Vergeet-mij-nietje: gezondheidsvoordelen, toepassing & groei

Het vergeet-mij-nietje (Myosotis sylvatica) is de bloem van trouw. In Nederland groeien zo’n 8 verschillende soorten van deze plant. Elk voorjaar betoveren deze planten vele tuinen en zijn ze echt prachtig met hun lichtblauwe bloemen. Er zijn maar weinig mensen die weten dat het ook een medicinale plant is en dat de vergeet-mij-niet-bloemetjes eetbaar zijn. Het vergeet-mij-nietje komt oorspronkelijk uit Europa, Afrika, Azië, Australië en het uiterste zuiden van Zuid-Amerika.

• Het vergeet-mij-nietje
• Voorkomen en standplaats
• Groei en bloei
• Soorten en hun standplaats
• Wetenschappelijke toepassingen en onderzoeken
• Toepassing in cosmetica en kruidenkunde
• Het akkervergeet-mij-nietje
• Toepassing en effect
• Indicaties
• Gezondheidsvoordelen van het vergeet-mij-nietje
• Zwangerschap en borstvoeding
• Potentiële bijwerkingen en allergieën
• Voortplanting en kweekinstructies

Het vergeet-mij-nietje

Het vergeet-mij-nietje is een zeer bekende en populaire tuinplant en het vergeet-me-nietje dat je in tuinen aantreft, is meestal het bosvergeet-me-nietje. Ze zaaien zichzelf gemakkelijk uit. De naam Myosotis komt van het Grieks en betekent muis-oortje.

Voorkomen en standplaats

Groei en bloei

Het vergeet-mij-nietje wordt tot dertig centimeter hoog. In het voorjaar krijgt het eerst harige bladeren die langwerpig zijn. De bladeren zijn zacht en lichtgroen van kleur. De bloemen van het vergeet-mij-nietje bloeien van april tot augustus. De plant komt van nature voor in Europa, Afrika, Azië, Australië en Zuid-Amerika. De bloeiperiode van de plant loopt van mei tot laat in de herfst.

Soorten en hun standplaats

Er zijn veel soorten van deze plant, het akkervergeet-mij-nietje (Myosotis arvensis) wordt gebruikt als medicinale plant en is eenjarig. Het bosvergeet-mij-nietje (Myosotis sylvatica) houdt echter twee jaar stand en het moerasvergeet-mij-nietje (myosotis scorpioides), die opvalt door zijn fraaie hemelsblauwe bloemkleur, is meerjarig. Alle soorten lijken sterk op elkaar, maar ze verschillen in de locatie waar ze voorkomen. Het moeras vergeet-mij–nietje is een vijver- of moerasplant en het bosvergeet-mij-nietje komt hier te lande alleen in Zuid-Limburg op bosrijke heuvels voor. Het akkervergeet-mij-nietje geeft de voorkeur aan drogere zandige akkers. De meeste soorten hebben lichtblauwe bloemen die vrij klein zijn.

Hoewel het vergeet-mij-nietje vaak voorkomt in vochtige bossen, langs beekjes en op graslanden, blijft de volledige diversiteit van zijn natuurlijke habitat vaak onderbelicht. Er zijn verschillende soorten vergeet-mij-nietjes (Myosotis), en ze zijn van nature verspreid over continenten zoals Europa, Azië, Noord-Amerika en zelfs Nieuw-Zeeland. Deze spreiding vond plaats door een combinatie van natuurlijke factoren zoals wind en water, evenals door menselijke activiteit. Reizigers, kolonisten en handelsroutes hebben onbewust bijgedragen aan de verspreiding van deze plant. Het vergeet-mij-nietje werd soms zelfs bewust meegenomen als symbool van huis en herinnering, wat de verspreidingsgeschiedenis van deze geliefde bloem verder verrijkt.

De verschillende soorten hebben zich aangepast aan hun omgeving, van de koele alpenweiden tot vochtige rivieroevers. Myosotis scorpioides, beter bekend als het moerasvergeet-mij-nietje, groeit bijvoorbeeld bij voorkeur op natte, zonnige plekken. Daarentegen gedijt de alpine variant, Myosotis alpestris, juist in koele bergachtige gebieden. Deze veelzijdigheid in habitat draagt bij aan het iconische karakter van de vergeet-mij-nietjes als bloemen die overal ter wereld wortel kunnen schieten en bloeien.

Wetenschappelijke toepassingen en onderzoeken

Het vergeet-mij-nietje is meer dan een mooie bloem; het heeft ook toepassingen in de geneeskunde. Hoewel er wordt beweerd dat extracten van de plant een positief effect kunnen hebben op aandoeningen zoals tuberculose, ontbreekt vaak de verwijzing naar de onderzoeken die deze claims ondersteunen. Een onderzoek uit de vroege twintigste eeuw toonde bijvoorbeeld aan dat Myosotis-extracten antimicrobiële eigenschappen bevatten die nuttig kunnen zijn bij de bestrijding van bepaalde infecties. Gedurende de middeleeuwen werd het vergeet-mij-nietje al gebruikt in kruidenpreparaten voor het verlichten van ademhalingsklachten en als een symbool van genezing.

Meer recent hebben wetenschappers belangstelling getoond voor de chemische samenstelling van het vergeet-mij-nietje, met name de aanwezigheid van flavonoïden en antioxidanten. Deze stoffen kunnen mogelijk bijdragen aan ontstekingsremmende effecten, wat de plant interessant maakt voor verder onderzoek. Helaas is veel van deze kennis verloren gegaan door het ontbreken van gedocumenteerde studies, maar anekdotes uit zowel de wetenschap als de traditionele geneeskunde houden de mysteries van deze bloem levend.

Toepassing in cosmetica en kruidenkunde

Ofschoon het vergeet-mij-nietje vaak wordt geassocieerd met medische en homeopathische toepassingen, is het ook populair in de cosmetica-industrie. Extracten van de bloem worden gebruikt vanwege hun kalmerende en ontstekingsremmende eigenschappen. Deze extracten helpen bij het verminderen van roodheid en irritatie van de huid, waardoor ze vaak worden toegevoegd aan crèmes en lotions voor de gevoelige huid. In kruidenkunde wordt het vergeet-mij-nietje gebruikt in tincturen en kruidenthee om zijn verzachtende effecten op de luchtwegen en zenuwen. De combinatie van mooie symboliek en praktische toepassingen maakt het vergeet-mij-nietje tot een geliefde plant in zowel traditionele als moderne welzijnspraktijken.

Het akkervergeet-mij-nietje

Het akker-vergeet-mij-niet groeit meestal als eenjarige plant, het kan ook groeien als overwinterende-jaarlijkse of als een tweejarige plant. Het is kruidachtig en bereikt een gestalte van 10 tot 40 (zelden 60) cm. De stengels zijn vaak al sterk vertakt vanaf de bodem. De stengelbladeren zijn meestal 2 tot 5 cm lang en harig. Hun vorm is lancetvormig tot eivormig. De onderste bloemen hebben geen schutbladen. Op het moment van vruchtvorming staat de steel horizontaal en is dan twee tot drie keer zo lang als de kelk. De kroon is blauw en is 2 tot 4 (zelden 5) mm breed.

Toepassing en effect

Het akkervergeet-mij-nietje wordt gebruikt als medicinale plan. Verschillende klachten en ziekten kunnen worden behandeld met het vergeet-mij-nietje. Deze bloem bevat kalium, alkaloïden en verschillende tannines. Vergeet-mij-nietje wordt op dezelfde manier gebruikt als smeerwortel, maar van deze plant is het genezende effect niet sterk. Als opwekkende versterkende thee, waarbij zowel bloem als blad wordt gebruikt, heeft het vergeet-me-nietje een functie, bijvoorbeeld in een herstelperiode na een ziekbed. Je moet de thee circa tien minuten late trekken. Daarna kan de thee in kleine slokjes worden gedronken.

De thee kan ook als uitwendige toepassing gebruikt worden, bijvoorbeeld ter behandeling van huidontsteking of kneuzingen. Kompressen kunnen op de aangetaste huid worden aangebracht. Wassen en baden met deze plant zijn ook mogelijk. Vroeger werd zelfs het verse sap gebruikt ter behandeling van neusbloedingen. In de homeopathie wordt het vergeet-mij-nietje vaak gebruikt in druppels of tabletten. Een tinctuur van het vergeet-mij-nietje kan gemakkelijk zelf worden gemaakt.

Indicaties

In de plantengeneeskunde wordt het vergeet-mij-nietje toegepast bij:

• dermatitis (huidontsteking)
• kneuzingen
• tuberculose (tbc)
• bacteriële infecties
• bronchitis
• verkoudheid
• diarree
• gezwollen lymfeklieren

Gezondheidsvoordelen van het vergeet-mij-nietje

In de moderne geneeskunde wordt het vergeet-mij-nietje nauwelijks opgemerkt, hoewel het effect tegen tuberculose al wetenschappelijk is bewezen.[1] De plant heeft ook andere, zeer positieve effecten op de gezondheid. Het vergeet-mij-nietje heeft ontstekingsremmende, verstevigende, samentrekkende en kalmerende eigenschappen. In de homeopathie wordt het vergeet-mij-nietje vaker gebruikt, onder meer voor verkoudheid of gezwollen lymfeklieren. Ontstekingen van het spijsverteringsstelsel kunnen ook worden behandeld, net als diarree.

Zwangerschap en borstvoeding

Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven doen er verstandig aan om geen vergeet-mij-niet te gebruiken, omdat het stoffen bevat die het (ongeboren) kind kunnen schaden.

Potentiële bijwerkingen en allergieën

Ofschoon het vergeet-mij-nietje over het algemeen als veilig wordt beschouwd voor gebruik in tincturen en cosmetische producten, zijn er enkele risico's waar gebruikers rekening mee moeten houden. Bij sommige mensen kunnen huidirritaties of allergische reacties optreden bij het gebruik van producten die extracten van het vergeet-mij-nietje bevatten. Vooral mensen met een gevoelige huid moeten eerst een kleine hoeveelheid testen om te controleren op eventuele allergische reacties.

Daarnaast is het belangrijk te vermelden dat de veiligheid van het gebruik van het vergeet-mij-nietje tijdens de zwangerschap of bij het geven van borstvoeding niet volledig is vastgesteld. Mensen die zwanger zijn, borstvoeding geven, of lijden aan chronische aandoeningen, wordt geadviseerd om eerst een arts te raadplegen voordat ze kruidenpreparaten met vergeet-mij-nietjes gebruiken.

Voortplanting en kweekinstructies

Voor tuinliefhebbers die de charme van het vergeet-mij-nietje in hun eigen tuin willen hebben, zijn er verschillende manieren om deze plant te vermeerderen. Vergeet-mij-nietjes kunnen eenvoudig worden gekweekt uit zaad. Het beste moment om de zaden te zaaien is in de late zomer of vroege herfst, zodat de planten de winter kunnen doorstaan en in het volgende voorjaar volop bloeien. De zaden hebben licht nodig om te ontkiemen, dus ze moeten niet te diep worden ingezaaid.

Eenmaal geplant, houden vergeet-mij-nietjes van een plek met voldoende vocht en halfschaduw. Ze zijn redelijk onderhoudsarm en kunnen zichzelf makkelijk uitzaaien, waardoor ze jaar na jaar terugkeren in de tuin. Het is raadzaam om de planten na de bloei terug te snoeien, zodat ze niet te veel energie verbruiken en hun levenscyclus kunnen verlengen. Met een beetje zorg kan deze bloem een prachtige, terugkerende aanvulling zijn op elke tuin.

Noten:

1. Complement Ther Med. 2012 Dec;20(6):434-6. doi: 10.1016/j.ctim.2012.07.010. Epub 2012 Aug 29.

Lees verder

• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen