Catha edulis, een stimulerende plant

Stimulerende planten vinden we overal ter wereld. Dikwijls zijn het ook planten die cafeïne bevatten. Denk maar aan koffie, thee, cacao, maté en vele anderen. Catha edulis is in Europa minder bekend maar wel een veel gebruikte stimulerende plant in Afrikaanse landen. Khat of qat is een struik of boom die tot vijftien meter hoog kan worden. De blade­ren zijn donkergroen en glan­zend, de bloemen zijn klein, teer en geel. Hij groeit in Ethiopië en Arabië, maar vooral in Jemen, waar hij veel wordt gekweekt. In feite is Ethiopië het moederland; de plant groeit in koele dalen op vrij grote hoogte. Hij werd in de zesde eeuw naar Arabië gebracht en is daar goed geacclimatiseerd. Als gebruiksplant heeft hij bui­ten de kring van de islam weinig ingang gevonden, veel minder dan de koffie, die eveneens afkomstig is uit Ethiopië. Interessant voor een plantenliefhebber is ook dat de plant in Europa goed te kweken is en zelfs redelijk winterhard is. Mijn exemplaar heeft, zelfs in pot de strengste winters overleefd, al was hij in de winter van 2009 bovengronds wel helemaal afgestorven, maar bleek tot mijn verbazing in de lente wel terug blad te vormen.

De bladeren en stengels worden vers gegeten, al worden in sommige delen van Arabië ook aftreksels gebruikt. Versheid is zeer belangrijk en handelaars doen dan ook veel moeite om de planten zo snel mogelijk van de heuvels naar de steden te vervoeren. In Ethiopië worden de bladeren gebruikt als smaakmaker in de plaatselijke honingwijn

Inhoudsstoffen en medisch gebruik

Onder de actieve bestanddelen van de bladeren vinden we cathine, scopolamine en vooral efedrine. Deze efedrine heeft een stimulerende en euforiserende werking enigszins te vergelijken met adrenaline. Ik kan me nog goed herinneren hoe ik jaren geleden in het televisienieuws Ethiopische soldaten onder invloed van Khat opgewekt ten strijde zag trekken.

Khat werd in de genees­kunde gebruikt als verdo­vend middel, en vermengd met opium bij de operaties die jonge knapen moesten on­dergaan om betrouwbare bewakers van de harem te worden. Hij heeft ook een meer plezierige werking,namelijk een opbeurende, zoals van koffie. Hij ver­mindert de seksuele be­hoefte, wat in vele periodes van de Arabische geschie­denis belangrijk was voor een groot deel van de man­nelijke bevolking. Overma­tig gebruik en de verslaven­de eigenschappen maken dat khat vaak kan leiden tot verlies van de eetlust, slapeloosheid, en hartklachten. Toch is het gebruik wijdverbreid.

Khat en de koran

De koran verbiedt het ge­bruik van elk verdovend middel en volgens enkelen valt ook khat hieronder. Anderen beweren dat het gebruik ervan niet alleen is toegestaan, maar dat Mo­hammed het zelfs heeft aangemoedigd om de ver­boden alcohol te vervan­gen. De plant is een deel van de sociale geschiede­nis van de Arabieren. Sommige werkgevers gaven khat aan hun arbeiders om langer zonder vermoeidheid te kunnen werken. Als seksuele remmer werd hij gebruikt door mannen die vonden dat de strenge wetten, het zorgvuldig weghouden van jonge meisjes en het lang­durig onderhandelen tot een huwelijkscontract was gesloten, een te zware be­lasting vormden. Khat was en is ook een belangrijk sociaal middel en wordt vaak 's avonds in groepen ge­kauwd net zoals wij koffie en bier drinken.

Het is zonder meer een plant die thuis hoort in het rijtje van sociale planten zoals koffie, thee, cacao en vele anderen en als zodanig een maatschappelijke functie heeft.

Namen van Catha edulis

Abyssinian tea, African salad, Arabian-tea, bushman's tea, cat, cathine, cathinone, Catha edulis, Celastrus edulis, chat, chaat, gat, herbal ecstasy, kat, kus es Salahin, miraa, qat (Yemen), qat, qut, somali tea, tchaad, tohai, tohat, tshcut.