Chaos in je hoofd. Wat doe je eraan?

Mensen die intensief leven hebben bijna allemaal wel eens van die periodes dat hun concentratie hapert, het geheugen hen regelmatig in de steek laat, en de creativiteit totaal afwezig lijkt te zijn. In zo’n situatie kun je gemakkelijk gaan denken dat je overspannen of burn-out bent. Het kan echter ook zijn dat je brein gewoon even wat rust en opschoning nodig heeft.

De draad kwijt

Herken je de volgende situaties? Je wilt de naam noemen van iemand die je heel goed kent maar je geheugen laat je in de steek. Je wilt je op iets concentreren maar je gedachten fladderen alle kanten op. Je luistert naar iemand, maar de woorden komen niet binnen. Je kunt geen echte aandacht meer opbrengen voor je partner en de kinderen. Je kijkt naar een film, maar je raakt de draad van het verhaal kwijt. Je probeert een boek te lezen, maar je beleeft er geen plezier aan omdat je je niet in het verhaal kunt inleven. Je bent bezig eten te koken, maar je bent steeds het zout en de peper kwijt, of het vlees brandt je aan omdat het je niet lukt om een aantal dingen naast elkaar te doen.

Hectiek

Wanneer deze situaties regelmatig voorkomen, kun je je ook gemakkelijk zorgen gaan maken over je gezondheid. Je kunt dan bijvoorbeeld gaan denken dat er iets mis is met je hersenen, dat de aftakeling is begonnen, dat je last hebt van een enge ziekte als Alzheimer, dat je overspannen bent of burn-out. Een bezoek aan een arts kan hier natuurlijk meer duidelijkheid in brengen, echter zal zeer dikwijls blijken dat er iets anders aan de hand is; dat de klachten te wijten zijn aan een overbelast brein. In deze hectische tijd worden we gebombardeerd met informatie, zijn we met tientallen dingen tegelijk bezig, worden de deadlines korter en korter, wil iedereen meteen antwoord, en wordt er van je verwacht dat je altijd optimaal functioneert. Dit belast ons brein op een ongezonde wijze, maar kan er ook voor zorgen dat we onredelijke eisen aan de werking van ons brein gaan stellen, dat we perfectionistisch worden ten aanzien van de werking van ons brein. Wanneer we langere tijd aan deze situatie bloot staan kan dit onze gezondheid ondermijnen. Zeker wanneer er ook nog enkele andere ongunstige factoren in het spel zijn, liggen dan overspannenheid en burn out op de loer. In het onderstaande gedeelte een beschrijving van enkele factoren die aan overbelasting van ons brein kunnen bijdragen, aangevuld met een aantal tips om dit te voorkomen.

Informatieovervloed

Door diverse invloeden, bijvoorbeeld de komst van internet, worden we in deze tijd overstelpt met informatie. Onze hersenen kunnen een bepaalde hoeveelheid informatie per uur en per dag verwerken. Wanneer de hoeveelheid informatie groter is dan de hoeveelheid die we kunnen verwerken, nemen onze hersenen informatie minder goed op, en wordt de informatie tevens minder efficiënt verwerkt. Maak de vergelijking maar eens met een computer. Wanneer het werkgeheugen vol is, wordt de computer traag en kost het meer tijd om programma’s op te starten, documenten te openen, of nieuwe informatie op te slaan.

Tips

• Kies er voor om minstens een uur per dag iets te doen waarbij je niet of nauwelijks informatie opneemt.
• Realiseer je dat je een beperkte opnamecapaciteit hebt en wees daarom selectief in de informatie die je wilt opnemen. Besteed gestructureerde tijd en aandacht aan de werkelijk relevante informatie die je wilt opnemen.
• Verdiep je bij het opnemen van informatie niet teveel in details, als dat niet nodig is. Je kunt een krant bijvoorbeeld van a tot z lezen, maar je kunt ook besluiten om van de nieuwsartikelen die je niet zo belangrijk vindt alleen de koppen te lezen.
• Kennis geeft macht, je kunt er indruk mee maken. Bedenk echter dat een overvol brein je ook minder goed kan laten functioneren.
• Probeer vooral de hoofdzaken op te slaan en neem niet teveel details op.
• Noteer de informatie die je wilt behouden en bewaar die geordend op een plek waar je het gemakkelijk kunt terugvinden. Het gevoel dat je het ergens toegankelijk hebt bewaard, zorgt dat het gemakkelijker in je hoofd naar de achtergrond verdwijnt.

Een te grote belangrijkheid aan zaken toekennen, een niet adequate omgang met problemen.

Wanneer we (te) vaak (te) veel importantie toekennen aan plannen, ideeën en bezigheden, raakt ons hoofd vol met zaken die allemaal om de aandacht strijden. Dit leidt tot versnippering van ons denken, en daarmee tot een chaotisch, onhelder brein, wat weer leidt tot geheugenzwaktes en concentratiestoornissen. Kenmerkend aan dit probleem is dat bepaalde thema’s zich telkens weer opdringen, om aandacht vragen terwijl je eigenlijk de aandacht op andere zaken wilt richten. In het uiterste geval kan het voorkomen dat je dagen over bepaalde zaken gaat lopen piekeren, het thema jou in beslag neemt i.p.v. dat jij bewust de keuze maakt om met het thema bezig te zijn. Dit geldt vooral bij kwesties en problemen waar je emotioneel een grote importantie aan toekent.

Tips

Hoe belangrijk je iets vindt wordt voornamelijk bepaald door de emotionele waarde die je er aan toekent. Wanneer je aan een relatief klein probleem een grote emotionele waarde toekent, worden je hersenen geprikkeld om met prioriteit oplossingen te verzinnen en aan te reiken. Dit betekent ook dat je systeem voor een groot gedeelte ten dienste staat van de oplossing van het te groot gemaakte probleem. Dit bevordert opnieuw de emotionele commotie, en je gaat van kwaad tot erger. Vraag je hersenen daarom om niet meteen een oplossing voor het probleem aan te reiken, maar om je emotionele kant te laten zien dat het niet zoveel emotionele verontrusting waard is. Je lost hiermee eerst het probleem van de te grote emotionele verontrusting op en zorgt zo voor helderheid bij de werkelijke aanpak van het probleem.

Neem eens een afgebakende tijd om een kwestie of probleem van alle kanten te bekijken zonder het meteen te willen oplossen. Neem je daarna voor om er de volgende dag op een bepaald tijdstip nog eens een bepaalde tijd voor in te ruimen. Noteer die tijd in je agenda. Je zult versteld staan hoe vaak je onderbewuste de volgende dag een oplossing voor je heeft. En wanneer je daarop leert te vertrouwen zal je niet meer op ongewenste momenten door kwesties of problemen in beslag genomen worden.
Realiseer je dat je in het verleden al vaak voor hete vuren hebt gestaan en dat je de meeste problemen uiteindelijk wel hebt opgelost, of dat de problemen af en toe zelfs vanzelf opgelost werden.

Zapgedrag

Door de komst van internet en daarmee het e-mailen, is veel communiceren heel gemakkelijk geworden. Veel werknemers worden tegenwoordig bedolven onder een stortvloed van mailtjes over zeer uiteenlopende onderwerpen. En al die mails vragen om een snelle beantwoording. Dit betekent ook dat we bijzonder veel moeten schakelen van het ene onderwerp naar het andere. Dit kan heel gemakkelijk leiden tot een soort verslaving om steeds weer nieuwe prikkels te willen ervaren. Wanneer je bijvoorbeeld bij het schrijven van een rapport telkens tussendoor weer de behoefte voelt om in je mailbox te kijken of je nog mailtjes hebt ontvangen, geef je in elk geval blijk van een onvermogen om je gedurende langere tijd met een onderwerp bezig te houden. Ook de telefoon zorgt voor een versnippering van de aandacht. Ga maar eens turven hoe vaak per dag je bij een bezigheid gestoord wordt door binnenkomende telefoontjes. En bij elk telefoontje wordt je uit de bezigheid getrokken die je aandacht heeft, en vervolgens moet je weer je aandacht weten te focussen op de oorspronkelijke bezigheid.

Tips

• Trek afgebakende tijd uit voor bepaalde taken en besluit om gedurende die tijd niets anders te doen.
• Kijk slechts twee of drie keer per dag in je mailbox. Werk de mails één voor één af.
• Zet je telefoon regelmatig een tijdlang uit. Zeker wanneer je met iets bezig bent dat aandacht vergt, of tijdens gesprekken.
• Let eens op of je zapgedrag mogelijk ook te maken heeft met weerstand tegen de opdracht of taak die je uit te voeren hebt. Wanneer je bijvoorbeeld met een stuk aan het schrijven bent, en je hebt alsmaar de neiging om er bij weg te lopen of in je mailbox te kijken, is de kans groot dat je eigenlijk geen zin hebt in de taak of zodanig worstelt met de tekst dat je een gevoel van onmacht krijgt en er daardoor geen zin meer in hebt. Dat heeft een negatieve invloed op je stemming. Vervolgens kom je dan op het idee om in je mailbox te kijken omdat je hoopt dat daar een leuk mailtje is binnengekomen dat je weer wat opvrolijkt. Echter is de praktijk van alledag anders. Mails bevatten meestal lastige vragen, nieuwe taken, herinneringen aan deadlines. Het gevolg: het wordt nog moeilijker om je weer op je taak te concentreren

Haast

Wanneer je van A naar B reist, en erge haast hebt, zul je tijdens de reis weinig meekrijgen van de omgeving waar je door komt. Je bent in beslag genomen door de haast. Je hersenen zijn vooral gefocusseerd op het tijdig bereiken van je bestemming, aandacht voor de omgeving is er dan niet. Dit geldt in principe bij alles wat je doet. Bij een vluchtig gesprek wordt het besprokene minder gemakkelijk door ons geheugen opgeslagen. Je aandacht is in feite al weer bij de volgende bezigheid. Wanneer iemand zich voorstelt terwijl je haast hebt blijft de naam van die persoon slecht hangen. In een gehaaste stemming is er weinig aandacht, en worden gesprekken en gebeurtenissen niet goed opgenomen. In onze vluchtige tijd is dit een veelvoorkomend probleem dat leidt tot symptomen van geheugenzwakte en concentratieproblemen.

Tips

• Wees je altijd bewust van het feit dat haast ten koste gaat van: je aandacht en dus je opnamevermogen, je creativiteit, je verbinding met het onderwerp waarop je je wilt concentreren, je inlevingsvermogen, je diepgang.
• Doorbreek af en toe je haastpatroon door gewoon 5 minuten niets te doen. Dit zal in het begin niet meevallen, maar wanneer je er aan gewend bent geraakt zul je merken dat het heilzaam werkt.
• Realiseer je dat haast gaat ten koste van de nauwkeurigheid. Wanneer je gehaast bent maak je sneller fouten. Het herstel van fouten kost tijd. Haast is dus dikwijls contraproductief.
• Probeer eens bewust een tijdje alles langzamer te doen, bijvoorbeeld langzamer te lopen of te bewegen. Je zult merken dat dit al snel een heel aangenaam effect heeft.

Het stellen van te hoge eisen aan je functioneren

Twijfel over je geheugen en concentratie kan ook ontstaan doordat je te hoge eisen stelt aan de werking van je brein. Bijvoorbeeld omdat je (ten onrechte) meent dat je je de hele dag voor 100% moet kunnen concentreren. Wanneer dat niet lukt is dat heel normaal. Ons brein heeft af en toe rustmomenten nodig, en blaast dan even uit wanneer daar ruimte voor lijkt te zijn. Dat kan dan wel eens op een moment gebeuren dat jij het ongepast of onhandig vindt. Bijvoorbeeld tijdens een vergadering. Iemand is langdurig aan het woord en je merkt dat je aandacht wegzakt en je wat dromerig wordt. Vermoedelijk gaat je brein dan even in de ruststand, omdat je al weer uren vol geconcentreerd bent geweest. Dat te beschouwen als een concentratiestoornis is onjuist. Het is een natuurlijke reactie. Bedenk maar eens hoe het je zou vergaan wanneer je een hele dag zou willen hardlopen. Er komt vanzelf een moment dat je lijf niet meer meedoet en rust eist. Ook voor het geheugen geldt dat je niet de hele dag indrukken en feiten kunt opslaan. Te menen dat je dat wel zou moeten kunnen is eveneens gebaseerd op bovengenoemde misvatting dat je een hele dag onafgebroken zou moeten kunnen hardlopen. Natuurlijk bestaan hier wel individuele verschillen, de één houdt het wat gemakkelijker vol dan de ander. Echter je moet het doen met jouw vermogens. En daar hoort bij dat je rekening houdt met jouw beperkingen, en het dus niet als abnormaal beschouwt dat je je niet alles herinnert of niet de gehele dag 100% geconcentreerd kunt zijn.

Tips

• Beschouw het als normaal dat je concentratie niet gedurende langere tijd honderd procent kan zijn.
• Realiseer je dat wanneer je aandacht af en toe wegzakt, dat dan je brein even om rust vraagt.
• Beschouw het als normaal dat je niet alles kunt onthouden, en dat niet alle gewenste informatie op wens uit je geheugen tevoorschijn komt.
• Vraag je af of de eisen die je (werk)omgeving aan je stelt nog wel beantwoorden aan de menselijke maat. Bepaal voor jezelf wat je aankan, want jij bent de enige die dat kan beoordelen.

Algemene tips

• Let eens op je alcoholgebruik wanneer je last hebt van concentratie en geheugenstoornissen. Alcoholgebruik is in onze tijd zo ingeburgerd geraakt dat men dikwijls niet meer in de gaten heeft dat de inname van enkele glazen het functioneren op de volgende dag al danig kan beïnvloeden. Vooral wanneer het een gewoonte is geworden om elke avond enkele glazen te drinken is het nuttig om de gewoonte eens een paar dagen te doorbreken en te kijken of je daardoor beter functioneert.
• Zorg in je vrije tijd voor activiteiten die je hoofd leeg maken. Bijvoorbeeld: sporten, tuinieren, wandelen in de natuur, muziek luisteren.
• Trek per dag twintig minuten uit voor meditatie of ontspanningsoefeningen. Het is bewezen dat dit heilzaam is bij stress, concentratie- en geheugenprobleempjes, en bovendien vergroot het je gevoel van welbevinden.
• Voor de verbetering van je geheugen kun je Ginkgo Biloba gebruiken. Dit heeft een positieve invloed op de doorbloeding van de hersenen. Bij gebruik van dit soort middelen blijven de bovenstaande tips echter van belang, omdat je anders toch weer je brein gaat overbelasten.