige olie gebruikt in melkproducten, zoals kaas en ijs, maar ook in andere producten zoals cornflakes en broodbeleg. Veel producten bevatten dus gebromeerde plantaardige olie, maar de hoeveelheid olie in één product is doorgaans zeer laag. Toch kan, bij overmatige consumptie van E443-houdende producten, bromisme optreden.

Wanneer treedt bromisme op?

Bromisme kan niet direct worden geobserveerd. Het menselijk lichaam heeft manieren van zelfreiniging, maar toch kan het voorkomen dat gebromeerde plantaardige olie een lichaam te veel wordt. Door het toestaan van dit additief in Noord-Amerika zijn daar gevallen bekend van bromisme. Een gepubliceerd medisch dossier (Bromism from excessive cola consumption, Horowitz, 1997) beschreef de situatie van een man die dagelijks 2 tot 4 liter cola dronk, en leed aan bromisme. De patiënt had hoofdpijn, geen energie en verloor zijn vermogen om te lopen enkele dagen na zijn eerste doktersbezoek. Een ander onderzoek (Bromoderma after Excessive Ingestion of Ruby Red Squirt, Jih et al, 2003) beschreef de effecten op de huid en de behandeling daarvan bij overmatige consumptie van gebromeerde plantaardige oliehoudende producten. In dat onderzoek werd een 63-jarige man onderzocht die excessieve hoeveelheden frisdrank nuttigde, omdat hij gevoelige, rode gezwellen had op zijn handen en vingers. Het onderzoek wees op verhoogde niveaus van broom in het bloed, en na enkele behandelingen en mindering van consumptie van frisdrank waren de gezwellen na vier maanden verdwenen.