Het zelfdeterminatiemodel; sleutel tot gedragsverandering

De zelfdeterminantietheorie werd in het jaar 2000 door Edward L. Deci en Richard M. Ryan in de gedragstheorie geïntroduceerd. Het is voor niemand onbekend dat gedrag een immense invloed heeft op het lichamelijk welzijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verbeterende fysieke toestand die men verkrijgt door meer aan sport te doen. Het zelfdeterminantiemodel geeft een duidelijk overzicht van de soorten motivatie die een mens gedreven maken of houden ten einde een bepaald gedrag vol te houden.

Waarvoor wordt het model zoal gebruikt?

De zelfdeterminatietheorie (ZDT) is een model dat op vele vlakken kan worden gebruikt. Om enkele voorbeelden te geven kan het zijn krachtige effecten vestigen in de bedrijfswereld (bv. het motiveren van werknemers), in de sportwereld, in de revalidatie (bijvoorbeeld stoppen met roken) en ga zo maar door. Hier vestigen we ons op het effect van de ZDT op gedragsverandering in relatie tot fysieke gezondheid.

Hoe dient de terminologie geïnterpreteerd te worden?

Er worden verschillende vormen van motivatie in kaart gebracht, namelijk intrinsieke motivatie, geïdentificeerde regulatie, geïntrojecteerde regulatie, externe regulatie en amotivatie. Deze begrippen hebben op zich voor leken niet al te veel betekenis. Tijd dus om dit even te verduidelijken:

Intrinsieke motivatie

Dit is de meest consistente vorm van motivatie. Hierbij wordt gedrag volgehouden of ingezet omdat de betreffende dit leuk vindt. Hij/zij haalt plezier uit het gedrag of de uitdaging die daarmee gepaard gaat. Bijvoorbeeld drie maal per week gaan joggen simpelweg omdat u hiervan geniet.

Geïdentificeerde regulatie

In tegenstelling tot de bovenstaande intrinsieke motivatie wordt het gedrag niet perse ervaren als genotvol of leuk, maar wordt er gehandeld vanuit een grond van zinvolheid. Hij/zij voert het gedrag uit omdat dit ervaren wordt als zinvol of belangrijk. Bijvoorbeeld drie maal per week gaan joggen omdat u daardoor een betere fysieke gezondheid wil bereiken.

Geïntrojecteerde regulatie

Hierbij wordt het gedrag uitgevoerd om schuldgevoelens, schaamte of angst te vermijden. Men voelt de drang om de eigen zelfwaarde hoog te houden en zichzelf te bewijzen. Bijvoorbeeld drie maal per week gaan joggen omdat u zich anders slecht voelt bij het feit dat u het gedrag niet hebt volgehouden.

Externe regulatie

Het individu voert het betreffende gedrag uit omdat hij/zij achteraf daarvoor zal worden beloond. Andersom is echter ook mogelijk. Het individu voert het betreffende gedrag uit omdat hij/zij zal gestraft worden indien hij/zij dit gedrag niet uitvoert. Ook kan het in deze vorm van regulatie gaan om het al dan niet tegemoet komen aan de verwachtingen van anderen. Bijvoorbeeld drie maal per week gaan joggen omdat de fysiotherapeut u heeft verteld meer te bewegen. Bijvoorbeeld nog één rondje lopen rond het voetbalveld omdat u anders van de trainer nog niet mag gaan douchen.

Amotivatie

Er is absoluut geen intentie of activiteit. Dit is het nulpunt der motivatie.

Internalisatie

Bovenaan in het model vindt u de factor internalisatie die stelselmatig toeneemt vanaf amotivatie in de richting van intrinsieke motivatie. Onder internalisatie verstaat men de mate waarin het gedrag onderdeel wordt van uw levensstijl. Men kan stellen dat in hoe grotere mate de internalisatie aanwezig is, hoe minder moeite het vergt voor het individu een bepaald gedrag uit te voeren.

Volgens het principe van gedragsverandering is deze pas compleet wanneer men de maximale internalisatie bereikt heeft. Het simpelweg uitvoeren van het gedrag is bij deze niet zomaar voldoende. Binnen het proces wordt er gestreefd van een extrinsiek regulatieproces naar een meer intrinsieke motivatie welke recht evenredig verloopt met de internalisatie.

Gecontroleerde versus autonome motieven

Gecontroleerde motieven zijn deze met een dwingend karakter. Het gedrag wordt uitgevoerd onder invloed van de ervaren druk die hierbij zowel extern als intern kan zijn. Studies hebben aangetoond dat gecontroleerde motieven aanzienlijk aanleiding geven tot een gedragsverandering van kortere duur. De gedragsverandering blijft aanwezig zolang de druk bestaat. Wanneer de druk wegvalt zal het gezonde gedrag ook afnemen. Bij autonome motieven is dit niet het geval. Hierbij baseert men zich op vrijwillige motieven (het gedrag ervaren als leuk of waardevol).