Gynaecomastie: klachten & behandeling borstvorming mannen

De medische term voor borstvorming bij mannen is 'gynaecomastie'. Het wordt veroorzaakt door een hormonale onbalans tussen oestrogenen en androgenen. In de meeste gevallen treedt het bilateraal op, dat wil zeggen aan beide borsten. Gewoonlijk is het asymptomatisch. Op oudere leeftijd kunnen ook andere factoren, zoals bepaalde aandoeningen, een rol spelen bij het ontstaan van de gynaecomastie. De borstontwikkeling bij de man beïnvloedt vaak beide borsten, soms slechts één borst. De borstvorming hoeft niet symmetrisch te zijn. Zo is de éne borst mogelijk groter dan de andere borst. Fysiologische gynaecomastie kan zo nodig medicamenteus of chirurgisch behandeld worden.

• Overmatige ontwikkeling van de mannelijke borstklieren
• Hormonale disbalans
• Normaal verschijnsel bij baby's en pubers
• Bij oudere mannen
• Geen ernstige probleem
• Pseudogynaecomastie
• Gynaecomastie klachten en symptomen
• Wanneer een raadplegen?
• Oorzaken borstvorming bij mannen
• Gynaecomastie in de puberteit
• Gynaecomastie bij oudere mannen
• Risicofactoren
• Complicaties
• Diagnose en onderzoek
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling gynaecomastie

Overmatige ontwikkeling van de mannelijke borstklieren

Hormonale disbalans

Gynaecomastie is borstvorming bij mannen, ofwel een overmatige ontwikkeling van de mannelijke borstklieren, wat wordt veroorzaakt door een hormonale disbalans tussen oestrogenen en androgenen. Het kan zich aan beide zijden voordoen, maar het kan ook aan één zijde gebeuren. Het is in principe asymptomatisch.

Normaal verschijnsel bij baby's en pubers

Bij jongens komt het regelmatig voor dat in de puberteit de mannelijke borstklieren opzwellen. Deze stimulatie van de groei van het borstklierweefsel in de puberteit is meestal van korte duur, maar kan ook een paar jaar blijven bestaan. Ook bij baby's kan deze borstvorming bij jongetjes een 'normaal' fysiologisch verschijnsel zijn.

Bij oudere mannen

Gynaecomastie komt ook voor bij mannen van middelbare leeftijd. Dit verschijnsel kan optreden als gevolg van normale veranderingen in de hormoonspiegels, maar borstvorming kan soms ook een signaal zijn voor een ernstige onderliggende ziekte.

Geen ernstige probleem

Over het algemeen is gynaecomastie geen ernstig probleem, maar voor veel jongens/mannen is het een gênant probleem. Gynaecomastie kan spontaan verdwijnen. Als het probleem aanhoudt, kan medicatie of een operatie uitkomst bieden.

Pseudogynaecomastie

Een borst die is vergroot door vetophoping, wordt pseudogynaecomastie genoemd.

Gynaecomastie klachten en symptomen

Tekenen en symptomen van gynaecomastie zijn onder meer:

• Gezwollen borstklierweefsel; en
• Borstvorming.

Wanneer een raadplegen?

Raadpleeg in de volgende gevallen een arts:

• Zwelling;
• Pijn;
• Gevoeligheid; en
• Afscheiding uit één of beide tepels.

Oorzaken borstvorming bij mannen

Gynaecomastie ontstaat als gevolg van een verstoring van de hormonale balans tussen oestrogenen en androgenen. Er treedt een overwicht op van de hoeveelheid oestrogeen, waardoor de groei van het borstklierweefsel wordt gestimuleerd. Bij baby's zijn de borstklieren bij zowel meisjes als jongens vergroot door de inwerking van oestrogenen van de moeder. In enkele weken verdwijnt deze zwelling vanzelf.

Gynaecomastie in de puberteit

Gynaecomastie in de (pre)puberteit is ook te verklaren vanuit deze tijdelijke hormonale onbalans. Ook is het denkbaar dat bij sommige jongens het klierweefsel extra gevoelig is voor de inwerking van oestrogenen. Gynaecomastie komt vrij vaak voor tijdens de puberteit; de prevalentie in de leeftijd tussen 10 en 15 jaar is om en nabij 50%. Het kan beschouwt worden als een normaal fysiologisch verschijnsel. In de meeste gevallen zal het gezwollen borstweefsel binnen zes maanden tot twee jaar weggaan zonder behandeling.

Gynaecomastie bij oudere mannen

Gynaecomastie bij mannen op latere leeftijd kan verklaard worden door een geleidelijke afname van de androgeenproductie en toename van de oestrogeenprductie. Het komt vooral voor bij mannen tussen de 50 en 80 jaar. De hoogste prevalentie vindt men in de groep tussen 50 en 69 jaar (72%). Men moet echter bedacht zijn op andere oorzaken, zoals:

• Bijwerking van bepaalde medicijnen. Het gebruik van sommige medicijnen kan leiden tot gynaecomastie. Voorbeelden daarvan zijn: anti-androgenen die worden gebruikt om prostaatvergroting te behandelen; Anabole steroïden en androgenen; Tricyclische antidepressiva; Antibiotica; Maagzweermedicijnen, zoals cimetidine; Hormoontherapie in verband met kanker.
• Alcohol en drugs. Middelen die kunnen leiden tot gynaecomastie zijn onder andere: alcohol, amfetaminen, marihuana, heroïne en methadon.
• Aandoeningen. Diverse aandoeningen kunnen gynaecomastie veroorzaken, doordat ze de normale balans van hormonen verstoren.Voorbeelden zijn: een afwijking aan de schildklier, een leverziekte of een tumor in de bijnier of testikel.

In de meeste gevallen wordt echter voor een gynaecomastie geen oorzaak gevonden.

Risicofactoren

Risicofactoren voor gynaecomastie zijn onder meer:

• Adolescentie;
• Oudere leeftijd;
• Het gebruik van anabole steroïden of androgenen om atletische prestaties te verbeteren;
• Bepaalde aandoeningen, waaronder leverziekten en nieraandoeningen en vaatziekten, aandoeningen van de schildklier, hormonaal actieve tumoren, en het syndroom van Klinefelter.

Complicaties

Gynaecomastie heeft weinig fysieke complicaties, maar kan psychologische en emotionele problemen veroorzaken, zoals schaamte, somberheid en depressie.

Diagnose en onderzoek

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Je arts zal je allerlei vragen stellen over je medische voorgeschiedenis, je medicijngebruik en welke aandoeningen er in de familie voorkomen. De arts zal ook een lichamelijk onderzoek verrichten, waarbij hij je borstweefsel, buik en geslachtsdelen inspecteert. Hij let ook op of er mogelijk bloed of afscheiding uit de tepel komt, of de borst gevoelig of pijnlijk is, enzovoort.

Vervolgonderzoek

Aanvullende onderzoek kan bestaan uit::

• Bloedonderzoek;
• Een mammogram of mammografie: een afbeelding van de borstklier door middel van röntgenstraling;
• CT-scan;
• MRI-scan;
• echografie van de teelballen of lever; en
• een weefselbiopsie.

Differentiële diagnose

De arts wil er zeker van zijn dat de borstzwelling gynaecomastie is en niet een andere aandoening. Andere aandoeningen die soortgelijke symptomen kunnen veroorzaken zijn:

• Vettig borstweefsel. Sommige mannen en jongens hebben vet op de borst dat op gynaecomastie lijkt. Dit heet pseudo-gynaecomastie, en het is niet hetzelfde als gynaecomastie.
• Borstkanker. Dit komt niet vaak voor bij mannen, maar toch kunnen ook mannen last krijgen van borstkanker.
• Een borstabces (mastitis). Dit is een infectie van het borstweefsel.

Behandeling gynaecomastie

Wanneer er geen aanwijzingen worden gevonden die wijzen op één bovenstaande ziekten of medicamenteuze oorzaak, zal de huisarts volstaan met geruststelling van de patiënt en eventuele controle na drie tot zes maanden.¹ Bij 92% van de jongens verdwijnt gynaecomastie spontaan binnen twee jaar. Wanneer de afwijking langer aanhoudt, kan eventueel nader onderzoek of verwijzing naar een specialist plaatsvinden. Op oudere leeftijd treedt geen spontane regressie op. Fysiologische gynaecomastie kan zo nodig medicamenteus behandeld worden. Ook kan chirurgische therapie uitkomst bieden.

Noot:

1. T.O.H. de Jongh: Borstzwelling bij mannen/ gynaecomastie, in: Kleine kwalen in de huisartspraktijk, vijfde geheel herziene druk, tweede oplage, Elsevier Gezondheidszorg, Amsterdam, 2010, p.530.

Lees verder

• Borstkanker mannen: symptomen, oorzaak en behandeling
• Gynaecomastie (grote borsten) jongens en mannen: operatie