Een medische fout: wat doe je dan?

Elk jaar krijgen zo'n dertigduizend patiënten te maken met onvoorziene medische schade na behandeling. De vraag is: wat doe je dan? De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie geeft raad. Het zijn zo op het oog schrikbarende cijfers: elk jaar dertigduizend gevallen waarin mensen onvoorziene medische schade ondervinden van een een behandeling. Schade die soms weer te verhelpen is met of zonder aanvullende behandeling, maar ook weleens blijvende narigheid of zelfs overlijden tot gevolg heeft. Toch verdient dit cijfer enige nuancering. Het aantal medische behandelingen dat jaarlijks plaatsvindt, is een groot veelvoud van het aantal behandelingen dat niet (helemaal) goed gaat. In de regel is de patiënt, of zoals dat tegenwoordig heet, cliënt nog altijd beter af na een noodzakelijk verrichte medische behandeling dan ervoor. Maar toch is er reden om je af te vragen: wat te doen bij medische schade? En hoe zit het met de nodige preventie?

De arts als goddelijk wezen

Waar de schoen het meest blijkt te wringen als het gaat om medische schade, is de communicatie. Er zijn gevallen bekend van mensen die zo ongeveer de praktijk uitgejaagd worden door een arts die vindt 'dat ze blij mogen zijn dat ze nog leven.' Al is het vaak niet zo erg, het blijkt in de praktijk lastig voor arts en patiënt om een opening te vinden voor een gesprek over falen en oplossingen. Vooral dat punt 'falen' is een teer punt. Ten eerste is de arts vanouds vaak niet zozeer opgeleid om sociaal vaardig, open én met zelfbewustzijn om te gaan met fouten en zelfs blunders. De arts valt vanouds al een groot respect te beurt. Oudere generaties schreven nog niet eens zo lang geleden het woord 'dokter' met een hoofdletter. En er is meer. Met de groeiende maakbaarheidsidealen van onze maatschappij, is ook de wens gegroeid dat de arts ons leven als het ware met álmacht in vorm boetseert en blijft boetseren. Met zo'n onmogelijke verwachting op je schouders, is het voor artsen vaak des te lastiger functioneren in het weten dat je als arts ook maar mens bent. Tegenover die problematiek, staat het feit dat je als het goed is zelden of nooit met het soort medische schade te maken krijgt dat je de behoefte oplevert om je beklag te doen, of de schade te verhalen. De lijn arts-patiënt is in gebruik om je klachten te vertellen, en een behandeling voorgeschreven te krijgen. Voor overige communicatie, tja - wat en hoe?

Verlegenheid of botheid?

Met die problematiek in het achterhoofd, is er de brochure ‘Als uw behandeling anders uitpakt,’ van de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF). Deze brochure helpt de benadeelde persoon om zo snel mogelijk na het tot stand komen van het probleem, in gesprek te gaan met de betrokken zorgverlener. De brochure vertelt ook wat je rechten zijn: als patiënt mag je spoedig na het incident verwachten, een open en eerlijk gesprek te kunnen voeren met de betrokken zorgverleners. De NPCF weet te vertellen dat slachtoffers van medische fouten niet alleen fysiek en geestelijk te lijden hebben van de opgelopen schade, maar vaak nog het meest zitten met een ontbreken van de nodige openheid van de kant van de zorgverlener, laat staan het in ontvangst nemen van de verontschuldiging waarop men recht heeft. Ook hiervoor is een andere verklaring te vinden dan botheid en ongevoeligheid. Excuses blijken vaak niet gemaakt te worden uit vrees voor de (juridische) implicaties van het bekennen van een aandeel in het ontstaan van schade.

De brokken oprapen

De brochure van het NCPF vertelt hoe je als patiënt een gesprek met de bewuste zorgverlener(s) kunt voorbereiden en voeren. Maar ook roept de brochure de zorgverlenende instanties op, om tot snellere en grotere transparantie te komen bij het ontstaan van problemen rond medische schade. Ook belangrijk is de brochure voor mensen die een schadeclaim overwegen. Er staat namelijk in te lezen hoe je als patiënt inzage kunt vragen in je medisch dossier, en hoe je vooraf voor jezelf vaststelt wat voor uitkomst van de communicatie je nu precies voor ogen staat. Kom je er niet uit met de zorgverlener, dan is in de brochure ook informatie te vinden over de vraag: hoe nu verder?

Kwetsbaar en afhankelijk

“Als patiënt in het ziekenhuis bevind je je in een kwetsbare en afhankelijke situatie. Je vertrouwt erop dat alles uit de kast wordt gehaald om je beter te maken. Als blijkt dat een behandeling als gevolg van gemaakte fouten niet goed uitpakt, dan wordt die kwetsbaarheid pijnlijk duidelijk”, zegt Marjolein de Booys, manager bij de NPCF. ”Het is dan van cruciaal belang dat je weet wat er precies gebeurd is en wat men gaat doen om de schade te herstellen. De brochure biedt houvast aan de patiënt en diens naasten, en kan ook gebruikt worden door ziekenhuizen om een protocol op te stellen voor deze situaties. Wij hopen dat de brochure in alle ziekenhuizen wordt verstrekt aan patiënten direct nadat ze betrokken zijn bij een incident met mogelijk medische schade.”

Gedragscode en preventie

De presentatie van de brochure van de NPCF vond plaats rond hetzelfde tijdstip dat de Gedragscode Openheid Medische Aansprakelijkheid aan minister van Justitie Hirsch Ballin werd overhandigd. “Toen we de brochure aan het ontwikkelen waren werd ons gevraagd om mee te denken met de Gedragscode. Als NPCF hebben wij ons er met name voor ingespannen dat in deze code ook de fase voorafgaand aan de medische aansprakelijkheid zou worden vastgelegd”, zegt Marjolein de Booys. “Juist de onzekerheid en onduidelijkheid die de patiënt in deze fase ervaart, leiden tot frustratie en boosheid. Die kun je eenvoudig voorkomen door openheid te geven, te erkennen dat er iets mis is gegaan en alles in het werk te stellen om mogelijke schade te herstellen."