Ziek van liefde: een geschiedenis van liefdesverdriet

Liefdesverdriet is de pijn en het verdriet dat men voelt bij een onbeantwoorde liefde of na een verbroken relatie. De gevoelens kunnen heftig zijn. Vaak gaat liefdesverdriet gepaard met allerlei klachten, zoals slapeloosheid, gebrek aan eetlust, buikpijn, onrust, het niet kunnen concentreren en neerslachtigheid. In ernstige gevallen kan het leiden tot een depressie. Je kan er ziek van worden. Tegenwoordig zien we liefdesverdriet niet als een ziekte. Vroeger was dat wel het geval. Men was letterlijk ziek van liefde, verlangen en verdriet. Het Engelse woord 'lovesickness' herinnert daar aan. De bekende Nederlandse schilder Jan Steen (1625 -1679) heeft eens gezegd: “Er is geen medicijn voor minnepijn”. Dat hij denkt aan een medicijn, doet vermoeden dat hij minnepijn, liefdesverdriet, duidt als een ziekte. Immers, een medicijn schrijf je alleen maar voor als iemand ziek is. Liefdesverdriet is nu geen officiële erkende ziekte. In de bekende diagnostische handboeken zoekt men tevergeefs naar liefdesverdriet. Vroeger was het wel een erkende ziekte. Liefdesverdriet was een ziekte waarbij een dokter bij gehaald werd. De dokter onderzocht de patiënt en kwam met voorstellen voor behandeling.

Humores

De verbinding tussen liefde en ziekte bestaat al sinds de oudheid. Volgens de oude Grieken werden de gemoedstoestanden van de mens bepaald door de balans, of disbalans, tussen de vier lichaamssappen (bloed, gele gal, zwarte gal en slijm). Deze theorie van de lichaamssappen of humores is te vinden in de geschriften van Arateus van Cappadocië en Galen. Beiden beschreven liefdesverdriet als een ziekte, veroorzaakt door het uit evenwicht zijn van de lichaamsappen. Ze noteren bij liefdesverdriet symptomen als angst, eetstoornissen, slapeloosheid, prikkelbaarheid en rusteloosheid. Liefdesverdriet werd toen geassocieerd met melancholie, een weemoedig gevoel dat lijkt op een depressie.

Sappho

Als Sappho in een gedicht de lichamelijke reacties beschrijft op het zien van haar geliefde, komt het dicht in de buurt van een beschrijving van de voor ons bekende ziektesymptomen. Deze dichteres uit Lesbos, die rond de zevende eeuw voor Christus leefde, beschrijft wat liefdesverlangen met haar doet, en welke lichamelijke reacties ze daarbij ervaart.

Ziek van liefde in de Oudheid

In de Oudheid zijn er diverse beschrijving van mensen die ziek van liefde worden. De arts wordt erbij geroepen en die weet na grondig onderzoek de diagnose te stellen. In sommige beschrijvingen wordt zelfs verhaalt dat de zieke geneest en gelukkig wordt met het object van zijn verlangen. Met name van uit die tijd beroemde artsen zijn deze verhalen overgeleverd.

Erasistratus Antiochius was de zoon van de Syrische koning Selecus I Nicatur. Antiochius had een probleem. Hij was namelijk verliefd geworden op de jongste vrouw van zijn vader. Haar naam was Stratonice. Koning Selecus en Stratonice hadden samen een kind. Antiochus, de zoon van de koning was hevig verliefd op zijn stiefmoeder, maar hij maakte zijn liefde voor haar niet bekend. Hij was zo in de ban van zijn heimelijke liefde dat hij er ziek van werd. Hij lag in bed, ziek van liefde en verlangen. Aan het hof van de koning Selecus woonde in die tijd een bekende Griekse geneeskundige. Zijn naam was Erasistratus. Deze arts werd bij de zieke Antiochius geroepen. Erasistratus deed uitgebreid medisch onderzoek. Lichamelijk leek er niks bijzonders met de patiënt aan de hand te zijn. Erasistratus begon te vermoeden dat de aard van de ziekte van Antiochius van een andere orde was. Toen de arts ontdekte dat de polsslag van zijn patiënt sneller werd als de mooie Stratonice in de buurt kwam, was de diagnose snel gesteld. Antiochius was ziek van verliefdheid. Deze ziekte was echter niet makkelijk te genezen, want de jongeman was verliefd op zijn stiefmoeder, de vrouw van zijn vader.

Erasistratus wist de koning op een slimme manier te overreden zijn vrouw aan zijn zieke zoon te schenken. Erasistratus deed alsof Antiochus verliefd was op zijn eigen vrouw. De koning drong er bij Erasistratus op aan zijn vrouw aan de Antiochius te geven. Erasistratus bleef echter weigeren. Toen de koning nog meer ging aandringen, kwam Erasistratus met de vraag of de koning zelf zijn vrouw zou geven om zijn zoon te genezen. Toen de koning daar een bevestigend antwoord op gaf, maakte Erasistratus bekend dat het Stratonice, de vrouw van de koning was, op wie Antiochius verliefd was. De koning hield woord. Het medicijn werkte, de jonge man genas.

Hippocratus

Het bovenstaande verhaal van de verliefde koningszoon Antiochius staat niet op zichzelf. Er zijn meer van dit genre verhalen vanuit de Oudheid overgeleverd. Een voorbeeld is het verhaal van de arts Hippocrates die de zieke Perdiccas, een Macedonische koning, in behandeling neemt en geneest. Peridiccas was ziek van liefde. Zijn verlangen ging uit naar de concubine van zijn vader, Phila. Er zijn echter geen historische bewijzen voor dit verhaal.

Claudius Galenus

Het waren niet alleen mannen die ziek van liefde werden. De arts Claudius Galenus, die leefde in de tweede eeuw na Christus, heeft een casus beschreven waarin de vrouw uit een welgestelde Romeinse familie ziek van liefde wordt. Zij lijdt aan slapeloosheid en depressie. Na grondig onderzoek concludeert de dokter dat de patiënt ziek van liefde is. Door zijn oplettendheid weet hij ook naar wie haar verlangen uitgaat, namelijk naar de danser Pylades. Helaas heeft Galenus niet beschreven of hij de echtgenoot van de vrouw heeft ingelicht over de aard van haar ziekte, of dat het ooit nog wat geworden is tussen deze vrouw en de danser.

Liefdesverdriet in de Middeleeuwen en Renaissance

In de Middeleeuwen was de medische visie van op liefdesverdriet niet dramatisch anders dan in de Oudheid. De medici Oribasius, Alexander van Tralles en Paul van Aegina beschreven gevallen van smoorverliefde mensen met symptomen van melancholie. Ferrand of Burton die in het tijdperk van de Renaissance leefde schreef uitvoerig over de melancholische liefdes ziekte. Volgens hem koelt en droogt het lichaam bij een onvervulde liefde, daardoor gaat de zwarte gal, een van de vier lichaamssappen, domineren en wordt de persoon in kwestie melancholisch. Door maar voortdurend aan het object van de liefde te denken, verergert de dominantie van melancholie. De emotionele onrust neemt toe. De verspreiding van de zwarte gal in het lichaam vermeerderd de wanhoop en het lichamelijk lijden. Men werd ziek van liefde.

Liefdesverdriet in de Moderne tijd

Sinds artsen het hart zien als een pomp, dat het bloed door het lichaam pompt, is er minder aandacht vanuit de geneeskunde voor hartenpijn. Liefdesverdriet, en 'lovesickness' staan niet meer op de voorgrond in de medische agenda. De gevolgen van liefdesverdriet gelukkig wel. Voor een depressie veroorzaakt door een verbroken relatie of een onbeantwoorde liefde kan je nog altijd bij een arts of therapeut terecht. Liefdesverdriet is echter verdwenen uit het medische woordenboek.