Help. Mijn kind vertoont raar seksueel gedrag

Seksueel misbruik van kinderen komt helaas veel voor. De associatie van prepubertaire kinderen en ‘seksualiteit’ roept vaak bijzonder veel weerstand op. Het zou gebruikt kunnen worden (en is gebruikt door de voormalige pedofielenvereniging ‘Martijn’) als een argument voor hun overtuiging dat kinderen met een seksualiteit, tegelijkertijd ook seksuele wensen en verlangens zouden hebben. Uit onderzoek in de westerse wereld blijkt dat onderdelen van de seksualiteitsontwikkeling al in de kindertijd zijn waar te nemen. Maar hebben kinderen dan ook seksuele verlangens die vergelijkbaar zijn met die van volwassenen?

Weinig onderzoek

Naar het seksuele gedrag en de seksuele gevoelens van prepubertaire kinderen is relatief weinig onderzoek gedaan. Wel is er in de westerse wereld veel onderzoek gedaan met behulp van ouder-observaties. Uit dat onderzoek blijkt globaal dat kinderen vaak openlijk seksueel gedrag vertonen tot een jaar of 6-7. Omdat seksueel misbruik – en de seksualiteit van kinderen – taboe is, kan soms ten onrechte voorbarig de conclusie worden getrokken dat er 'iets mis is'.

Seksueel gerelateerd gedrag van zeer jonge kinderen

Aanraken van de geslachtsdelen

Uit onderzoek blijkt dat jongens vanaf 6 tot 8 maanden hun eigen geslachtsdelen aanraken. Verondersteld wordt dat dit toeval is, omdat de motoriek van het kind op dat moment nog niet zodanig is ontwikkeld dat het gericht zijn hand naar geslachtsdelen kan toe bewegen. Na het eerste levensjaar – waarin de motoriek voldoende is ontwikkeld - wordt dit gedrag tevens ook nog waargenomen.

Ritmische stimulatie van de geslachtsdelen

Ouders observeren dat kinderen vanaf 1 tot 1,5 hun geslachtsdelen soms ‘ritmisch’ stimuleren. Vaak gaat het dan om het samenknijpen van de benen of het aanwrijven van geslachtsorganen tegen een object. In verschillende landen is tevens waargenomen dat ‘ritmische stimulatie’ van de geslachtsorganen ook met de hand kunnen plaatsvinden.

Interesse in de lichamen van anderen

Vanaf twee jaar neemt de interesse van het kind in de lichamen van anderen (en de geslachtsorganen) toe. In de eerste instantie zou volgens onderzoek de focus als eerste op de ouders komen te liggen, waarna broertjes en zusjes volgen. De interesse zou zich manifesteren in (1) het laten zien van de eigen geslachtsdelen aan anderen, (2) het aanraken van de geslachtsdelen of borsten van anderen en (3) het bekijken van blote mensen. Opvallend is dat in dit onderzoek dit gedrag bij Nederlandse kinderen meer door ouders werd waargenomen dan door ouders in de Verenigde Staten. Dit kan te maken hebben met dat seksueel gedrag bij kinderen in de Verenigde Staten meer taboe onder ouders is als in Nederland.

Na het zesde levensjaar steeds minder openlijk seksueel gedrag

Tot een jaar of zes observeren ouders dat een kind zonder enige gene zijn of haar geslachtsdelen kan laten zien, die van een ander kan aanraken en die van hem/haarzelf kan stimuleren met de hand. Ongeveer na het zesde/zevende levensjaar wordt er steeds minder seksueel gedrag bij kinderen waargenomen. Verondersteld kan worden dat dit ongeveer de leeftijd is waar kinderen leren dat openlijk gedrag dat met seksualiteit is geassocieerd niet sociaal wenselijk is.

Kinderen en 'seksuele verlangens'?

Veel onderzoek naar de seksuele ‘verlangens’ (maak het onderscheid met ‘gedrag’) van hele jonge kinderen is er niet gedaan, mede omdat dit maar in een beperkte mate mogelijk is. Sommige onderzoekers menen aan de gezichtsexpressie van zeer jonge kinderen te kunnen aflezen dat zij plezier en/of opwinding kunnen beleven bij het aanraken van hun eigen geslachtsdelen, maar hierover bestaat geen consensus. Ook ouders bemerken dat kinderen met name tot het derde jaar behoefte hebben aan lichamelijke affectie.

Taboe van - en discussie over - kinderlijke seksualiteit

De aanname dat zeer jonge kinderen (zoals ‘Stichting Martijn’ beweerde) seksuele verlangens naar anderen hebben die vergelijkbaar zijn met die van een volwassene, is in wetenschappelijk opzicht voorbarig te noemen en wordt ook wel als onwaarschijnlijk aangemerkt. Een argument is dat bij zeer jonge kinderen de ‘andrenarche’ (het moment waarop de bijnierschors aan het begin van de puberteit geslachtshormonen gaat produceren) nog niet heeft plaatsgevonden. Hierna ontwikkelen zich in de puberteit duidelijk seksuele gevoelens en verlangens. De argumentatie dat kinderen 'recht zouden moeten hebben op seks met volwassenen' is in een cultureel en politiek opzicht tevens onacceptabel, omdat de voorwaarde voor legitiem seksueel contact is dat deze ten alle tijde ‘gelijkwaardig’ is (een kind en een volwassene zijn dat per definitie niet). Dat kinderen – doordat zij tot ongeveer het zesde levensjaar openlijk seksueel gedrag vertonen – wellicht al 'over een seksualiteit beschikken' wil niet zeggen dat zij daarmee ook seksuele verlangens hebben die vergelijkbaar zijn met volwassenen. Veiliger is het te veronderstellen dat de seksuele ontwikkeling van een mens in de kindertijd al begint, maar zeker niet voltooid is.

Misverstanden en misstanden

Het taboe dat op kinderlijke seksualiteit berust, heeft deels te maken met de angst dat kinderlijke seksualiteit als een vrijbrief voor pedoseksualiteit kan worden gezien. Seksuologen vinden het echter in toenemende mate belangrijk om ook al naar de seksuele ontwikkeling van mensen te kijken in de kindertijd. In het verleden maakten ouders zich dikwijls ongerust omdat hun jonge kind bijna niets deed om zijn of haar eigen seksuele gedrag te verhullen. Ook maakten ouders zich ongerust omdat de genitaliën van hun kind door een ander kind was aangeraakt. De veronderstelling wordt dan snel gedaan dat het kind abnormaal gedrag vertoont of misbruikt is.

Helaas komt seksueel misbruik veel voor. Verhalen zijn bekend van mensen die hun hele jeugd bloot hebben gestaan aan seksuele mishandeling, zonder dat iemand er in de omgeving van wist of iets deed. De alertheid van volwassenen is daarom zeer gewenst. Ook komt het helaas voor dat seksueel misbruik wordt verondersteld waar het nooit heeft plaatsgevonden. In het verleden herinnerden volwassenen zich opeens oprecht misbruik in de jeugd tijdens zogenaamde 'regressietherapieeen'. De veronderstelling was dat zij dit vergeten waren omdat zij dit uit hun bewustzijn hadden verdrongen. Achteraf bleek de tijdens de therapie levendig geworden herinnering echter onjuist te zijn, omdat het onmogelijk kon stroken met feiten uit het verleden.

Een uitzending van Nova Zembla in 2009 liet tevens zien dat beschuldigingen van seksueel misbruik soms ingezet worden in echtscheidingen waar om de ouderlijke macht gestreden wordt. De documentaire laat een interview zien waarin een moeder net zo lang met de kinderen praat, totdat zij toegaven door hun vader te zijn misbruikt. Ondanks dat ze zelf overtuigd bleef van het misbruik, bleek uit de feiten dat de verhalen van de kinderen niet konden kloppen. Zo zou het misbruik hebben plaatsgevonden op een plaats die in werkelijkheid helemaal niet bestond. Helaas zijn veel mensen in het verleden ten onrechte veroordeeld of sociaal buitengesloten vanwege onterechte beschuldigingen.

Hoe herken ik seksueel misbruik?

Dat een kind tot een jaar of zes openlijk seksueel gedrag vertoont en later grapjes maakt over seks (of hier 'giechelig' over doet), hoeft niet te betekenen dat een kind seksueel misbruikt is of dat iets mis is met het kind. Als er echter seksueel misbruik in het spel is, kan dit een kind voor de rest van zijn of haar leven (en in zijn of haar seksuele ontwikkeling) beschadigen. Het herkennen van signalen van mogelijk seksueel misbruik is dus bijzonder belangrijk.

De website van de Rijksoverheid geeft aan dat plotselinge gedragsveranderingen bij een kind tot een jaar of tien een indicatie kan zijn van misbruik bij een kind. Het inschakelen van een hulpverlener wordt dan aangeraden. Vaak wil een kind niet praten over het seksuele misbruik.

Plotselinge gedragsveranderingen kunnen zijn:

• Een verlies van eetlust
• Angst: bang om alleen gelaten te worden, nachtmerries of angst voor bepaalde plekken en/of volwassenen (bang om met iemand alleen gelaten te worden
• Een ouder kind dat zich als een jonger kind gedraagt, bijvoorbeeld bedplassen, duimzuigen of eenkennig worden
• Tekens die duiden op een diepere relatie met een andere volwassene: weigeren te praten over een geheimpje dat het kind met een volwassene heeft, een vriendschap met een volwassene of opeens veel zakgeld hebben

'Ik vermoed seksueel misbruik bij een kind: Wat moet ik doen?'

Wanneer u seksueel misbruik bij een kind vermoedt, zit u in een moeilijk dilemma. Het vertonen van seksueel gedrag van een kind hoeft dan wel geen indicatie voor misbruik te zijn; het is ook geen garantie dat het niet plaatsvindt. Aan de andere kant kunnen kinderen nachtmerries en angsten hebben, zonder dat zij direct misbruikt worden. Ook hoeft het hebben van een bijzondere band met een volwassene niet te betekenen dat het kind misbruikt wordt.

Wanneer u om welke reden dan ook misbruik vermoedt of vreest is het te allen tijde raadzaam om Veilig Thuis (advies- en meldpunt kindermishandeling (0800-2000) te raadplegen. Dit kan - als u wilt - volledig anoniem. Door contact op te nemen met het meldpunt doet u geen aangifte tegen een persoon waarvan u niet zeker weet of hij/zij schuldig is aan het misbruik. Wel kunt u uw twijfels bespreken met deskundigen op dit gebied en indien nodig - hulp krijgen. Het kan helpen voorkomen dat er ten onrechte de overtuiging groeit dat er misbruik in het spel is, wat schadelijk voor het kind en een volwassene is. Het kan ook helpen voorkomen dat indien het kind wel misbruikt wordt, het niet geholpen wordt.

Indien u direct getuige bent van seksueel misbruik van een kind, is het uw plicht hiertegen aangifte te doen. Dit niet doen is strafbaar voor de wet.