Schizofrenie en zijn kenmerken

Schizofrenie is een chronische stoornis die in ieder deel van het leven van iemand kan optreden. Acute fases van schizofrenie kunnen worden herkend aan bizar gedrag, niet logisch nadenken, onsamenhangende spraak, wanen en hallucinaties. Tussen deze acute fases in hebben mensen nog steeds moeite met dingen, zoals bijvoorbeeld met helder nadenken of om emoties af te lezen van iemands gezicht. Mensen met schizofrenie laten zelf ook weinig emotie zien in hun gezichtsuitdrukking en ze kunnen ook monotoon praten. De klinische symptomen en de cognitieve achteruitgang op bepaalde gebieden zorgt ervoor dat het voor mensen met schizofrenie moeilijk is om te functioneren in het dagelijks leven en hun werk.

Ontstaan en beloop

Schizofrenie ontstaat meestal wanneer de hersenen volledig uitrijpen. Dit is rond het twintigste levensjaar. In 75% van de gevallen verschijnen de eerste symptomen rond het 25e levensjaar. Schizofrenie ontstaat plotseling.

Ondanks dat er bij schizofrenie meteen gedacht wordt aan een psychose, zijn er in de jaren daaraan voorafgaand vroege tekenen van verslechtering zichtbaar. Deze periode wordt de prodromale fase genoemd. Kenmerkend voor deze fase is het afnemen van de belangstelling voor het hebben van een sociaal leven en groeiende problemen bij het vervullen van de verantwoordelijkheden die het dagelijks leven met zich meebrengt. In het begin wordt er ook minder goed voor het uiterlijk gezorgd. Ook veranderd het gedrag terloops. Ze gaan niet meer naar school of werk en wanneer ze spreken is dit vaag en onsamenhangend. In het begin zijn de veranderingen in de persoonlijkheid geleidelijk zodat het lijkt alsof iemand maar door een fase gaat. Wanneer het gedrag steeds vreemder wordt begint de acute fase. Hierbij ontstaan ook duidelijke psychotische symptomen zoals wanen, hallucinaties en nog vreemder gedrag. Na een acute fase kan iemand in een restperiode terecht komen. Het gedrag is dan weer hetzelfde als dat hij was in de prodromale fase.

Ondanks dat mensen hun hele leven last hebben van schizofrenie, is bij 50 tot 60% verbetering te merken in de loop der tijd. In enkele gevallen is het zelfs zo dat mensen volledig terugkeren naar normaal gedrag, maar dit komt niet vaak voor.

Prevalentie

Er is geen verschil in het percentage mensen men schizofrenie in vergelijken met ontwikkelingslanden. Dit is bij beide ongeveer 0,8 tot 1%. Ongeveer 24 miljoen mensen in de wereld lijden aan schizofrenie. In Nederland lijden ongeveer 60.000 tot 80.000 mensen van tussen de 18 en 65 jaar aan schizofrenie. Dit is ongeveer 0,9%. Mannen hebben een grotere kans op schizofrenie dan vrouwen en ze ontwikkelen het ook op een jongere leeftijd. Bij mannen begint de stoornis tussen de 18 en 25 jaar terwijl dit bij vrouwen tussen de 25 en 35 jaar is.

Diagnostische kenmerken

Schizofrenie is een veelomvattende stoornis die invloed uitoefent op verschillende psychologische processen, zoals het gedrag, het affect en de cognitie. Volgens de criteria van de DSM-IV moet er op een bepaald moment tijdens de stoornis sprake zijn van psychotische gedrag. Ook moeten de tekenen van de stoornis minimaal zes maanden aanwezig zijn.

Schizofrenie heeft op verschillende gedragsaspecten invloed, zoals bewust gedrag, denken, aandachts- en waarnemingsprocessen, spraak en emotionele processen. De symptomen van schizofrenie kunnen gegroepeerd worden door bijvoorbeeld een onderscheid te maken in positieve en negatieve symptomen. De positieve symptomen hebben een betrekking op het hebben van een breuk met de werkelijkheid, zoals dit bijvoorbeeld is tijdens hallucinaties en waanideeën. De negatieve symptomen hebben een betrekking op het verliezen of verslechteren van normale functies, zoals bijvoorbeeld het verliezen van plezier in meestal plezierige activiteiten.

Waarnemingsstoornissen

Hallucinaties

Hallucinaties zijn waarnemingen die met de zintuigen (gehoor, smaak, geur, tast en zicht) gevoeld worden zonder dat deze er in werkelijkheid zijn. De auditieve hallucinaties, oftewel het stemmen horen, komen het vaakst voor onder schizofreniepatiënten. Dit komt bij ongeveer 75% voor. Daarnaast komen ook de tactiele (tintelen, brandende gevoelens) en somatische (het gevoel hebben dat er spinnen rondkruipen in de buik) hallucinaties vaak voor. De visuele (dingen zien die er helemaal niet zijn), gustatorische (dingen proeven die er niet zijn) en olfactorische (dingen ruiken die er niet zijn) hallucinaties zijn een stuk zeldzamer.

Mensen die aan schizofrenie lijden kunnen vrouwelijke of mannelijke stemmen horen, die aanwezig kunnen zijn binnen of buiten het hoofd. Die stemmen kunnen in de derde persoon spreken en hun goede en slechte eigenschappen doornemen. Sommige stemmen kunnen vriendelijk zijn terwijl anderen kritisch of angstaanjagend zijn. Ook kunnen mensen met schizofrenie last hebben van opdrachthallucinaties. Hierbij worden er opdrachten gegeven die ze dan moeten uitvoeren, meestal zijn dit bepaalde handeling, zoals het snijden van zichzelf. Deze mensen worden vaak opgenomen vanwege de vrees dat ze zichzelf of anderen wat aandoen. Het bleek namelijk dat 80% van de mensen die opdrachthallucinaties hadden deze opdrachten ook uitvoerden.

Emotionele stoornissen

Stoornissen van het affect (de emotionele reactie) bij schizofrenie worden gekenmerkt door een afgestompt of vlak affect en door een inadequaat affect. Het afgestompt of vlak affect kan worden opgemerkt doordat schizofreniepatiënten geen emotie in het gezicht of in de stem laten zien. Wanneer er zonder intonatie of uitdrukkingen wordt gepraat is er sprake van een incongruent affect. Dit houdt in dat de mimiek en de emoties niet overeenkomen met het besproken onderwerp. Uit onderzoek blijkt dat mensen met schizofrenie meer intensere negatieve gevoelens ervaren dan anderen, maar minder intense positieve gevoelens. Ondanks dat het dus niet altijd aan schizofreniepatiënten te zien is dat ze emoties ervaren, is het dus wel zo. Het kan zijn dat mensen met schizofrenie niet capabel zijn om hun emoties te uiten. Daarnaast hebben ze ook moeite met het herkennen van emoties bij anderen, oftewel de sociale recognitie.

Motorische stoornissen en stoornissen in de aandrift

Deze stoornissen worden gekenmerkt door het verlies van initiatief nemen om zich met doelgerichte activiteiten bezig te houden. Het kan zijn dat mensen die aan schizofrenie lijden niet in staat zijn om plannen uit te voeren en er is een gebrek aan het hebben van interesse of gedrevenheid. Daarnaast vertoont een groep schizofreniepatiënten sterk geagiteerd of wild gedrag of raken ze juist vertraagd tot een staat van stupor. Ze vertonen vreemde gebaren en bizarre gezichtsuitdrukkingen of ze stoppen met reageren en breken spontane bewegingen af. In extreme gevallen, zoals voor kan komen bij het katanone type, is een persoon zich niet bewust van de omgeving waarin hij zich bevind. Hij loopt op opgewonden, maar zonder doel rond of hij blijkt onbeweeglijk staan of zitten in een rare houding.

Subtypen van schizofrenie

In de DSM-IV worden verschillende specifieke typen van schizofrenie genoemd, waarvan het gedesorganiseerde type, het katatone type en het paranoïde type het meest voorkomend zijn.

Gedesorganiseerde type

Het gedesorganiseerde type is een vorm van schizofrenie dat gekenmerkt wordt door onsamenhangende spraak, gedesorganiseerde wanen, vreemd en ongepast gelach, afgevlakt of inadequaat affect, chaotisch gedrag en levendige en veelvuldige hallucinaties. Ook een sociale belemmering komt vaak voor bij dit type. Mensen met het gedesorganiseerde type van schizofrenie hebben grillige stemmingen, giechelen en spreken onzinnig en vertonen dwaas gedrag. Veelvoorkomend is ook het verwaarlozen van het uiterlijk en persoonlijke hygiëne en ze kunnen op sommige momenten incontinent zijn.

Katatone type

Het katatone type is een vorm van schizofrenie dat gekenmerkt wordt door opvallend motorisch geremd gedrag en er is een vertraging van de activiteit tot een stupor, die plotseling kan overgaan in de geagiteerde fase. Mensen die lijden aan het katatone type van schizofrenie vertonen ongewone manieren en ze kunnen uren achter elkaar een bepaalde, bizarre houding volhouden zelfs als de ledematen stijf worden of opzwellen. Wasachtige buigzaamheid is een minder voorkomend kenmerk van het katatone type. Hierbij neemt een persoon een houding aan waar hij door een ander is ingezet. Deze periode kan uren duren, en in deze periode reageert een persoon niet op commentaar of vragen.

Paranoïde type

Het paranoïde type is een vorm van schizofrenie dat gekenmerkt wordt door preoccupaties met de aanwezigheid van een of meerdere wanen of met de aanwezigheid van auditieve hallucinaties die er op regelmatige basis zijn. Het gedrag en de spraak van een persoon met het paranoïde type van schizofrenie vertoont niet de kenmerken die het gedesorganiseerde en katatone type hebben. Schizofreniepatiënten met het paranoïde type kunnen erg verward, bang en geagiteerd worden.

Volgens de DSM-IV kan schizofrenie ook nog ingedeeld worden in twee basale typen: type I en type II. Type I wordt gekenmerkt door opvallende symptomen (positieve symptomen) zoals wanen, hallucinaties en losstaande symptomen. Type I begint plotseling. Type II wordt gekenmerkt door een patroon van hoofdzakelijk defecten (negatieve symptomen) van schizofrenie. Hieronder kan verstaan worden het verlies of vermindering van normale functies, zoals bijvoorbeeld het niet tonen van gezichtsuitdrukkingen, geen plezier meer hebben in leuke activiteiten etc. Type II ontstaat geleidelijk.