Dwangmatig koopgedrag: signalen en gevaren

Is je koopgedrag afhankelijk van een behoefte of een budget, of kan je niet weerstaan aan de verleiding om dingen te kopen en steeds meer en meer geld uit te geven? Heb je het gevoel dat shoppen een bepaalde voldoening geeft en je de wereld om je heen even vergeet, inclusief je budget? Aanvankelijk werd dwangmatig koopgedrag gezien als een typische vrouwelijke aandoening maar tegenwoordig kunnen we gerust aannemen dat zowel mannen als vrouwen hiervoor vatbaar zijn.

Dwangmatig koopgedrag, oniomanie of koopzucht

We houden allemaal wel van winkelen en geven graag geld uit aan die zaken die we graag zouden bezitten, hoewel dit algemeen beperkt zou moeten worden tot bepaalde gelegenheden zoals een huwelijk, verjaardag, kerstmis en andere feestelijke aangelegenheden. Er zijn echter heel wat mensen die zich er niet van kunnen weerhouden om een winkel binnen te stappen, dingen te kopen terwijl ze daar eigenlijk geen enkele reden toe hebben. Deze vorm van dwangmatig verlangen om te kopen werd voor het eerst erkend als medische toestand in 1915, waarin Emil Kraeplin dwangmatig koopgedrag identificeerde als medische aandoening onder de naam oniomanie. De term oniomanie wordt niet zo vaak gebruikt in de volksmond. Meer herkenbare synoniemen hiervoor zijn koopzucht, koopziekte, aankoopziekte, shopaholisme, koopverslaving of de Engelse term compulsive buying disorder.

Koopziekte wordt door de medische wereld beschouwd als een verslaving, welke vergelijkbaar is met elke andere klinische verslaving zoals drugs, gokken of alcohol. Bij koopziekte wordt het probleem echter minder snel opgemerkt en wordt ze vaak genegeerd door de patiënt. Meestal zal er pas een schuldgevoel opduiken bij de patiënt wanneer er bepaalde limieten zijn overschreden zoals bijvoorbeeld financiële problemen als gevolg van het koopgedrag.

Wat zijn de gevaren van koopzucht? Hoe schadelijk is het?

Winkelen of kopen kan een obsessie worden wanneer een chronisch en repetitief patroon plaatsvindt. Een normaal persoon kent zijn grenzen en zal aankopen vermijden wanneer deze niet binnen een bepaald budget passen. Iemand die echter lijdt aan koopzucht zal geld proberen vergaren op elke mogelijke manier (creditcard, lening en zelfs stelen) om in zijn koopbehoefte te kunnen voldoen.

Sociale schade

Koopzucht kan schadelijke gevolgen hebben op verschillende vlakken. Vaak zijn deze mensen zo geobsedeerd door de koopgedachte dat ze zich niet meer kunnen focussen op werk, hobby’s en interpersoonlijke relaties. Ze ervaren gevoelens van angst en depressie doordat ze zoveel geld hebben uitgegeven, wat een rechtstreeks effect zal hebben op prestaties op school en op het werk.

Emotionele schade

Winkelen en geld uitgeven worden geassocieerd met een gevoel van geluk en macht welke zich meteen zal uiten na de activiteit. Het schuldgevoel dat hierop volgt zal de patiënt echter stimuleren om opnieuw meer te kopen omdat zelfde gevoel van geluk te kunnen ervaren. Daarnaast heeft onderzoek uitgewezen dat mensen die lijden aan koopzucht vaker last hebben van stemmingswisselingen of eetstoornissen. Zoals bij elke verslaving wordt de persoon in kwestie afhankelijk van het gevoel negatieve gevoelens te verlichten die leiden tot stress en ongemak.

Financiële schade

Koopzucht gaat heel vaak gepaard met financiële problemen. Vaak maken patiënten gebruik van geld dat ze eigenlijk niet hebben, denk maar aan het openen van een kredietlijn of geld dat geleend wordt bij derden. Vaak worden dergelijke problemen pas ontdekt als de financiële schuld reeds zo hoog is opgelopen dat enkel een drastische verandering van levensstijl nog oplossing kan bieden.

Wat zijn de signalen?

Volgende signalen kunnen erop wijzen dat je koopgedrag niet meer verloopt zoals het zou moeten zijn en je mogelijk wel aan koopzucht lijdt:

• Wanneer aankopen ongecontroleerd en ongepland verlopen of wanneer ze niet meer voldoen aan bepaalde behoeften.
• Wanneer de drang om te winkelen wordt veroorzaakt door eenzaamheid of stress of om een emotionele leegte op te vullen.
• Wanneer je kasten uitpuilen met zaken die je nooit gebruikt of waarvan je nooit de bedoeling had ze aan te kopen.
• Wanneer je een onverklaarbare voldoening of tevredenheid ervaart tijden het winkelen.
• Wanneer je meer en meer zaken koopt die je je eigenlijk niet kan veroorloven.
• Wanneer je aankopen probeert te verbergen of liegt over je financiën. Sommige mensen vernietigen zelfs gekochte goederen uit schaamte naar de buitenwereld toe.
• Wanneer langdurige relaties met vrienden en familieleden onder druk komen te staan als gevolg van je koopgedrag.
• Wanneer je een gevoel van schuld of schaamte ervaart na het winkelen en dit gevoel probeert te rechtvaardigen.
• Indien je gevoelens van angst of depressie ervaart wanneer je niet kan winkelen of kopen.

Therapie en financiële begeleiding

Gelukkig bestaan er toch remedies tegen dwangmatig koopgedrag. Wanneer de juiste hulp wordt toegepast zullen patiënten die lijden aan koopzucht toch een normaal leven kunnen leiden. Net zoals bij andere verslavingen en compulsieve aandoeningen kan koopzucht worden behandeld door middel van medische behandeling in combinatie met een psychologische sessie of ondersteunende groepstherapie. Daarnaast is financiële hulp essentieel om de vicieuze cirkel te doorbreken en grenzen te kunnen stellen aan hun uitgaven.

Wanneer iemand uit je directe omgeving lijdt aan koopzucht is het belangrijk om die persoon te proberen begrijpen. Een beschuldigende houding aannemen kan immers leiden tot meer angst en uitstel van de behandeling en dus mogelijkheid op verdere complicaties

Afhankelijk van de drijfveer die de koopzucht triggert zal de behandeling ook variëren.

• Gedragstherapie is belangrijk om een slecht uitgavepatroon om te zetten in positieve gedragingen. Door middel van constructieve activiteiten leren mensen omgaan met hun eigen negatieve gevoelens zoals stress en depressie.
• Cognitieve therapie is dan weer gericht op veranderen van een denkproces. Hierdoor zullen patiënten de schadelijke bijwerkingen van dwangmatig koopgedrag leren erkennen waaronder het overweldigende schuldgevoel achteraf.
• Financiële begeleiding helpt mensen om financiële beperkingen beter te begrijpen.
• Een medische behandeling is nodig wanneer de koopzucht wordt veroorzaakt door andere psychische aandoeningen zoals depressie, angststoornissen, etc. De behandelende arts zal dan moeten bepalen of medicatie zoals antidepressiva noodzakelijk is.

Het doel van dergelijke veelzijdige therapieën is om mensen terug te integreren in onze maatschappij met behulp van enkele handige tips: neem zo weinig mogelijk cash mee wanneer je het huis verlaat, vermijd gebruik van credit- of debetkaarten, vermijd winkels waar solden of koopjes kunnen worden gedaan, blokkeer koopgerelateerde internetsites, etc. Hoewel deze praktische tips vaak heel effectief werken bij mensen met koopzucht is psychisch herstel van essentieel belang om het risico op herval te beperken. Steun en raad van familie en vrienden is alleszins een eerste stap in deze richting.

Lees verder

• Positief denken door cognitieve gedragstherapie (CGT)