Het Zika-virus: oorzaak, verspreiding en gevolgen

Anno 2016 houdt het Zika-virus de hele wereld in de ban. De ziekte kan overgedragen worden door de muggen van het geslacht Aedes. De symptomen zijn matige hoofdpijn, (ernstige) gewrichtspijn, huiduitslag, conjunctivitis en algemene malaise. In ernstige gevallen kan het zelfs fataal aflopen. Het virus heeft voornamelijk ernstige gevolgen voor de ongeboren baby waarvan de bekendste microcefalie (te kleine schedelomvang) is. Naar schatting zijn er al miljoenen mensen besmet waarvan zelfs enkele Belgen en Nederlanders.

Wat is het Zika-virus?

Het Zika-virus kenmerkt zich door de Zika-koorts. Het wordt overgedragen door muggen van de Aedes-familie. De virus dankt zijn naam aan het Zika-bos in Oeganda waar het 1947 voor het eerst opdook. Vooralsnog werd het als een vrij onschuldige ziekte beschouwd waar de symptomen na zo'n twee tot zeven dagen verdwenen.

De ziekte is enkel overdraagbaar van mens-op-mens tijdens onbeschermde geslachtsgemeenschap en via bloedtransfusies. Een besmette mug kan wel meerdere mensen besmetten. Er kunnen eveneens apen besmet worden met het virus. Voornamelijk zwangere vrouwen, of vrouwen die net na de besmetting zwanger worden, lopen kans op een baby met ernstige afwijkingen. Intussen zijn er al gevallen bekend met dodelijke afloop.

Symptomen van het Zika-virus

Het ziektebeeld van het virus lijkt op dat van Dengue en Chikungunya, waar ook het Zika-virus voorkomt:

• Matige hoofdpijn
• Gewrichtspijn
• Huiduitslag (begint meestal in het gezicht en verspreidt zich over het hele lichaam)
• Conjunctivitis (ontsteking van het oogbindvlies)
• Algemene malaise

De symptomen zijn van voorbijgaande aard en er is geen specifieke behandeling/vaccin tegen het Zika-virus. Er kunnen enkele preventieve maatregelen genomen worden tegen het virus.

Preventieve maatregelen

Aan zwangere vrouwen, of vrouwen die wensen zwanger te worden, wordt afgeraden om naar de risicogebieden af te reizen. Indien het niet kan uitgesteld worden, dient men best vooraf een arts te raadplegen. Na de reis gaat men best opnieuw op controle bij de arts. Binnen een tot drie dagen na het optreden van de symptomen kan men door middel van een bloedafname (RT-PCR) bepalen of er sprake is van besmetting met het Zika-virus. Bij drie tot vijf dagen na besmetting kan men gebruikmaken van urine- en/of speekseltests. Om het risico op besmetting te beperken kan men volgende preventieve maatregelen toepassen:

• Draag bedekkende kleding. Ook schoenen en sokken zijn van belang aangezien de mug dicht tegen de grond prikt.
• Slaap onder een muskietennet. Er kan voor het slapen gaan een anti-mug-spray gebruikt worden om in de slaapkamer te spuiten.
• Controleer regelmatig of er nergens een plas water ligt. Dit trekt de muggen aan.
• Smeer regelmatig in met DEET (let op dat er minimaal 40% DEET in zit en volg de gebruiksaanwijzing).
• Gebruik van de airconditioning tijdens het slapen houdt muggen tegen.

Verspreiding van het Zika-virus

In 1947 werd het virus voor het eerst ontdekt bij een resusaap in het Zika-bos, Oeganda. De eerste menselijke besmettingen werd gemeld in 1954 in Nigeria. Het virus is reeds verspreid in grote delen van Afrika, Centraal- en Zuidoost-Azië en op het Yap-eiland. In mei 2015 zijn er voor het eerst officiële gevallen van de ziekte gemeld en sinds november 2016 is de ziekte ook in Suriname opgedoken.

Op 15 januari 2016 heeft het CDC (Centers for Disease Control and Prevention) een reisalert uitgeroepen om reizen te vermijden naar volgende landen: Brazilië, Colombia, El Salvador, Frans-Guyana, Guatemala, Haïti, Honduras, Martinique, Mexico, Panama, Paraguay, Suriname, Venezuela en het Gemenebest van Puerto Rico.

Er zijn intussen 21 landen gesignaleerd met het Zika-virus: Barbados, Bolivië, Brazilië, Colombia, Ecuador, El Salvador, Frans Guyana, Guadeloupe, Guatemala, Guyana, Haiti, Honduras, Martinique, Mexico, Panama, Paraguay, Peru, Puerto Rico, Saint Martin, Suriname, Venezuela en Samoa.

Op 21 januari 2016 is er door het Instituut voor Tropische Geneeskunde (Antwerpen) aangeraden om niet-noodzakelijke reizen naar de risicogebieden uit te stellen. Er is bekend dat er al minstens één Belg besmet is met het Zika-virus en tien Nederlanders. Het reisadvies is dan voor Belgische reizigers ook aangepast en kan gevonden worden op de website van de Belgische overheid. Diezelfde dag werd er gemeld door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu dat er inmiddels tien Nederlanders besmet zijn. Nederlanders die van plan zijn af te reizen naar een van de risicogebieden raadplegen het beste op voorhand de website van de Rijksoverheid voor de laatste reisadviezen.

Op 26 januari 2016 heeft Brazilië officieel aangekondigd dat het een grootschalige campagne opstart om de verspreiding van het virus tegen te gaan tijdens de Olympische Spelen. Men onderzoekt nog of er verdere maatregelen moeten getroffen worden tijdens de Spelen. Het leger wordt eveneens ingezet om met muggenwerende middelen de muggen te bestrijden.

Op 29 januari 2016 meldde de Volkskrant dat er intussen vier gevallen opgedoken zijn in Canada. Het zou gaan om reizigers die de ziekte elders hebben opgelopen en zo meegebracht hebben naar Canada.

Gevolgen van besmetting met het Zika-virus

Indien een zwangere vrouw besmet raakt met het virus heeft dit grote gevolgen voor haar ongeboren kind. De meest bekende afwijking is microcefalie (een te kleine schedelomvang waarbij de hersenen onvoldoende gegroeid zijn). Die kinderen worden doorgaans geboren met een matige/ernstige verstandelijke beperking. De aandoening kan in ernstige gevallen zelfs levensbedreigend zijn. Brazilië raadt vrouwen dan ook af om zwanger te worden gedurende de uitbraak van het virus.

Guillain Barré-syndroom

Onderzoekers gaan na of het Zika-virus in verband kan gebracht worden met het Guillain Barré-syndroom. Dit is een auto-immuunziekte waarbij het lichaam zijn eigen cellen aanvalt met verlammingen als gevolg.

Nieuw symptoom bij baby's

In Pernambuco, Brazilië zijn er in december 2015 baby's gemeld met nieuwe symptomen die in verband kunnen gebracht worden met het Zika-virus. De baby's hebben last van koorts, prikkelbaarheid en rode vlekken over het hele lichaam die zich kunnen ontwikkelen tot blaren. Men onderzoekt nog of het een nieuw, onbekend, symptoom is van het Zika-virus of dat het afkomstig is van een andere aandoening.

Lees verder

• Microcefalie - oorzaken, symptomen en behandeling