Emotionele verwaarlozing en identiteitsontwikkeling

Als je het hebt over een verwaarloosd kind, dan kan dat van alles betekenen. Al snel heb je het dan over te weinig voeding, aandacht of verzorging. Wat betekent het voor een kind om te weinig aandacht te krijgen, niet geliefd te worden of alleen gelaten te zijn?Wat is emotionele verwaarlozing en wat zijn de gevolgen voor de verdere ontwikkeling? Als pleegmoeder heb ik dagelijks met de gevolgen van verwaarlozing te maken: angst, wantrouwen in volwassenen en weinig eigenheid.

Wat is hechting?

Emotionele verwaarlozing grijpt diep in in de ontwikkeling van een kind tot mens. Een kind verzorgen is te leren. En ook pedagogisch goed omgaan met een kind kan geleerd worden. Maar is dat genoeg? Een kind doet niet automatisch wat de opvoeder wil, maar zal alleen luisteren als het voelt, dat de opvoeder het goed met hem meent en van hem houdt. Een kind merkt het direct als je alleen maar iets vraagt, omdat het jou goed uitkomt of omdat je het kind niet in je buurt wilt. Een emotionele band tussen ouder en kind is echter voorwaarde voor een veilige en stabiele opvoeding en daardoor ook de belangrijkste voorwaarde voor de ontwikkeling van kind tot mens. Dit wordt ook wel hechting genoemd.

Hoe onstaat een emotionele band tussen de ouder en het kind?

Een baby is in alles afhankelijk van degene, die voor hem zorgt. Van groot belang is de manier, waarop deze zorg geboden wordt. Hoe beter ingegaan wordt op de behoeften van het kind, hoe nauwer de band wordt tussen de ouders en de baby. Hoewel een baby niet kan vertellen wat hij zodig heeft, voelt hij zeker wel wat er met hem gebeurt en of de ouders blij zijn met hem. Hij raakt gewend aan de manier, waarop ze met hem omgaan, praten en knuffelen, maar ook, dat de ouders ingaan op zijn huilen en lachen. Dit is een belangrijke wisselwerking tussen ouders en de baby en hierdoor ontstaat er een emotionele band tussen hen, ze hechten zich aan elkaar. Hij merkt ook, dat ze blij zijn met hem en hem aanmoedigen om dingen vast te houden, te spelen en om dingen zelf te doen. Dit geeft het kind vertrouwen in zichzelf en in de ouders. Hierdoor durft hij zich te ontwikkelen.

Als er geen hechting ontstaat

Wat gebeurt er als de baby veel aan zijn lot wordt overgelaten, als de ouder niet beschikbaar is of niet op zijn behoeften ingaat? Dan mist hij de interactie tussen zijn ouders en hem, maar ook de bijbehorende positieve gevoelens. De kern van het mens-zijn wordt niet gevoed. Er gaat iets ontbreken aan het wezenlijke dingen van het menszijn. Het kind ontwikkelt zich wel lichamelijk en verstandelijk, maar niet gevoelsmatig. Het krijgt steeds minder vertrouwen in de volwassenen, maar ook in zichzelf. Als het honger heeft en huilt, komt er niemand en als het huilt, omdat het getroost wil worden, laat men hem alleen. Huilen helpt dus niet. Al snel ontwikkelt zo'n kind zich anders dan andere kinderen of het stopt met ontwikkelen uit angst voor de wereld om hem heen.

Ontstaan van identiteit

Identiteit bezitten betekent: zelf iemand zijn, uniek met al je mogelijkheden. Je wordt iemand door alle eigenschappen, die je hebt, maar ook door alle ervaringen, die je hebt opgedaan in je jeugd. Ervaringen spelen een grote rol, want die zijn je eigen geworden en daar gedraag je je naar.Het belangrijkst van die ervaringen is: hoe zijn je ouders met je omgegaan? Omdat het kind zo nauw verbonden is met zijn ouders en de dagelijkse wisselwerking. Het slaat positieve en negatieve ervaringen op en gaat er naar handelen.

Als het kind ongeveer 3 jaar is ontdekt het zijn eigen wil en dan probeert hij te gaan uitvinden wie hij zelf is en wat het effect op zijn omgeving is als hij zich laat gelden. Hij zal gaan 'nee' zeggen tegen zijn ouders en leert dat er grenzen zijn, dat niet alles kan en dat hij zelf dingen kan gaan bepalen. Als ouders hier op een positieve manier mee omgaan krijgt het kind zelfvertrouwen en weet het zich veilig. Dan durft het kind ook allerlei nieuwe dingen te gaan ontdekken. Het gaat er niet om, dat het kind maar krijgt wat het wil, maar dat ouders ingaan op de behoeften van het kind. Als ouders begrijpen wat het kind bedoelt met zijn gedrag dan voelt het kind zich veilig. Dan kan het ook beïnvloed worden. De basis is vertrouwen en liefde, zodat het kind weet, dat ouders van hem houden en het goede met hem voor hebben.

Door dit vertrouwen in ouders voelt het kind zich veilig en is de wereld om hem heen niet beangstigend, maar is het juist een uitdaging om van alles te gaan ondernemen. Ouders zullen dit stimuleren en begeleiden. Dan leert het kind zijn eigen gevoelens en wensen,maar ook zijn eigen mogelijkheden en beperkingen kennen. Hierdoor ontwikkelen zich zijn eigen karaktertrekken en wordt zijn identiteit gevormd.

Verwaarlozing en identiteisontwikkeling

Als er geen of niet voldoende interactie is tussen ouders en het kind en ouders gaan niet goed in op de behoeften van het kind, dan zal hij zich niet veilig voelen en wordt de omgeving en mensen hem niet vertrouwd. Hij zal de wereld om hem heen als beangstigend ervaren en niet als uitnodigend om te gaan spelen en ontdekken. Vaak doet het nog wel iets om aandacht te vragen, zoals huilen, zeuren of overal hulp om vragen en het verspilt zo zijn energie, die een ander kind gebruikt om de wereld te ontdekken. Het kind weet niet waar het aan toe is, de wereld is chaotisch en dat roept angst op. Dit kan leiden tot stilstand van de normale ontwikkeling, want angst werkt verlammend.

Een emotioneel verwaarloosd kind kan kan opvallend of extreem gedrag gaan vertonen. Maar ook het idee niets te kunnen of niets waard te zijn zal de boventoon gaan voeren in het gedrag. Als het kind de boodschap van zijn ouders meekrijgt, al is het onbewust, jij bent niets waard, dan zal het kind die overtuiging meenemen en tot zijn eigen overtuiging maken. Dit heeft grote gevolgen voor zijn gedrag en identiteitsontwikkeling. Het zijn de kinderen waarvan men zegt: je krijgt geen vat op hen, alles lijkt van ze af te glijden, niets lijkt hen wat te doen, kinderen met weinig eigenheid, passief of juist erg agressief, of kinderen met een zeer laag zelfbeeld.

Samenvatting

Het is van groot belang, dat ouders vanaf het begin ingaan op de specifieke behoeften van het kind, want het zijn de eerste ervaringen, die het kind opdoet in zijn leven en zijn de basis, waardoor hij zich verder zal ontwikkelen. Het kind leert over zichzelf te denken en met andere mensen om te gaan, zoals de ouders met hem omgaan. Wordt er geen goede basis gelegd, dan kan er weinig tot niets groeien en zal het kind zich niet kunnen ontplooien tot wie hij zou kunnen zijn.