Doornappel, geschiedenis van verloren eer

Doornappel, een eenjarige nachtschade-achtige plant met een groots en geheimzinnig verleden is nu een plant die bescheiden verder leeft in de hoofden van enkele herboristen en kruidenheksen. Een plant met meer verhaal dan gebruik. Tegen de avond eindelijk onweer en regen in mijn Frans dorp . Binnen bekijk ik nog eens film uit mijn verre verleden. Persona van Ingmar Bergman. Traag vertellen 2 vrouwen hun doordringend verhaal. Na de film en na de regen, moet ik nog even naar buiten. De donkerte van de tuin tegemoet. Op de tast vind ik de doornappels, de muffe lucht van hun blad vermengt zich met zoete, scherpe geur van de witte bloemen. Even ook kleverige klei onder mijn voeten voelen in plaats van gebarsten grond, dat was lang geleden! De onzichtbare tuin is nu na de regen en in het donkere alleen geur en gevoel. En dan zo dicht bij de magische doornappel en bilzekruid staan! Als er trollen en tovenaars bestaan moeten ze nu wel te voorschijn komen.

Doornappel samen met bilzekruid en wolfskers waren in het verleden de heksenkruiden bij uitstek. De ingrediënten voor een echte heksenzalf. De geschiedenis en rondzwervingen van doornappel zijn al even geheimzinnig als zijn vroeger gebruik.

Herkomst doornappel

Wat West-Europa betreft kan men vrijwel zeker aannemen dat doornappel Datura stramonium vanuit Amerika via Spanje tot hier is geraakt. De opvatting dat hij uit Zuidwest-Azië zou stammen, gaat terug op een verwarring met een andere doornappel, de Indiase Datura metel. In 1577 werd de Doornappel vanuit Mexico in Spanje ingevoerd, waarna hij vrij vlug in botanische tuinen in tal van Europese landen verscheen. Van daaruit begon hij in de 17de eeuw te verwilderen. Tegenwoordig is Doornappel een kosmopoliet van de gematigde en warmere streken. In België is hij vrij zeld­zaam, in Nederland is hij plaatselijk algemeen in de Hollandse duinstreek en op de zandgron­den in het midden van het land. Andere bekende Datura soorten die men bij ons wel eens aantreft in botanische tuinen of elders in gekweekte vorm zijn: Datura metel uit Zuid-Azië, Datura fastuosa uit Egypte en Oost-Indië, Datura arborea uit Amerika en Datura sanguinea uit Peru en Colombia.

De ontdekking van zijn medische en hallucinogene eigenschappen gebeurde onafhankelijk van mekaar in zowel de oude als de nieuwe wereld. In grote delen van de Oude wereld werd Datura hoofdzakelijk geprezen voor zijn medische eigenschappen, maar in de Nieuwe wereld werd de plant vooral in ver­band gebracht met magisch religieuze rituelen.

De naam en geneeskracht van Datura

De naam van het geslacht Datura verschijnt reeds in vroege geschriften in het Sanskriet als 'dustu-ra', en Avicenna, de Perzische geneesheer uit de 11de eeuw verwijst naar de medische en hal­lucinogene eigenschappen van 'datora' of 'tatora'.
In Azië werden Datura metel en Datura fastuosa gebruikt voor de behandeling van heel wat kwalen, inclusief koorts, geestelijke verstoring, hart- en longaandoeningen. De plant werd zelfs gecombineerd met Cannabis en wijn om zo een bruikbaar verdovend middel te hebben bij chirur­gische operaties. De zaden van Datura werden ook gemengd met Cannabis en gerookt voor het plezier en voor religieuze doeleinden en deze praktijk leeft nog voort in Indo-China en delen van Afrika.

Bock over Datura

Het kruidenboek van Hieronymus Bock (1498 - 1554) maakt melding van Datura, maar men neemt aan dat het bij Bock gaat om Datura metel die als geneesmiddel werd aangewend. Ook Matthiolus (1501 - 1577) noemt de plant en geeft als raad om bij vergiftiging: 'warme boter drinken, handen en voeten in warm water houden en in beweging laten houden tot men moet braken'.

Dodonaeus over doren-appel

Rembert Dodoens (1516 - 1585) heeft het over Van Doren-Appel of Stramonia: 'dezen Doorn-Appel is van aerd ende krachten seer verdovende, 't ghevoelen benemde, ende slaep-maekende, mits dien oock verkoelende tot in den vierden graed, ende de Mandragoria nergens in wijckende'. Door zijn late optreden in de Midden-Europese cultuur kan men aannemen dat de Doornappel in tegenstelling tot sommige beweringen, geen rol heeft gespeeld in het kader van de heksenprocessen.
Ook als volksgeneesmiddel heeft het nooit een belangrijke rol gespeeld. Dit in tegenstelling tot de meer Oostelijk gelegen gebieden waar het ongeacht zijn giftigheid, werd en, nog steeds, wordt aangewend. Zo bestrijdt men in de Wolgastreek, tandpijn door beroking met Stramonium. De bladeren werden op wonden gelegd en op sommige plaatsen werd het plantensap gebruikt bij brandwonden, wond-roos en in baden bij reuma.

Dolappel

Vanwege de giftige en bedwelmende werking zijn namen als Dolappel en Dolkruyt goed te begrijpen, vooral in verband met de verklaring van 'Stramonium' als afkomstig van strychnos (nachtschade) en manikos (waanzin). De naam Duzelappel of Duizelappel is te verklaren door de geur die de plant vooral 's nachts verspreidt waardoor men duizelig kan worden. Het zou zelfs gevaarlijk zijn om in de nabijheid van de plant te slapen. De Franse naam Endormie, slaperig of suffig verwijst er naar. Ook het plukken van de bladeren kan gevolgen hebben voor gevoelige personen. Dit plukken van doornappelblad voor medische doeleinden gebeurde in de eerste helft van de 20ste eeuw nog op grote schaal. Sommige plukkers zouden zelfs gezichtsstoornissen gekregen hebben door het veelvuldig aanraken van de bladeren.

Doornappel, spirituele en geneeskrachtige plant uit het verleden leeft nu alleen nog verder in de herinnering van heksen en herboristen. Een plant nog wel in gebruik bij liefhebbers van alternatieve hallucinogenen, al lijkt mij dat gebruik nogal gevaarlijk. Straffe verhalen over vertellen is zonder meer veel veiliger.