Onze grootste bedreiging? De ziekenhuisbacterie of superbug!

De ziekenhuisbacterie, of superbug vormt een steeds grotere bedreiging. Het bewustzijn omtrent het gevaar van resistente bacteriën wordt steeds groter. En dat is een zeer goede zaak, want als we niet uitkijken, kunnen deze beestjes een steeds grotere doodsoorzaak worden. Je zou zelfs kunnen stellen dat ze een bedreiging voor het hele menselijke ras vormen. Hoe zit het nu precies en nog belangrijker: wat moeten we doen om onszelf te beschermen? Op 18 november heeft minister Edith Schippers de gehele zorgsector opgeroepen het gevaar rondom antibiotica resistentie aan te pakken. Ze heeft dit gedaan door een boodschap te verspreiden onder huisartsen en zorginstellingen. De aanleiding is de mate waarin bacteriën in groeiende mate resistent zijn voor de werking van antibiotica. De videoboodschap is getoond tijdens de European Antibiotic Awareness Day, georganiseerd door het ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control).

Ze noemde een aantal cijfers om daarmee de ernst van het probleem te onderstrepen. Zo sterven er naar schatting 25.000 mensen in Europa door bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica. Daarnaast noemde ze een jaarlijks bedrag van 1,5 miljard euro aan vermijdbare kosten in Europa als gevolg van deze bacteriën.

Hoe zit het met die bacteriën?

Wanneer een patiënt last heeft van een ontsteking, is een antibioticakuur al snel gegeven. Velen van ons hebben al eens of zelfs meerdere malen een dergelijk kuurtje gevolgd. In de meeste gevallen is daarmee de ontsteking genezen en voelen we ons daarna weer goed. Daarmee is het probleem uit de wereld en zijn we van de ellende af. Toch? Nou, misschien toch wel niet.

Bacteriën zijn micro-organismen, oftewel kleine levende 'beestjes'. Ze hebben niet een geslacht, zijn eencellig en vermenigvuldigen zich door zich te delen. En dit kunnen ze enorm snel, vergeleken met grote organismes zoals onszelf of andere die we zelf kunnen waarnemen. Niet alleen vermenigvuldigen ze ontzettend snel, ze kunnen ook informatie uitwisselen. Dit heet conjugatie en daarmee kunnen ze recombineren. Recombinatie betekent dat ze hun eigen genetische eigenschappen kunnen herschikken. Het resultaat is dat het organisme andere genetische eigenschappen heeft dan ervoor.

Wat is antibiotica?

Antibiotica zijn er in verschillende vormen. Het eerste en nog steeds erg bekende antibioticum is penicilline. Maar er zijn er nog veel meer. Verschillende antibiotica zijn geschikt voor verschillende bacteriën. Per bacterie is er dus een specifiek antibioticum of een reeks van antibiotica nodig om deze te bestrijden. Een antibioticum zorgt ervoor dat de beestjes in kwestie niet kunnen leven en zich voortplanten. Daardoor is het een geweldige manier om die kleine ziekmakers in je lichaam aan te pakken.

MRSA of antibiotica-resistent

Een groeiend probleem is namelijk de mate waarin bacteriën bestand raken tegen de antibiotica waar we zo vaak op vertrouwen. Doordat bacteriën kunnen veranderen en snel kunnen voortplanten, kan een bacteriepopulatie resistent worden tegen een antibioticum. Gebeurt dat, dan werkt dat antibioticum niet meer en moet de arts op zoek naar een ander antibioticum. Helaas is het aanbod aan antibiotica beperkt en werken ze niet allemaal voor alle soorten bacteriën.

Er zijn allerlei namen voor dit soort bacteriën. In het Engels wordt er vaak gesproken van MRSA (Methicillin-resistant Staphylococcus aureus). In het Nederlands hoor je vaak de term ziekenhuisbacterie. Andere namen zijn Superbug of Superbacterie. De naam ziekenhuisbacterie is toepasselijk, omdat dit soort bacteriën goed kunnen overleven in ziekenhuizen. Daar vind je veel zieke mensen met een verminderd immuunsysteem en veel antibiotica. De bacterie komt echter ook buiten het ziekenhuis voor.

Onzorgvuldig gebruik van antibiotica

In de afgelopen vijftig jaar is er veel te vaak antibiotica voorgeschreven. Niet zelden in gevallen waar het helemaal geen zin heeft. Denk bijvoorbeeld aan een verkoudheid. Die worden veroorzaakt door virussen, die je helemaal niet kunt bestrijden met dit soort medicijnen. Daarnaast is er ook vaak een zogenaamd breed-spectrum antibiotica toegediend in plaats van gedegen onderzoek te verrichten naar welke bacterie het precies is en welk medicijn het beste werkt.

De gevolgen en risico's van de ziekenhuisbacterie

Het risico op problemen met resistentie wordt steeds groter. Zo kan een volstrekt gezond mens een drager zijn van dergelijke bacteriën. Zolang je gezond bent en je immuunsysteem goed werkt blijft de bacterie onder controle. Maar wordt je ziek, dan kan de bacterie zijn kans slaan. Of wanneer je voor een relatief eenvoudige ingreep naar het ziekenhuis moet. Door de operatie wordt je lichaam geopend en kan de bacterie ineens op plaatsen komen, waar het anders niet kan komen. Bijvoorbeeld in de bloedbaan. Dit is een reëel gevaar en kan leiden tot een zware bloedvergiftiging met niet zelden de dood tot gevolg.

Wat te doen om de strijd te winnen?

Helaas is het kwaad al geschied. De vraag is nu, wat kunnen we doen om grotere problemen te voorkomen. En in de toekomst onszelf beter te wapenen tegen deze serieuze dreiging.

• In de eerste plaats is het natuurlijk zaak te voorkomen dat bacteriën verspreid worden en dat er besmetting optreedt. Daarvoor is een goede hygiëne cruciaal. Vooral in ziekenhuizen en andere plekken waar zieke mensen komen. Maar eigenlijk geldt het in alle situaties.
• Daarnaast is het erg belangrijk dat er zeer zorgvuldig omgesprongen wordt met antibiotica. Alleen gebruiken als het echt nodig is. En dan bij voorkeur geen cocktail met van alles wat, maar precies het juiste medicijn in de juiste dosering. Hiervoor is in veel gevallen meer en duurder onderzoek nodig met een monster van de patiënt. En uiteraard is het uit den boze dat antibiotica worden voorgeschreven in gevallen waar het helemaal geen effect zal hebben.
• Een derde punt is het verder terugbrengen van het antibiotica gebruik in de veehouderij. Ook dat heeft meegeholpen deze situatie te creëren. Op dit vlak is er al veer verbeterd vergeleken bij jaren geleden. Maar het kan altijd beter en dat is in dit geval zeker zo.
• Tot slot is het van belang dat er nieuwe antibiotica wordt ontwikkeld. Veel van de hedendaags beschikbare antibiotica is al jaren oud. Het is echter een kostbare zaak nieuwe medicijnen te ontwikkelen. Veel farmaceutische bedrijven willen niet de hoge kosten investeren uit angst dat er niet voldoende geld mee valt te verdienen. Hoe specifieker een antibiotica wordt, hoe groter de kans dat het op een gegeven moment niet langer of zeer beperkt toepasbaar is. En dat daarmee de investering niet terug wordt verdiend. Helaas weer een voorbeeld waar de volksgezondheid ondergeschikt is aan de financiële belangen van een industrie. Het is dan ook zaak dat de overheden hier een actieve rol in gaan spelen.