De gebreken van het geheugen

Mensen vergeten nog wel eens dingen. Dit komt door de ‘zeven zonden’ van het geheugen. De zeven zonden zijn: vluchtigheid, verstrooidheid, blokkering, foutieve attributie, suggestibiliteit, bias en ongewenste persistentie. De zeven zonden worden hieronder een voor een uitgelegd.

Vluchtigheid

Vluchtigheid is de tijdelijkheid van een langetermijnherinneringen. Langetermijnherinneringen worden in de loop van tijd minder sterk. De oorzaak hiervan is interferentie, dit betekent dat een item de vorming van een betrouwbare herinnering aan een ander item in de weg staat. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer men eerst Spaans les heeft en de les erna Frans. De kans op interferentie is groter wanneer:

• Er een grote overeenkomst is tussen de twee soorten data geleerd wordt.
• Er sprake is van betekenisloos materiaal. Dit is omdat het langetermijngeheugen geordend wordt door betekenis.
• Er sprake is van emotioneel materiaal.

Er zijn twee hoofdvormen van interferentie. Deze zijn: proactieve interferentie en retroactieve interferentie. Proactieve interferentie houdt in dat oude herinneringen het leren en herinneren van nieuwe informatie in de weg staat. Retroactieve referentie is het tegenovergestelde, dus als nieuw aangeleerde informatie het terughalen van eerder geleerde informatie in de weg staat.
Een andere vorm van interferentie is seriële-positie-effect. Deze vorm heeft te maken met de volgorde waarin informatie wordt gegeven. Meestal herinneren mensen zich items in het midden van een reeks minder goed dan items aan het begin en het einde van een reeks.

Verstrooidheid

Verstrooidheid wilt zeggen dat mensen dingen vergeten als gevolg verslapping van de aandacht, die vervolgens afdwaalt. Dit betekent dus niet dat een herinnering verdwenen. Als iemand is het slachtoffer van verstrooidheid als hij bijvoorbeeld zijn autosleutel is kwijtgeraakt. Het probleem ligt hier bij het coderen, toen hij had moeten opletten waar hij zijn autosleutels neerlegde.

Blokkades

Als iemand items in het geheugen niet kan vinden of terug kan halen, wordt gesproken van blokkades. Dit wordt veroorzaakt door interferentie, angst of de leeftijd. Een vorm van blokkade is het puntje-van-de-tongfenomeen, dit is wanneer men de naam van iets weet maar deze niet kan terughalen.

Foutieve attributie

Vluchtigheid, verstrooidheid en blokkades zorgen ervoor dat herinneringen ontoegankelijk zijn. Maar, het kan ook gebeuren dat een herinnering wel teruggehaald kan worden, maar dat die gekoppeld wordt aan de verkeerde plaats, tijd of persoon. Maar, het kan ook zo zijn dat je een herinnering wel kunt terughalen, maar dat je die koppelt aan de verkeerde plaats, tijd of persoon. Dit wordt foutieve attributie genoemd. Foutieve attributie komt voort uit de reconstructieve aard van het langetermijngeheugen. Een voorbeeld van foutieve attributie is dat mensen soms onterecht geloven dat ideeën van anderen van henzelf zijn. Deze vorm van foutieve attributie vindt plaats wanneer je op een bepaald moment een idee hoort, daar op dat moment niks mee doet maar het idee toch in je achterhoofd opslaat en vergeet van wie je het idee gehoord hebt. Dit is ook de oorzaak van onbedoeld plagiaat. Een andere vorm van foutieve attributie kan ervoor zorgen dat mensen zich iets herinneren dat ze helemaal niet zelf hebben meegemaakt. Contextuele cues beïnvloeden de inhoud van een herinnering. Wanneer iemand een omschrijving geeft van een bepaald thema, maar dat thema niet specifiek benoemd, wordt later toch het woord voor het specifieke thema herinnerd. blijkt ook hoezeer mensen geneigd zijn om herinneringen op grond van betekenis te creëren en terug te halen.

Suggestibiliteit

Suggestibiliteit is een verstoring van het geheugen die optreedt na een opzettelijke of onopzettelijke suggestie. Het misinformatie-effect is een vertekening van het geheugen door suggesties of onjuiste informatie.

Bias

Bias heeft betrekking op de invloed van persoonlijke overtuigingen, attitudes en ervaringen op herinneringen. Welles – nietes ruzies ontstaan door bias. Twee veelvoorkomende vormen van bias zijn verwachtingsbias en de bias van zelfconsistentie. Verwachtingsbias wordt veroorzaakt door de onbewuste neiging van mensen om gebeurtenissen zo te herinneren dat ze met de verwachtingen overeenkomen. De bias van zelfconsistentie zegt dat de mens zichzelf graag als consistent ziet, en zichzelf voor de gek houdt als het niet zo is. De bias van zelfconsistentie speelt een belangrijke rol voor het geheugenonderzoek. De bias van zelfconsistentie kan namelijk van invloed zijn op wat er herinnerd wordt. De bias van zelfconsistentie werkt dus als een soort vertekende spiegel waarin onze herinneringen worden gereflecteerd. Dit gebeurt echter onbewust.

Persistentie

Persistentie herinnert ons eraan dat het geheugen soms maar al te goed werkt. Persistenties zijn vaak maar van korte duur. Maar ze kunnen een probleem worden wanneer het hardnekkige gedachten zijn die gekleurd worden door intense negatieve emoties. In het ernstige geval kunnen deze herinneringen een neerwaartse spiraal creëren waarbij gedeprimeerde mensen niet kunnen ophouden met piekeren over de deprimerende periode in hun leven. Ditzelfde overkomt mensen met een fobie die geobsedeerd kunnen raken door angstige herinneringen aan bijvoorbeeld slangen. Hieruit blijkt maar weer hoe krachtig de rol van emoties zijn bij herinneringen.

Voordelen van de zeven zonden

Ondanks de negatieve effecten van de zeven zonden zijn het in feite neveneffecten van adaptieve kenmerken van het geheugen. Vluchtigheid zorgt er bijvoorbeeld voor dat het geheugensysteem zichzelf beschermt tegen een overvloed aan overbodige informatie. Blokkeren is bijvoorbeeld een proces dat ervoor zorgt dat alleen de meest relevante informatie wordt opgeslagen. Het blokkeren zorgt er dus ook weer voor dat we niet overspoeld raken met ongewenste en afleidende herinneringen. Verstrooidheid zorgt ervoor dat we onze aandacht kunnen verleggen. Foutieve attributie, bias en suggestibiliteit zijn ontstaan door een geheugensysteem dat is ontworpen met het oog op betekenis en dat details opzij schuift. Persistentie is een kenmerk van een geheugensysteem dat vooral reageert op emotionele ervaringen, en dan vooral op ervaringen die met angst te maken hebben. Door persistentie kunnen we lessen trekken uit de gevaren die we hebben overleefd. Het uiteindelijke beeld van de fouten van het geheugen is ook het beeld van een systeem dat goed geadapteerd is aan de omstandigheden die mensen gedurende duizenden jaren het hoofd moesten bieden.

Lees verder

• Het geheugen in het algemeen
• De werking van het geheugen
• Mnemonieken; technieken om het geheugen te verbeteren