Verbrijzeld been: herstel en genezing

Een verbrijzeld been is vaak een complexe botbreuk, omdat er meer dan drie botfragmenten aanwezig zijn. Vaak is de oorzaak te vinden in een val of een klap, bijvoorbeeld door het sporten of een verkeersongeval. Mensen met osteoporose oftewel botontkalking krijgen vaker te maken met een verbrijzeling. Het onderbeen raakt het vaakst verbrijzeld. Pijn, zwelling en het been niet of moeilijk kunnen gebruiken zijn bekende klachten. Behandeling zal vaak chirurgisch zijn. Het herstel kan enige weken tot enige maanden duren.

Wat is een verbrijzeld been?

Ieder bot in ons lichaam kan breken. Dit noemen we een botbreuk of een fractuur. Inwerkend geweld is de oorzaak. Plotseling inwerkend geweld veroorzaakt eerder een botbreuk dan een langzaam opbouwende kracht op het bot. Een bot kent een bepaalde veerkracht, waardoor deze iets kan buigen. Maar bij een te grote inwerkende kracht kan het bot de kracht niet meer opvangen en zal barsten (breken) in plaats van te buigen. We onderscheiden verschillende typen botbreuken zoals een open of een gesloten fractuur, een kruislingse fractuur, een greenstickfractuur (voornamelijk bij kinderen) en een verbrijzeling. Het verschil tussen een gebroken bot of een verbrijzeld bot zit hem in het aantal botfragmenten dat na de breuk ontstaat. Wanneer er meer dan drie botfragmenten zijn ontstaan, spreken we van een verbrijzeling. Dit wordt ook wel een comminutieve breuk of een versplintering genoemd.

Het vaakst komt een verbrijzeld been voor. Verbrijzeling zien we ook wel aan andere botten zoals de arm of de pols, maar bij de benen komt het vaker voor. Het bovenbeen bestaat uit het dijbeen, het onderbeen bestaat uit het scheenbeen en het kuitbeen. Het bovenbeen is relatief sterk en lang en zal minder vaak breken dan het onderbeen.

Oorzaken

De oorzaak voor een verbrijzeling is vaak te vinden in een te grote en directe kracht op het bot. Een val of botsing kan hier de oorzaak van zijn. Vaak komt dit voor bij mensen die aan risicosport doen zoals paardrijden, skiën, motorsport etc. Maar ook verkeersongevallen dragen bij aan de veroorzakers van verbrijzelde benen. Aanrijdingen van voetgangers of fietsers kunnen een verbrijzeld been als gevolg hebben.

Een verbrijzeld been komt vaker voor bij mensen met osteoporose. Dit wordt ook wel botontkalking genoemd. De botten worden brozer en zwakker. Oorzaken van osteoporose zijn te weinig calcium in de voeding, te weinig lichaamsbeweging, tekort aan vitamine D, roken en bij vrouwen de overgang (verandering van hormonen). Mensen met osteoporose hebben vaak weinig pijnklachten, maar lopen bij een val vaker een botbreuk op. Vooral een verbrijzeling komt vaker voor.

Herhaalde belasting zoals bij hardlopers is soms de oorzaak voor een botbreuk. Zelden leidt dit tot een verbrijzeling van het been.

Symptomen en klachten

Een verbrijzeld been geeft pijnklachten. Daarnaast is er vaak een duidelijke zwelling merkbaar. Vaak is het moeilijk om het been te bewegen of te gebruiken. Staan of lopen geeft meer pijnklachten. De kans op beschadiging van omliggend weefsel is bij een verbrijzeling groter.

De arts zal een röntgenfoto maken. Hierbij wordt een foto van het bot gemaakt met behulp van elektromagnetische straling. Hierbij wordt er als het ware een schaduwfoto gemaakt, waarbij botten weinig licht doorlaten en dus donkerder gekleurd zijn. Botbreuken zijn hierdoor goed zichtbaar op de foto. De arts zal het gebroken been ook van buitenaf betasten. Dit kan pijnlijk zijn.

Soms ontstaat er door de verbrijzeling ook letsel aan de bloedvaten, waardoor de doorbloeding niet meer optimaal is. Hierdoor kan er schade aan weefsels of organen ontstaan. Bij een verbrijzeling ontstaat soms het compartimentsyndroom. Hierbij ontstaat er een hogere druk in de zachte weefsels waardoor de doorbloeding naar de spieren en de zenuwen verminderd wordt. Ook dit kan tot schade leiden.

Vooral bij beenbreuken is het risico op vetembolie en longembolie verhoogd. Er ontstaan vetpropjes vanuit beenmergvet. Dit kan losschieten en een ader afsluiten. De druk in de mergholte neemt toe. De propjes zullen het vaakst de aderen naar de longen toe afsluiten (longembolie). Hierdoor ontstaat er een aantal klachten. Er ontstaat kortademigheid, hoesten, duizeligheid, pijn en een versnelde hartslag. In ernstige gevallen treedt hartfalen op. Ook kunnen de vetpropjes de aderen naar het hart toe afsluiten (hartembolie) of naar andere organen.

Herstel en genezing

Een verbrijzeling wordt chirurgisch behandeld. Er zijn meerdere botfragmenten aanwezig die weer terug in de goede positie worden gebracht en gefixeerd worden. Dit gebeurt met behulp van schroeven of platen. Ook kunnen pennen in het merggedeelte van het bot worden aangebracht. Een andere manier is de externe fixatie. Er worden pennen aangebracht die buiten de huid aan een metalen staaf zijn bevestigd. Vaak zit er een raamwerk om het been heen. Herstel kan langdurig zijn. Fysiotherapie moet helpen om het been weer te leren gebruiken.

Een verbrijzeling is een complexe botbreuk. Niet altijd is het mogelijk om het been volledig te laten herstellen. Ook kunnen losgeschoten stukjes bot het omliggende weefsel beschadigen. In ernstige gevallen is het nodig het been te amputeren. Dit gebeurt altijd in overleg met de patiënt. De arts bespreekt welk gedeelte geamputeerd moet worden. Soms besluit de arts tijdens de operatie iets meer te amputeren, wanneer blijkt dat er ernstige weefselschade is ontstaan.