Waterleidingen van asbestcement brengen ons kraanwater

In 1853 was de eerste Nederlandse waterleiding een feit. Voortgekomen uit de Waterleidingduinen, een duingebied tussen Zandvoort Noord-Holland en Noordwijk (Zuid-Holland). Een eeuw later zijn bijna alle mensen in Nederland aangesloten op een waternetwerk en kunnen water uit de kraan halen. Transportleidingen die het water van het waterwingebied naar het waterleidingbedrijf voeren en vervolgens door grote hoofdleidingen en dienstleidingen naar woningen en bedrijven vervoeren. Een kwart van deze leidingen is gemaakt van asbestcement. Asbest in ons leidingwater is volgens de Wereldgezondheidsdienst (WHO) niet gevaarlijk omdat je dit niet inademt. Er zijn mensen die hieraan twijfelen.

• Waterleidingbedrijven
• De hoofdleiding van asbestcement
• Astbestcementleidingen slijten en gaan lekken
• Veranderende inzichten
• Ligging van bestaande leidingen maakt verwijdering moeilijk
• Hechtgebonden
• Blauw asbest bij waterleidingen
• Niet schadelijk zegt de WHO
• Link met maag-en darmkanker
• Water uit de kraam adem je in bij verwarming

Waterleidingbedrijven

Een waterleidingsbedrijf zorgt voor de productie en distributie van drinkwater en industriewater in Nederland. In Nederland wordt het drinkwater in 2017 door tien waterleidingsbedrijven geproduceerd en gedistribueerd, namelijk:

Leidingen
Vanaf het waterwingebied wordt het water door transportleidingen vervoerd naar een waterleidingbedrijf. Vanuit het waterleidingbedrijf vervolgt het water zijn weg via hoofdleidingen naar een bepaald gebied waar deze zich afsplitsen in kleinere leidingen (dienstleidingen) waarop de klanten zijn aangesloten, de distributie- of aansluitleiding. Voor waterleidingen werden materialen gebruikt als:

• Beton;
• Lood;
• Koper;
• Staal;
• Asbestcement;
• Gietijzer;
• PE (Kunststof).

Door veranderende inzichten en ervaringen werden vanaf 1970 uit de 20ste eeuw de loden en koperen leidingen verwijderd en de astbestcementleidingen zoveel mogelijk verwijderd en door kunststof leidingen vervangen. Kunststof als:

• PVC (Polyvinylchloride);
• PE (Polyetheen);
• SLA of nodulair gietijzer (gietijzer van hoge kwaliteit), sporadisch bij vervuilde grond.

De hoofdleiding van asbestcement

Hoofdleidingen van asbestcement zijn in het verleden (1955 tot 1970) veel gebruikt. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog was asbest een veelgebruikt materiaal. Doordat het een slijtvast materiaal was, leek het uitermate geschikt om als drinkwaterleiding te gebruiken. Leidingen van twintig procent asbest en tachtig procent cement, de zogeheten asbestcementleidingen werden dan ook massaal gebruikt voor de doorvoer van water.

Astbestcementleidingen slijten en gaan lekken

Door ouderdom bleken deze asbestcementleidingen toch onderhevig aan slijtage en lekkage te zijn na jaren van gebruik. Lekkage die zich uitte in veelvuldige overstromingen en slijtage waarbij de asbest uit de cementen leiding onttrokken werd en in het leidingwater terechtkwam (uitlogen). Vooral enigszins zuur water kan ervoor zorgen dat asbestvezels loslaten. Door veranderende inzichten moeten de asbestcementleidingen vervangen worden, daar waar dit mogelijk is.

Veranderende inzichten

Het materiaal van de waterleidingen heeft door nieuwe inzichten en technieken een andere manier van benaderen gekregen. De loden en koperen waterleidingen zijn vanwege hun giftigheid door opstapeling (toxische stoffen) grotendeels al verwijderd en vervangen. Van asbest is onderhand duidelijk dat het de gezondheid kan schaden. De Nederlandse waterleidingbedrijven zijn sinds 2004 verplicht om het drinkwater te monitoren en beoordelen de hoeveelheid metaal, koper, lood, asbest en nikkel in drinkwater. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), ziet toe op deze meting, omdat de zware metalen kunnen bijdragen aan een opstapeling van toxische stoffen, welke de gezondheid schade kan berokkenen.

Ligging van bestaande leidingen maakt verwijdering moeilijk

De ligging van de asbestcementen leidingen maakt het verwijderen en vervangen vaak moeilijk. Niet de leidingen veranderen van plek maar de mogelijkheid om in de grond te komen, verandert. Huizen en bedrijven worden gebouwd, wegen worden aangelegd en tuinen worden ontworpen waaronder al bestaande asbestcementleidingen liggen. Door de waterleidingbedrijven worden de asbestcementleidingen zoveel mogelijk vervangen maar waar het grote schade zal geven, blijven de leidingen liggen om geregistreerd te worden en wanneer mogelijk alsnog te verwijderen en vervangen.

Asbestkleuren
Asbesthoudend materiaal is in de 20ste eeuw veel toegepast omdat het sterk, slijtvast, isolerend en goedkoop was. Asbest werd in waterleidingen toegepast omdat asbest goed tegen zure en hoge temperaturen kon. Later bleek pas dat ingeademde asbestvezels, gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Veel gebruikt asbest in Nederland is:

• Wit asbest (serpentijngroep). Van alle asbest in Nederland is ongeveer 85% wit asbest;
• Bruin asbest (amosiet) 10%;
• Blauw asbest (crocidoliet) 5%.

Hechtgebonden

Naast de kleur is de vorm van asbest belangrijk voor de gezondheid. Er is onderscheid in:

• Hechtgebonden asbest;
• Niet-hechtgebonden asbest.

Hechtgebonden asbest
De asbestvezels zitten verankerd in cement, lijm of kunststof. De kans op vrijkomen van de asbestvezels in de lucht is heel beperkt en het risico op inademing is klein. Hechtgebonden asbest zit in: asbestcement water-, gas- en rioleringsleidingen.

Niet-hechtgebonden asbest
Bij materialen met niet-hechtgebonden asbest bokkelen deze na verloop van tijd af en komen de asbestvezels in de lucht als gevolg van trillingen, wind en luchtcirculatie.

Blauw asbest bij waterleidingen

Tot 1985 werden er waterleidingen van asbestcement gebruikt. Dit werd daarna verboden maar anno 2017 bestaan veel waterleidingen nog uit asbestcement. Vijf procent van alle asbest die in het verleden is gebruikt, is blauw asbest. Blauw asbest wordt ook wel crocidoliet of rechtvormige asbest genoemd en hoort bij de amfiboolgroep. Een amfibole vezel is een naaldvormige vezel en behoort tot de groep van gevaarlijkste vormen van asbest. De asbestvezels zijn namelijk gemakkelijk splijtbaar in de lengterichting en hebben een soort weerhaakje aan de uiteinden zodat ze zich gemakkelijk vasthechten aan menselijk weefsel. Wat vaak een probleem is dat zurig water het oorspronkelijke materiaal van de leiding aantast, waardoor het asbest overblijft, en in het drinkwater terechtkomt. Dit is niet gevaarlijk voor de gezondheid, zegt de Wereldgezondheidsdienst (WHO).

Niet schadelijk zegt de WHO

De WHO concludeerde in 2003 dat er niet voldoende bewijslast is gevonden dat het inslikken van asbest door kraanwater gevaarlijk kan zijn voor de gezondheid. Dat asbest alleen schadelijk is bij inademing van de asbestvezels uit de lucht en niet bij het drinken van kraanwater met eventuele asbestvezels. Ook het Nederlandse Rijksinstituut voor Gezondheid en Milieu (RIVM) zegt dat alleen asbestvezels uit de lucht schadelijk kunnen zijn. In studies zijn geen duidelijke verbanden van het drinken van asbestvezels in het water en een verhoogd risico voor de gezondheid gevonden. Er zijn ook geen aanwijzingen dat aanvullend onderzoek nodig is. Uit de monitoringsronde van 2016 blijkt er slechts sprake te zijn van zeer lage concentraties in het drinkwater.

Link met maag-en darmkanker

In 2015, hoorde tijdens het congres van de ADAO (Asbestosease Awareness Organization), de deskundige in asbestrecht mr. dr. Yvonne Waterman, dat er waarschijnlijk wél een link is tussen het drinken van water uit astbestcementleidingen en ziekten als maag- en darmkanker. Waterman: “Ik stel het heel voorzichtig dat er een goede reden is om te geloven dat asbestvezels uit de lucht zich officieel wél hechten in long-, maag-en darmvlies (mesothelioom), dat dan ook aan te nemen is dat dit ook gebeurt in het ademhalingssysteem. In de keel, slokdarm, maag en darm. Onderzoek hiernaar met mensen in de asbestbranche is wenselijk”.

Water uit de kraam adem je in bij verwarming

Duidelijk is dat door blootstelling en inademen van asbestvezels, na verloop van tijd de volgende ziekten kunnen ontstaan:

• asbestose (stoflongen);
• longkanker
• mesothelioom ( een kwaadaardig kanker zowel aan het longvlies, buikvlies en hartzakje)
• asbestpleuritis (ontsteking aan het borstvlies);
• verdikking van het borstvlies om de longen.

Er is geen overtuigend bewijs gevonden dat asbestcementleidingen eventueel gezondheidsproblemen kunnen geven bij het inslikken. Wel is het duidelijk dat asbest schadelijk is bij inademing en diversen ziekten kunnen veroorzaken, volgens de WHO. De bouwbioloog Pieter Hennipman vindt het verdampen van kraanwater echter ook een bron voor het vrijkomen van asbestvezels. “In Nederland is massaal gebruik van asbest gemaakt in het verleden, voor vele toepassingen. Er is geen veilig soort asbest en alle mensen kunnen asbestvezels binnen krijgen, zonder het te beseffen. De grote vraag is of asbest uit het kraanwater kan leiden tot kanker”?