Kinderen en jong overleden ouders

Kinderen hebben de geborgenheid van ouders/opvoeders nodig. Maar wat nu als één van de twee wegvalt. Het kinderleven is niet ingesteld op het verlies van die beschermende factor. Het zo belangrijk reflecteren, om een verlies in ieder geval een plaats te geven, komt pas met volwassenheid. Hoe ingrijpend kan het zijn als een ouder wegvalt?

Reden dood

Natuurlijk is de impact altijd groot als een ouder wegvalt en voor een kind maakt de reden in eerste instantie eigenlijk niet eens uit. Wel is het zo dat als je een ziekte hebt die zal leiden tot de dood, je kinderen mee kunt nemen in het proces en kunt voorbereiden (ieder op het niveau van de leeftijd van het kind). Maar dat maakt de impact uiteindelijk om op jonge leeftijd een ouder te verliezen, niet kleiner, je maakt het alleen iets meer tastbaar. Het gevoel van gemis volgt uiteraard zodra de ouder overleden is.

De onmacht van een plotselinge dood is nog weer anders, want je wordt als kind plots geconfronteerd met het wegvallen van de ouder. Het geeft direct een lege plek in die eerder zo vertrouwde en beschermende omgeving. Afhankelijk van de leeftijd geven de “normale” dingen dan direct de grootste impact op het verlies.

Bij zelfdoding komt nog een extra aspect om de hoek, namelijk de mogelijkheid tot het verwijt naar zichzelf. Immers, ben je als kind niet belangrijk genoeg geweest om voor te leven? Dat is natuurlijk niet zo, maar een kind kan het wel degelijk zo voelen.

Langdurig proces

Fysiek proces

Zowel een fysieke ziekte als een depressie zijn processen die een aanzienlijke tijd vergen. Een fysieke ziekte kan relatief snel gaan, maar meestal ben je minimaal enkele maanden verder. Wat, zeker bij jonge kinderen, steeds vaker gepaard gaat met intensieve begeleiding over waar vader of moeder naar toe gaat. Kinderen zijn zich vaak niet bewust van de aftakeling wat een ziekte met zich meebrengt en alleen iets als een kaal hoofd bij chemo of een rolstoel bij bijvoorbeeld ALS valt op.

Als de kinderen erg jong zijn, wordt er veelal iets fysieks nagelaten wat aan de betreffende ouder herinnert. Dit heeft met name te maken met het beperkte besef van het jonge kind op het moment dat het plaatsvindt. Wat overigens niet wegneemt dat het kind het gemis na de dood wel degelijk voelt, alleen is het uitspreken van gevoelens op een zo jonge leeftijd niet op niveau dat het onder woorden gebracht kan worden.

Geestelijk proces

Een depressie kan jaren duren en hoewel je je als kind vaak niet bewust bent is het er wel. Zelfdoding is nagenoeg altijd het gevolg van jarenlang geestelijke pijn. Pijn die je, als je op foto’s van voor het proces kijkt in vergelijking met recente foto’s wel degelijk verschil ziet, maar geen fysieke aftakeling zoals een dodelijke ziekte vaak met zich meebrengt. Het is voor heel jonge kinderen dan ook vaak niet te vatten dat een ouder er voor kiest uit het leven te stappen. Twijfel of je het niet waard bent om voor te leven, doemen vaak op. Terwijl de betreffende ouder het eigenlijk gedaan heeft om het kind juist te beschermen, het kind is beter af zonder de ouder (dat wordt door de ouder vaak zo gezien). Door de tunnelvisie die ontstaan is, wordt in feite alles afgesloten wat richting het hart gaat en dat zijn ook de kinderen.

Direct uit het leven

Een ongeluk of misdaad is iets wat op dat moment plaatsvindt en je een kind dus niet op kunt voorbereiden. Het directe gemis wordt door het kind gevoeld en daar zit in eerste instantie dan ook de meeste pijn. Begeleiding kan wel helpen, maar tijd moet het directe gemis opvangen.
Een strafzaak inzake de “dader” wordt wel eens gezien als verwerking, maar de praktijk wijst uit dat dit toch niet het geval is. Wat niet wegneemt dat iemand wel gestraft moet worden, als er reden toe is.

Psychisch proces

Wat veel kinderen die maar een ouder hebben, is dat ze bang zijn verlaten te worden. Dit kan zover doorwerken dat men zelf problemen krijgt in relaties met een partner of vrienden. De pijn van de angst om verlaten te worden is zo groot, dat men er voor kiest die deur als het ware dicht te houden. Hoe eerder behandeling plaatsvindt hoe beter, maar er zijn altijd mogelijkheden om een dergelijk proces op te pakken en “verwerking” in gang te zetten.

Als kind is reflecteren niet mogelijk, dat duurt zeker tot volwassenheid. Als je als heel jong kind je ouder verliest kan je het mogelijk zelfs niet eens onder woorden brengen. Maar het zit er wel en moet een kant op. Als er na een ziekte iets specifieks achtergelaten is, dan kan dit een houvast zijn. Bij kinderen die een ouder aan zelfdoding hebben verloren, kan het wel eens helpen om het proces te analyseren. Tezamen met een professional is terug te gaan, wanneer het proces is begonnen en welke fases er doorlopen zijn.

Tot slot

Het is niet de bedoeling dat een kind een ouder verliest, hij of zij is een cruciale figuur die beschermt en waar het kind altijd naar toe kan “vluchten”. Als deze weg valt kan de andere ouder het nog zo goed opvangen, een gemis is het altijd. Het gaat er vervolgens om hoe het kind in het proces begeleid wordt.