Persoonlijke ontwikkeling en de rol van 'verlichting'

De rol van 'verlichting' in je persoonlijke ontwikkeling is niet gering. Het gaat er om hoe je het vormgeeft. In het boeddhisme is het ultieme doel de weg naar ‘verlichting’. Hoewel de vergelijking wel eens wordt getrokken, gaat het ‘verlicht’ worden verder dan een, in alle opzichten, goed mens worden of zijn. Als je uitgaat van het boeddhisme, dan is het ‘verlicht’ worden een essentieel onderdeel of misschien wel hét uiteindelijke doel. Dit neemt echter niet weg dat je je ook zonder dat je aanhanger van het boeddhisme bent, persoonlijk kan/wil ontwikkelen en wilt weten hoe de rol die ’verlicht’ worden daar in kan spelen. Wat is het precies en hoe kan je er inhoud aan geven? Ieder op zijn of haar eigen manier is bezig met persoonlijke ontwikkeling en dat wil ook zeggen dat iedereen dit in een eigen tempo doet. Je persoonlijk ontwikkelen is geen vreemde term, maar als daar de staat van 'verlichting' of de weg er naar toe ingepast wordt, behoeft dit mogelijk nadere toelichting. Uitgangspunt is wat 'verlichting' wil zeggen, hoe dit zo concreet mogelijk te maken is én als onderdeel van je persoonlijke ontwikkeling ingepast wordt.

Definitie ‘verlicht’ worden

Volgens Wikipedia (vanuit boeddhisme) wordt ’verlichting’ beschreven als: Het bereiken van Nirvana, het uitdoven van de verlangens waardoor het lijden wordt opgeheven en er geen wedergeboorte meer plaatsvindt. Vanuit het boeddhisme kom je terug op aarde, tot je alle levenslessen goed voltooid hebt. Er is dan sprake van volledige bevrijding en als er geen levenslessen meer te leren zijn, pas dan ben je ‘verlicht’ en kom je niet meer terug. De weg er naar toe, wordt in het boeddhisme Dharma genoemd.

De drie karakteristieken in deze zijn essentieel en moeten gelijktijdig worden ontwikkeld, anders is men niet in evenwicht.

• Anicca: impermanent, inconsistent, veranderlijk van aard
• Dukkha: pijnlijk, brengers van stress, ongemak en oncomfortabel
• Anatta: zonder ziel, zonder eigenaar, bezitter*

* = Zelfloos is de term die de boeddhist in deze gebruikt. Voor de boeddhist is een samenstelling van iets niet meer dan een woord, een naam, een predicaat zonder dat er een realiteit is die ermee overeenkomt.

De drie karakteristieken betreft een boeddhistische beschrijving van hoe men tegen de wereld aankijkt. Het overwinnen en/of doorzien van hoe de wereld er uit ziet en hoe er mee om te gaan binnen de eigen levenslessen, is essentieel voor het boeddhisme.

Levenslessen

Levenslessen, het is een populair woord. Toch zegt het gegeven dat er steeds meer mensen mee bezig zijn, iets over de staat waarin een groeiend deel van de bevolking zich bevindt. Namelijk, het bewustzijn dat je als mens groeit als je je openstelt voor zwakheden, bijvoorbeeld je angsten. Als je je immers openstelt, dan kan je je angsten ook leren overwinnen. Zo doorloop je in de verschillende levensfasen ook verschillende aspecten van de persoon die je bent.

Voor degene die het geloof aanhangt dat er meerdere levens doorlopen worden, wil dat zeggen dat je in ieder leven een aantal levenslessen succesvol voltooien. In het verlengde ligt ook het gegeven dat als je niet succesvol bent, je in een vergelijkbaar leven terug zult keren. Net zolang totdat je het wel succesvol doorlopen hebt.

Het succesvol doorlopen, overwinnen of hoe je ze ook noemen wilt, resulteert uiteindelijk in wat men ‘verlichting’ noemt. Het einde van het te doorlopen pad.

Westerse uitleg

De westerse uitleg of new age heeft het meer over ‘ontwaken’ of ‘zelfverwerkelijking’. De nadruk ligt meer op het intuïtief inzicht, op gevoel en de ware essentie achter datgene wat er allemaal op deze wereld aan de hand is. Het allerbelangrijkste is feitelijk dat een mens niet meer begrensd is.

Hoe kom je tot verlichting?

Vooropgesteld dat het zeker niet vanzelfsprekend is dat, hoe goed je ook leeft, je verlicht raakt. Mensen zijn nu eenmaal geconditioneerd en begrensd en het ‘afpellen’ van die lagen (als onderdeel van je levenslessen) is niet iets wat vanzelf gaat. De meeste mensen leven hun leven in een cocon (lees ook: geconditioneerd) en hoewel daar niets mis mee is, geeft het leven voor steeds meer mensen uitdaging als er wat geleerd kan worden. Niet zozeer op school, als wel de lessen over het leven en hoe je er in staat als het gaat om je boosheid, je angsten, je verdriet, je haat of eventueel je jaloezie.

Toch zijn er wel wat zaken waar je actief én vanuit je hart mee aan de slag kunt, teneinde stappen te maken in de goede richting. Te denken valt aan:

• Het oprecht doen van goede daden.
• Het geen kwaad doen aan alles wat leeft.
• Het vanuit je hart geven van iets aan de ander.
• Het echt beseffen waar het in het leven om gaat ofwel wijsheid.
• Het hebben van geduld voor alle processen in leven.

Nu lijken bovengenoemde zaken wellicht goed te doen, maar schijn bedriegt. Er zijn tal van redenen waarom we ongeduldig zijn, een ander kwaad (willen) doen of die ander toch niet iets gunnen. De gemene deler van al deze aspecten is de rol van de ‘ik’-figuur. Bedenk maar voorbeelden, het komt in feite nagenoeg altijd neer op de ‘ik’-figuur ofwel hoe de ego zich manifesteert.

Hoe belangrijk is de ‘ik’-figuur?

Als de ‘ik’-figuur absoluut belangrijk is en dat kunnen we zeker in de westerse wereld niet ontkennen, dan is het ook goed te achterhalen waarom dat zo is. In het verlengde daarvan ligt mogelijk ook de optie te bedenken dat de ‘ik’-figuur misschien helemaal niet zo belangrijk is of hoeft te zijn, als we in eerste instantie denken. Op zich ook wel logisch dat de mens zich op deze wijze manifesteert, want het is eenieder met de paplepel ingegeven.

‘Verlicht’ worden en de ‘ik’-figuur voorop stellen, lijken lijnrecht tegenover elkaar te staan. Maar dat is niet helemaal waar. De ‘ik’-figuur is zeker belangrijk, maar eerder vanuit de perceptie dat als jij je goed voelt met jezelf, je ook gemakkelijker en beter in staat bent iets voor een ander te doen. De ‘ik’-figuur voorop stellen gaat in deze dan ook niet over het vergaren van materiële zaken (om je goed te voelen) of jezelf op de borst te kloppen dat je zo goed bent. Als je deze laatste aspecten namelijk achter je kunt laten, dan kom je tot de ‘ik’-figuur die er echt toe doet. Daarmee komt er tevens meer balans tussen het handelen vanuit de ‘ik’-figuur en het ‘wij’-gevoel (de mensheid in algemene zin).

Het begint al in de jeugd

Het begint al in de vroege jeugd, want het is vanzelfsprekend dat die pop of die auto van jou is en dan moet een ander er vanaf blijven als jij er zelf mee wilt spelen. Een kitten of pup die je voor je verjaardag krijgt is van jou en dat moet dat beestje vooral ook weten. Deze periode gaat over in puberteit, jong volwassene en op het moment dat je eventueel zelf een gezin start. Elke levensfase heeft de ‘ik’-figuur op rij één staan.

In de loop der tijd verzamelen we veel en dat is ook allemaal van ‘jou’. Hoe groter die verzameling wordt, hoe meer angst er bij komt kijken en wil je mogelijk iemand anders iets aan doen als deze het van je af wil nemen. Verdriet komt er om de hoek als iets van je wordt afgenomen. Het bekende ‘voor mij heeft het waarde’ en daar blijf je dus vanaf, wordt er ook nogal eens bij gehaald. Het lijkt vaak dat niet wat in de geest zit belangrijk is, maar het materiële aspect.

Tel daar het profileren bij op middels social media, want iedereen moet zien hoe goed het je gaat, hoe goed je je over jezelf voelt, hoe mooi je bent en/of hoe rijk je leven is en de ‘ik’-figuur is compleet. Daarbij meteen gezegd dat uitzonderingen de regel ook in deze bepalen, want social media is natuurlijk op allerlei manieren te gebruiken. Soms gaat het ook onbewust en om het voor jezelf inzichtelijk te krijgen is het goed je de vraag te stellen voor wie je die berichten plaatst. Dit geeft vaak al meer inzicht in je social mediagebruik en of het puur over de ‘ik’-figuur gaat of dat het wat genuanceerder ligt.

De ‘ik’-figuur afpellen

Hoe dan ook, het kan ook anders. De ‘ik’-figuur afpellen gaat niet om het wegcijferen van het individu in totaliteit, maar het belang van allerlei zaken te relativeren en het grote geheel meer in het centrum te brengen. Mogelijk meer balans te brengen. Door in figuurlijke zin laagje voor laagje af te pellen, kom je tot je echte kern. Dan blijft er niets of niemand anders over dan je ware ziel.

Niet iedereen is in het leven even ver als het gaat om richting die ‘verlichting’ te gaan. Echter, als je wel zover bent of denkt te zijn, dan moet je ook in staat kunnen zijn om relevante vragen eerlijk te beantwoorden en vervolgens zaken langzaam los te laten. Denk aan bijvoorbeeld de volgende vragen:

• Wat is het belang van het hebben van verzamelingen en wat als deze er niet meer zijn?
• Wat kan jij doen om ‘ik’ en ‘wij’ meer in balans te krijgen?
• Wat is er feitelijk voor nodig om te leven en (persoonlijk) te groeien?
• Wat kan je al loslaten, wat nog niet en waarom is dat?

Is boeddhisme een must voor verlichting?

Als de waarheden van Boeddha kloppen dan moet er ‘lijden’ zijn en als je verlangt naar verlichting dan ga je lijden. De essentie van Boeddha zijn verhaal is dus, dat het (persoonlijk) willen ontwikkelen en niet bewust voor het pad van ‘verlichting’ te kiezen, belangrijk is. Dat die persoonlijke ontwikkeling kan/zal leiden tot ‘verlichting’ is slechts een gevolg.

Heeft verlichting met je IQ te maken? Het wordt wel eens zo uitgesproken, maar je inborst heeft weinig met IQ te maken. Misschien is het niet alsmaar blijven denken, wat we vaak plegen te doen, wel het ultieme pad naar verlichting.

Boeddhisme is voor een echte boeddhist een levenswijze en hoeft niet direct een religie te zijn. In boeddhisme zitten componenten van onthechting, zonder angst en verlangen leven. Deze componenten kunnen bijdragen aan ‘verlichting’, maar moet geen doel op zich zijn.

Tot slot

Het gaat niet om het woord ‘verlicht’ worden. Voor degene die zich er in verdiept, kan een dergelijke term al snel een meer beladen woord worden en dat is niet nodig. Het idee erachter is immers heel nobel en mooi. Het gaat immers om je inborst en als je open staat voor persoonlijke groei, dan kan je stappen maken in de richting. Maak de stappen van persoonlijke groei als doel en niet de mogelijke (verlichte) uitkomst.