Wat zijn hormonen?

Hormonen zijn chemische stoffen die door bepaalde klieren en weefsels in ons lichaam worden aangemaakt. Ze worden verspreid via het bloed en vertonen op verschillende plaatsen in het lichaam hun werking. Omdat hormonen informatie doorgeven en niet worden gebruikt bij de stofwisseling, zoals vitaminen en mineralen, noemen we ze ook wel boodschappers. Hormonen regelen bijvoorbeeld de groei, de seksuele ontwikkeling en de celstofwisseling. Hormonen zijn al in zeer lage concentraties werkzaam.

Hormonen en hun tegenhangers

Hormonen worden zeer snel in het lichaam afgebroken. En ze hebben bijna altijd een tegengesteld werkend (antagonistisch) hormoon:

• zo verlaagt bijvoorbeeld insuline de bloedsuikerspiegel door het aan de cellen ter beschikking te stellen;
• glucagon daarentegen, verhoogt de bloedsuikerspiegel als die zich onder de normwaarde bevindt.

De hormonen verdeelt men in twee groepen:

• in water oplosbare proteohormonen;
• in vet oplosbare steroïde hormonen.

Geslachtshormonen

Geslachtshormonen zijn alle hormonen die de ontwikkeling en het functioneren van de geslachtsklieren en geslachtsorganen bepalen en controleren. Zij zijn ook verantwoordelijk voor de secundaire mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken.

Melatonine

Het hormoon melatonine zorgt ervoor dat het lichaam juist reageert op het dag- en nachtritme. Bij duisternis scheidt het lichaam meer melatonine af en veroorzaakt daardoor vermoeidheid. In dat verband mag ook groeihormoon (MHG), ook wel het sportvriendelijke slaapmutsje genoemd, niet onvermeld blijven.

Insuline

Insuline wordt afhankelijk van de bloedsuikerspiegel geproduceerd. Stijgt de bloedsuikerspiegel als gevolg van voedselinname boven de normale waarden uit, dan scheidt de alvleesklier het hormoon insuline af. Insuline bevordert de opname van glucose (bloedsuiker) in de lever- en spiercellen. Daar wordt het opgeslagen als energiereserve.

Glucagon

Glucagon is de tegenhanger van insuline. Het hormoon glucagon stimuleert de afbouw van glycogeen. Het verhoogt de bloedsuikerspiegel weer wanneer die onder de normale waarden duikt. Daalt bijvoorbeeld door fysieke inspanning de bloedsuikerspiegel, dan komen de opgeslagen suikerreserves weer vrij in het bloed.

DHEA

Het hormoon DHEA vormt zich vooral in de ochtend in de bijnierschors. De concentratie van DHEA neemt vervolgens in de loop van de dag af. In de lichaamscellen wordt DHEA omgezet in vrouwelijke en mannelijke geslachtshormonen. DHEA is dus ook een voorstadium van andere hormonen.

Adrenaline en noradrenaline

Adrenaline en noradrenaline zijn de klassieke stresshormonen en worden geproduceerd in het bijniermerg.

Adrenaline staat ook bekend als vluchthormoon:

• adrenaline verhoogt zowel de hartslagfrequentie als de bloedstuwing;
• bovendien verwijdt adrenaline de luchtwegen en vergemakkelijkt zo de opname van zuurstof;
• adrenaline vernauwt de bloedvaten in huid en organen. Zo komt een grotere hoeveelheid bloed beschikbaar voor de spieren.

Normaliter is de adrenalinespiegel in het bloed zeer laag. In een lichamelijke of geestelijke "noodsituatie" verspreidt zich de adrenaline bliksemsnel. Het brengt het hele organisme op slag in opperste staat van paraatheid.

Het hormoon noradrenaline werkt vergelijkbaar als adrenaline. Aanmaak ervan gebeurt niet alleen in het bijniermerg, maar ook door bepaalde zenuwuiteinden van ons zenuwstelsel. De belangrijkste taak van noradrenaline is het om de bloeddruk op peil te houden. Noradrenaline kan het samentrekken van bepaalde bloedvaten in gang zetten. Op die manier blijven het hart en de hersenen van voldoende bloed voorzien.

Oestrogeen

Het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen is een van de bekendste hormonen. Bij oestrogeen gaat het niet om één enkel hormoon, maar een hele groep van hormonen. Oestrogenen worden voornamelijk geproduceerd in de eierstokken en tijdens de zwangerschap in de placenta. De bijnieren produceren bij mannen en vrouwen eveneens kleine hoeveelheden oestrogeen. Oestrogenen zijn verantwoordelijk voor een heel scala aan lichaamsprocessen:

• het is essentieel voor de vrouwelijke seksuele ontwikkeling en de voortplanting;
• oestrogenen beïnvloeden ook veel stofwisselingsprocessen;
• oestrogenen zorgen voor sterke botten, een gezonde gladde huid en dik haar;
• oestrogeen remt de veroudering.

De oestrogeenniveaus fluctueren bij vrouwen parallel aan de menstruatiecyclus:

• tijdens de ovulatie scheidt ze de meeste oestrogenen af;
• tijdens de bloeding de minste.

Testosteron

Het mannelijke geslachtshormoon testosteron wordt geproduceerd in de teelballen. Het hormoon testosteron is niet alleen verantwoordelijk voor de geslachtsontwikkeling, maar ook voor de typisch mannelijke huid-, bot- en spierstructuur. Bij veel sporters wordt testosteron vanwege zijn anabole werking (spierversterkende werking) als dopingmiddel ingezet. Het is vooral populair bij bodybuilders. Bovendien zorgt testosteron voor het ontstaan van seksuele verlangens en draagt het bij aan emotioneel evenwicht. Omstreeks het 50e levensjaar begint de zogenaamde andropauze waarin bij veel mannen het testosteronniveau daalt. Weliswaar daalt de testosteronspiegel slechts met ongeveer een procent per jaar, maar bij sommige mannen leidt dit tot:

• depressies;
• prikkelbaarheid;
• concentratiestoornissen;
• hartkloppingen;
• een verminderd libido.