Body Dysmorphic Disorder: ziekte van ingebeelde lelijkheid

Body Dysmorphic Disorder (BDD) is een stoornis in de lichaamsbeleving. Het is een psychische ziekte die ook wel als ingebeelde lelijkheid wordt omschreven. De patiënt ziet zichzelf of delen van zichzelf onterecht als extreem lelijk. Dit vertekende beeld van zichzelf zorgt voor veel stress, sociale angst, depressies en leidt tot sociale isolatie. De ziekte is in 1891 al benoemd, maar toch is er weinig over bekend. Door de schaamte over de ziekte, bezoekt de patiënt zelden specifiek daarvoor, een arts. De behandeling is qua medicatie hetzelfde als de behandeling voor Obsessive Compulsive Disorder (OCD).

Body Dysmorphic Disorder

• Wat is Body Dysmorphic Disorder
• Gevolgen van BDD
• Kenmerken van BDD
• Twee verklaringen voor BDD
• De overeenkomsten tussen BDD en OCD
• Behandeling

Wat is Body Dysmorphic Disorder

Body Dysmorphic Disorder (BDD) is een psychische ziekte die zich kenmerkt door een stoornis in de lichaamsbeleving. Mensen met BDD hebben een vertekend (zeer negatief) beeld van het eigen gezicht en/of het eigen lichaam of delen ervan. Een kleine onopvallende afwijking aan het uiterlijk wordt extreem uitvergroot, of een afwijking wordt volkomen ingebeeld. Het vertekende beeld van het uiterlijk zorgt voor veel stress, het beperkt het functioneren en leidt tot sociale isolatie, depressies en zelfmoord.

De Italiaanse psychiater Enrico Morselli noemde de ziekte in 1891 dysmorfofobie, afgeleid van het Griekse woord dysmorph, dat mismaakt betekent en van het Griekse woord fobie dat angst betekent.

Gevolgen van BDD

In de media wordt BDD ook aangeduid als ingebeelde lelijkheid, wat niet een geheel passende term is, aangezien de lelijkheid voor de patiënt niet ingebeeld is, maar een angstaanjagende realiteit. Het tegenspreken van de ingebeelde lelijkheid, door goed bedoelende mensen uit de omgeving, heeft geen enkel effect. Het tegenspreken wordt gezien als een vriendelijke beleefdheidsleugen of troost.

De focus bij BDD ligt bij het gezicht; met name op de neus, het haar, huid, lippen en kin. Het verafschuwde onderdeel van het gezicht is te groot, te klein, te dik, te dun, buiten proporties, niet glad, of de verkeerde kleur. De focus kan zowel één als meerdere onderdelen van het gezicht of lichaam betreffen. Het kan dus specifiek om één onderdeel gaan, maar het kan ook algemeen zijn: 'gewoon lelijk'.

De focus op de ingebeelde afwijking aan het uiterlijk, kan uren per dag in beslag nemen. Dit komt niet alleen doordat er uren worden besteed aan make-up, haarverzorging en het toepassen van diverse camouflerende trucjes, maar ook door de stress. De angst om onder de mensen te zijn, neemt veel tijd in beslag. De stress die met BDD gepaard gaat, leidt vaak tot isolatie, depressies en zelfs tot zelfmoord.

BDD is geen ijdelheid

Mensen met BDD zijn zo gefocust op hun uiterlijk en kijken zo vaak in de spiegel, dat ze overdreven ijdel lijken. Het obsessieve gedrag en focus op het uiterlijk, heeft echter niets met ijdelheid te maken. Het heeft te maken met de afschuw voor het eigen uiterlijk.

Kenmerken van BDD

Kenmerkende gedragingen van BDD zijn:

• camoufleren van delen van het lichaam en/of gezicht, waar de vertekende obsessie op gericht is;
• continu in elke glad oppervlakte, het spiegelbeeld bekijken;
• langdurig bezig zijn met uiterlijke verzorging, zoals veel make-up gebruik;
• skin picking, d.w.z. krabben en beschadigen van de huid bij het zien van een kleine oneffenheid;
• zichzelf vergelijken met mediafiguren, zoals actrices/acteurs en modellen;
• sporten om spieren te kweken en lijnen.

Twee verklaringen voor BDD

BDD ontstaat in de kindertijd, wanneer men gevoelig is voor kritiek over het uiterlijk. Er zijn twee theorieën die een mogelijke verklaring bieden voor BDD; een biologische verklaring en een psychologische verklaring.

De biologische verklaring

Volgens de biologische verklaring ligt er aan de ontwikkeling tot BDD een erfelijk component ten grondslag. Een bepaalde gebeurtenis of stress, vooral in de kindertijd, triggert de ontwikkeling tot een psychische aandoening en kan de vorm aannemen van BDD. Er wordt een chemische disbalans van onder meer serotonine vermoed, als de stoornis eenmaal ontwikkeld is.

De psychologische verklaring

De psychologische verklaring draait om het lage zelfvertrouwen en de mate van zelfkritiek die voornamelijk het uiterlijk betreft. Ze eisen perfectie van zichzelf en streven een onmogelijk ideaal na. Door de extreme aandacht die ze aan hun uiterlijk besteden, ontwikkelen ze een groter bewustzijn van hun uiterlijk. Elke imperfectie wordt daardoor uitvergroot. Er ontstaat een vergroot zelfbewustzijn. Uiteindelijk ontstaat er een groot verschil tussen hoe zij eruit moeten zien en hoe ze zichzelf zien. Wat in de spiegel gezien wordt, is wat zij in haar hoofd gevormd hebben. Het gevormde beeld is afhankelijk van stemming en verwachtingen.

De overeenkomsten tussen BDD en OCD

BDD vertoont wat symptomen betreft enige overeenkomsten met Obsessive Compulsive Disorder (OCD), ook wel obsessief-compulsieve stoornis of dwangstoornis genoemd. Overeenkomstige symptomen tussen BDD en OCD zijn onder meer de dwangmatige gedachten en de dwangmatige handelingen (compulsies). Bij beide stoornissen zorgen de gedachten en handelingen voor problemen in het dagelijks leven. Veel mensen met BDD hebben een periode gehad waarin zij ook aan OCD leden. Een belangrijk verschil tussen de twee psychische aandoeningen is dat mensen met BDD niet het inzicht hebben dan hun gedachten irreëel zijn, terwijl mensen met OCD dat inzicht wel hebben, ook al kunnen ze hun dwangmatige gedachten niet bedwingen.

Behandeling

BDD is een verborgen stoornis en wordt omgeven door schaamte. Vermoedelijk lijdt 1% van de mensen aan BDD. Hoewel het ook bij mannen voorkomt, zijn er meer vrouwen die aan BDD lijden. Als er, vaak na jaren te hebben geleden, hulp ingeschakeld wordt, is dat meestal voor een bijverschijnsel van BDD, zoals depressies of sociale angst. Het oorspronkelijke probleem, de afschuw voor het eigen uiterlijk, zorgt voor schaamte. Er is weinig bekend over de beste behandelwijze van BDD.

De twee meest toegepaste behandelingen voor BDD zijn cognitieve gedragstherapie en medicatie in de vorm van anti-depressiva.

Cognitieve gedragstherapie

Bij cognitieve gedragstherapie leert de patiënt zijn manier van denken en handelen met betrekking tot het uiterlijk, te veranderen. Er wordt aangeleerd om de focus van alle aandacht niet meer op het uiterlijk te leggen, maar om het uiterlijk te zien als een onderdeel van een groter geheel. Door middel van exposure leren ze de confrontaties met hun angsten aan te gaan zonder camouflerende trucjes, zoals make-up, toe te passen.

Medicatie

De medicinale behandeling voor BDD is het gebruik van anti-depressiva, zoals Prozac en Seroxat. Deze medicatie verzacht de symptomen redelijk bij OCD en gezien de overlappende symptomen van BDD en OCD wordt deze medicatie ook bij BDD toegepast. Een combinatie van cognitieve gedragstherapie en medicatie verkleint de kans op een terugval.

Plastische chirurgie

Veel mensen met BDD bezoeken eerst plastische chirurgen en dermatologen, voordat ze overgaan op psychologische hulp. Plastische chirurgie kan bij BDD een oplossing zijn, maar soms vindt er een terugval naar BDD plaats. BDD is dan een chronische ernstige ziekte en de kans op zelfmoord is groot.