Onderkoeling of hypothermie - Zwemmen in de Noordzee

De temperatuur van de Noordzee wisselt per seizoen. De watertemperatuur schommelt van 1° Celsius in de winter tot 18° Celsius in de zomer. Aan de stranden kan het zelfs nog iets warmer worden. Altijd is de temperatuur lager dan de lichaamstemperatuur van een mens en daarom ligt bij te water raken onderkoeling, hypothermie, op de loer. Onderkoeling loop je dus niet alleen op in ijzig koud water. Al het open water waar we in kunnen zwemmen is kouder dan ons lichaam en kan zodoende meewerken aan afkoeling van ons lijf. Zelfs in een zwembad koel je af en dat kan je weer vatbaar maken voor infecties. Verkoeling is heerlijk, onderkoeling is kwalijk.

De gevaren van onderkoeling

• Hypothermie - Onderkoeling
• Afkoeling ook in het zwembad
• Lichaamswarmte en klappertanden
• Kou maakt suf
• Vervoer horizontaal
• Verschijnselen onderkoeling
• Zwakke pols
• Adempauze
• Geen pupilreflex
• Overlevingstijden
• Vetlaag
• Noordzee
• Warme Hemelvaart
• Visser gered

Hypothermie - Onderkoeling

Wie onverwacht in koud water terechtkomt, staat grote hoeveelheden lichaamswarmte af aan het water. De normale lichaamstemperatuur van een mens schommelt tussen de 35,8° en 38° Celsius. Als de kerntemperatuur van het lichaam beneden de 35° is gezakt, dan spreken we van onderkoeling: hypothermie. Het kan voorkomen bij zwemmers, surfers, duikers of zeelui die overboord zijn gevallen. Het lichaam reageert op de afkoeling door de warmte afgifte tegen te gaan en gaat meer warmte produceren: we gaan rillen en klappertanden.

Afkoeling ook in het zwembad

Kinderen koelen sneller af dan volwassenen. Om een indicatie te geven: kinderen tot drie jaar die in water van 31° Celsius zwemmen verliezen elk kwartier tot 0,2 graad aan lichaamswarmte. Hoe ouder het kind, hoe lager dit cijfer wordt. Een kind kan in het zwembad al zo afkoelen dat hij vatbaarder wordt voor infecties. Dat gebeurt al bij een lichaamstemperatuur van 36,6°.

Lichaamswarmte en klappertanden

Onderkoeling treedt niet alleen op bij mensen die in een wak vallen. Een buitensporter die in water sport dat kouder is dan 28° Celsius, moet al beducht zijn op onderkoeling. Het lichaam is dan warmer dan het water en zal warmte afgeven. De lichaamstemperatuur verlaagt dan. Allereerst krijg je koude handen en voeten. Dan begin je te rillen en klappertanden. Vervolgens krijg je een naar gevoel vanwege de kou.

Koude wind

Onderkoeling kan ook buiten het water optreden, door bijvoorbeeld een koude buitentemperatuur en wind. Winterse wind versnelt de afkoeling van het lichaam; we spreken dan over windchill, een combinatie van windsnelheid en luchttemperatuur.

Kou maakt suf

Wanneer het lichaam te veel afkoelt en onder de 35° komt, word je suf. Je kunt de dingen niet meer goed doen en langzamerhand raak je bewusteloos.

Vervoer horizontaal

Verplaatsen van iemand die onderkoeld is moet bij voorkeur horizontaal gebeuren, ook als deze uit het water wordt gehaald. Het gevaar van een hartstilstand is niet ondenkbeeldig en horizontale verplaatsing is dan veiliger. Het slachtoffer moet zo snel mogelijk worden ingepakt in een isolatiedeken. In ieder geval moet voorkomen worden dat hij nog verder afkoelt door beschutting te bieden. Daarnaast moet direct professionele hulp worden ingeschakeld.

Verschijnselen onderkoeling

Bij onderkoeling worden vier fasen onderscheiden.

Fase 1

Is de temperatuur lager dan 35° Celsius dan zijn de volgende verschijnselen te constateren:

• bleek
• rillen
• uitputting
• coördinatieverlies
• snelle hartslag
• snelle diepe ademhaling
• verward, suf en zelfs agressief

Zwakke pols

Fase 2

Is de temperatuur tussen 34° en 30° Celsius dan uit zich dat door:

• geen pijn voelen
• zwakke pols
• langzame en onregelmatige hartslag
• slaperig, maar nog wel te wekken
• star gezicht en spierstijfheid
• onregelmatige ademhaling
• geen rillen meer

Adempauze

Fase 3

Is de lichaamstemperatuur tussen 30° en 27° Celsius dan gebeurt het volgende:

• niet meer te wekken bewusteloos
• wijde pupillen die wel reageren
• nauwelijks te voelen pols
• lange adempauzes
• ernstige hartritmestoornissen zijn mogelijk

Geen pupilreflex

Fase 4

Bij een inwendige lichaamstemperatuur tussen 27° en 24° Celsius is het slachtoffer schijndood of dood.
De verschijnselen zijn:

• geen pupilreflex
• geen merkbare pols
• ademstilstand

Overlevingstijden

Hoe lang kun je in koud water overleven? Dat is altijd de grote vraag wanneer er een nieuwsbericht door de media verspreid wordt dat er iemand overboord gevallen is.
De temperatuur van het water en de kleding van het slachtoffer spelen daarbij een rol.

• Bij 0° C van het water is de overlevingstijd ongeveer 9 minuten
• Bij 5° C is de overlevingstijd ongeveer 1 uur
• Bij 10° C is de overlevingstijd ongeveer 1 uur en 45 minuten
• Bij 15° C is de overlevingstijd ongeveer 6 uur en 30 minuten
• Bij 20° C is de overlevingstijd ongeveer 30 uur
• Bij 25° C is de overlevingstijd ongeveer 4 dagen of langer

Vetlaag

Er zijn nog enkele elementen die van invloed zijn op de overlevingsduur van de in het koude water geraakte slachtoffer. Valt iemand met kleren in het water, dan zijn de overlevingskansen bijvoorbeeld groter dan wanneer iemand naakt is. Verder verliest iemand die veel beweegt meer warmte dan iemand die stil in het water ligt. Iemand met een wetsuit aan die stil ligt heeft de meeste kansen.
Van belang is:

• De dikte van de onderhuidse vetlaag
• De lichaamsbouw
• Heeft het slachtoffer alcohol of medicijnen gebruikt
• Heeft het slachtoffer kleding aan
• Is het een kind of een volwassene
• Het geslacht
• De windsnelheid
• De lichamelijke en geestelijke conditie

Noordzee

25 november 2012

Op 25 november 2012 raakten 120 kilometer ten noorden van Terschelling twee opvarenden van een vrachtschip te water. De mannen hadden een reddingvest aan, waar een lichtje aan zat bevestigd. Reddingboten en helikopters werden ingeschakeld voor de zoektocht. De reddingboten moesten vier uur varen voordat ze ter plaatse zouden zijn. De een kreeg matriaalpech en voer terug; de tweede reddingboot keerde om vanwege de zware storm en de tijdsduur van het varen: ze zouden toch te laat aankomen. Inmiddels was ook de duisternis ingevallen. Twee reddinghelikopters ontdekten na uren zoeken beide mannen. Ze hadden een uur of vier in water met een temperatuur van ongeveer 8° gelegen in een zee met golven van wel 11 meter hoogte. Ze hebben het allebei niet overleefd.

Warme Hemelvaart

7 mei 2016

Tijdens de meivakantie van 2016 is het in Nederland (en ook in het Ruhrgebied van Duitsland en in sommige delen van België) warm, zelfs warmer dan waar ook in Europa. Reddingsbrigade Nederland waarschuwt voor de kans op onderkoeling als mensen op het strand in zee verkoeling willen zoeken. Het zeewater is nog niet opgewarmd en is zo'n graad of 10 tot 11.

Visser gered

29 mei 2018

In de nacht van 28 op 29 mei 2018 sloeg 160 kilometer ten noordwesten van Den Helder een visserman overboord. De noordoproep was om 02:00 uur. De kustwacht zette twee helikopters in voor de zoektocht en de KNRM-reddingsboten van Terschelling en Den Helder. Schepen in de buurt werd gevraagd uit te kijken naar de man. De overboord geslagen man overleefde een uur in het water van de Noordzee en werd gespot door een andere vissersboot. Zijn lichaamstemperatuur was flink gedaald, maar hij was nog aanspreekbaar. De temperatuur in de Noordzee is op die plek tussen de 5,5 en 8 graden.

Lees verder

• Storm, hoge golven en witte tijgers op de Noordzee
• Zwemmen in de Noordzee op de Waddeneilanden
• Man overboord – MOB protocol en overlevingstijden
• Scheepsramp - Vrouwen en kinderen eerst
• Zwemmen in zee – elke dag van het jaar, ook als het koud is