Mijn kind is hoogbegaafd

Wanneer een kind op intelligentietests een score van 130 of hoger scoort (in de hoogste twee percentielen vallend) wordt hij of zij vaak als hoogbegaafd beschouwd. Het gaat echter om meer dan een buitengewone intelligentie, want ook creativiteit en doorzetting spelen een rol. Het gaat erover dat een kind opvallend hoog scoort op bepaalde gebieden, van muziek tot wiskundig tot in de kunst.

Wat is intelligentie?

In principe wordt het intelligentieniveau vaak gemeten met behulp van intelligentietests, waarmee vervolgens een IQ wordt vastgesteld. Intelligentie zelf is moeilijk te definiëren zonder vast te houden aan de tests, aangezien het een term is ontstaan uit deze tests.

In de eerste instantie werd intelligentie beschouwd als een algemene factor die hoog of laag kon zijn. Charles Spearman, een Britse psycholoog, beschreef de factor G (General) om intelligentie te bepalen. Daarnaast noemde hij de specifieke factor (S). Het was vooral pas later dat psychologen intelligentie begonnen onder te delen in meerdere vormen, dimensies of factoren. Zo werd er onderscheid gemaakt tussen vloeiende intelligentie en gekristalliseerde intelligentie (Cattell), of analytische, praktische en creatieve intelligentie (Sternberg).

Met het onderscheiden van meerdere vormen van intelligentie (of meervoudige intelligenties) kwam ook meer aandacht voor termen buiten het cognitieve gebied. Iemand kon ook hoogbegaafd zijn op het gebied van creativiteit, zoals

Enkele definities

• David Wechsler (Amerikaanse psycholoog): Intelligentie is het vermogen doelgericht te handelen, rationeel te denken en effectief met de omgeving om te gaan.
• Wilma Resing en Pieter Drenth (Nederlandse onderzoekers): Abstract, logisch en consistent redeneren; relaties ontdekken, leggen, doorzien; probleemoplossing; flexibiliteit; zelfstandigheid; met bestaande kennis nieuwe taken kunnen oplossen; regels ontdekken in schijnbaar ongeordend materiaal.
• Robert Sternberg (Amerikaanse psycholoog): Intelligentie bestaat uit een contextueel aspect, een ervaringsaspect en een componentenkant. Er is ook een rol voor sociale cognitie.
• David Goleman (psycholoog): Naast intelligentie bestaat ook emotionele intelligentie (EQ)
• Raymond B. Cattell (psycholoog): Intelligentie kan worden onderscheiden in vloeiende intelligentie en gekristalliseerde intelligentie.
• Howard Gardner (Amerikaanse psycholoog): Intelligentie bestaat uit meerdere aspecten, zoals verbaal, logisch-mathematisch, ruimtelijk, muzikaal, lichamelijk, interpersoonlijk en intrapersoonlijk.

Wat is hoogbegaafdheid?

In de eerste instantie werd hoogbegaafdheid gemeten met het IQ, waarbij de scores van hoogbegaafden zouden vallen in de scores hoger dan twee standaarddeviaties van de gemiddelde scores. Dit is niet per se te bepalen met een absolute IQ-score, omdat de scores op verschillende testen van elkaar verschillen en dus moeilijk te vergelijken zijn.

Inmiddels is ook vastgesteld dat hoogbegaafdheid meer is dan een hoog IQ. Iemand met hoogbegaafdheid scoort (ook) hoog op creativiteit en doorzettingsvermogen/motivatie. Volgens psycholoog Renzulli is hoogbegaafdheid dan ook afhankelijk van drie factoren:

1. Hoog intelligentie
2. Hoge creativiteit
3. Hoog doorzettingsvermogen

Alleen met deze drie factoren zal iemand ook werkelijk excelleren op een bepaald gebied. Iemand kan wel een hoge intelligentie hebben, maar als hij of zij niet gemotiveerd is daar iets mee te doen, zal het daar dan ook bij blijven.

Naast motivatie en creativiteit heeft ook de omgeving een belangrijke rol. Een kind moet namelijk ook gesteund en begeleid worden door de school, de ouders en anderen in de naaste omgeving, zoals vriendjes en vriendinnetjes.

Kenmerken hoogbegaafde kinderen

Kenmerken genoemd door prof. dr. Franz Mönks (zie hieronder):

• Buitengewoon goed geheugen (bij interesse)
• Goed in multitasken
• Grote nieuwsgierigheid
• Grote leergierigheid
• Opvallend taalgebruik
• Grote kennis van feitjes
• Grote algemene ontwikkeling
• Filosofisch denken (denken over de zin van het leven) op jonge leeftijd
• Veel lezen, veel informatie verzamelen (brede belangstelling)
• Vaak hoge gevoeligheid

Kenmerken genoemd door dr. Tessa Kieboom van CBO (zie hieronder) Antwerpen:

• Hoge sensitiviteit
• Perfectionisme
• Kritisch tegenover volwassenen
• Interesse in complexe onderwerpen (op jonge leeftijd)
• Goed ontwikkeld geheugen
• Wiskundig inzicht
• Snelle taalontwikkeling
• Sterk concentratievermogen

Hoogbegaafdheid en etniciteit

Gevonden is dat zwarte Amerikanen gemiddeld 15 punten lager scoren op de intelligentietests die IQ meten. De vraag is echter of dit te maken heeft met ras, of dat er met de testen iets wordt gemeten dat bekend is bij de Westerse en blanke bevolking. Daarnaast zou het ook te maken kunnen hebben met de (negatieve) verwachting dat de zwarte bevolking minder goed zullen werken, wat dan werkt als een "self-fulfilling prophecy", waarbij men gaat gedragen naar een bepaalde verwachting doordat deze verwachting bestaat. Zo wordt ook vaak gevonden dat zwarte mensen beter scoren op conditie- en sporttests dan blanke mensen.

Centrum voor Begaafdheidsonderzoek (CBO)

Het CBO, als onderdeel van het Academisch Centrum Sociale Wetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen, is opgericht als initiatief van prof. dr. Franz Mönks, die zich richtte op de ontwikkeling van het hoogbegaafde kind. Het CBO heeft voor zo'n negen jaar (van 1988 tot 1997) deel uitgemaakt van ontwikkelingspsychologie, maar vervolgens werd het onderdeel van orthopedagogiek. Tegenwoordig is het Centrum voor Begaafdheidsonderzoek een zelfstandige afdeling.

Franz Mönks werd in 1992 president van de European Council for High Ability (ECHA) en hij richtte in 1992 een de Specialist in Gifted Education opleiding op. In september 2012 vond de dertiende ECHA Conferentie plaats in Münster, Duitsland: "Giftedness across the Lifespan". Tijdens deze conferentie werd door vele bekende onderzoekers en professoren over de gehele wereld gesproken op het gebied van hoogbegaafdheid en excellentie.

Speciaal onderwijs

Hoewel er meestal meer aandacht is voor kinderen met een (leer)beperking, wordt er tegenwoordig ook steeds meer onderwijs ontwikkeld voor kinderen die behoefte hebben aan iets extra's.

• Plusklassen: Meerder jaren leerstof in één schooljaar, waar leerlingen met een sneller werktempo bij elkaar zitten;
• Aanbieding van extra leerstof;
• Aanbieding van extra lesmateriaal in een normale klas;
• Leonardoschool: Klassen met extra leerstof, passend bij interesses en intelligentie van een kind (bijvoorbeeld ook muziek, schaken, dans);
• Overslaan van klassen.