Leven met gezichtsblindheid

Gezichtsblindheid of prosopagnosie is het niet kunnen herkennen van gezichten. Vaak vermijden mensen met gezichtsblindheid sociale activiteiten om vervelende situaties te vermijden. In dit artikel praktische tips om een sociaal leven op te bouwen en te onderhouden voor mensen die geen gezichten kunnen herkennen.

Gezichtsblindheid

Mensen met gezichtsblindheid of prosopagnosie kunnen geen gezichten herkennen. Er zijn verschillende gradaties gaande van totaal geen gezichten kunnen herkennen (zelfs eigen gezicht niet) tot gezichten slecht herkennen. Veel mensen met gezichtsblindheid zijn zich er niet van bewust. Vaak zijn er ook andere problemen zoals dyslexie of concentratiestoornissen.

Gezichtsblindheid kan aangeboren zijn of ontstaan door hersenletsel of een onevenwicht in de hersenen. Er is ook een theorie dat gezichten herkennen een vaardigheid is dat aangeleerd moet worden en dat mensen met gezichtsblindheid te weinig stimulans kregen als baby waardoor ze deze vaardigheid niet aangeleerd hebben. Deze kinderen zouden te vaak alleen geweest zijn en weinig aangeraakt door hun moeder. Dit is moeilijk te bewijzen. Ook slaapgebrek kan (tijdelijke) gezichtsblindheid veroorzaken.

De meeste mensen met gezichtsblindheid vermijden situaties waarbij het herkennen van gezichten belangrijk is zoals feesten en andere sociale aangelegenheden. In situaties die ze niet kunnen vermijden horen ze vaak de persoon die ze niet herkennen uit tot ze hem in de juiste context kunnen plaatsen. Slechts enkelen geven toe dat ze geen gezichten kunnen herkennen omdat ze dit als een tekortkoming zien.

Leven met gezichtsblindheid

Het is moeilijk om iedereen in je leven in te lichten over gezichtsblindheid. Je kan ook situaties waarbij het herkennen van gezichten belangrijk is niet vermijden als je een sociaal leven wilt. Mensen zonder gezichtsblindheid herkennen een gezicht als een geheel. Dit is een complex gebeuren dat zich in de hersenen afspeelt. Bij mensen met gezichtsblindheid werkt dit mechanisme niet of onvolledig. Ze kunnen echter wel andere trucs gebruiken om mensen te herkennen.

1. Details

Deze truc werkt bij de meeste mensen met gezichtsblindheid, maar niet bij iedereen. Bij mensen die totaal geen gezichten kunnen onthouden of herkennen werkt dit minder goed. Omdat het mechanisme dat een gezicht als geheel helpt herkennen niet werkt, kan je het geheel niet onthouden. Je kan echter wel details onthouden, zoals vorm en grootte van de ogen of bolle wangen of gezichtsvorm. Een combinatie van een aantal details helpt je de persoon herkennen. Onthou van elk persoon minstens 3 details van het gezicht. Prent de details goed in en maak in je hoofd een samenvatting van de persoon (vb: Jan = kleine ogen, bolle wangen, litteken op wang). Begin bij de herkenning met het detail dat je het makkelijkste herkent (bij de meesten zijn dit de ogen). Als je de persoon nog niet herkent, ga je verder naar het volgende detail.

2. Constanten, context en variabelen

Deze methode is gebaseerd op de vorige maar gaat een stap verder. Als het niet lukt iemand te herkennen aan de details van het gezicht, kan je andere uiterlijke kenmerken en de context gebruiken om de persoon te herkennen.

Ieder persoon heeft een aantal constante uiterlijke kenmerken die in normale omstandigheden niet veranderen, zoals bijvoorbeeld lichaamsbouw, lengte, stem, vorm handen, enz... . Onthou van elke persoon 3 constanten en maak terug een samenvatting in je hoofd (Jan = groter dan ik, grote handen en diepe stem).

Iedereen heeft ook een aantal variabele kenmerken die wel kunnen veranderen. Een aantal voorbeelden zijn haarkleur, haarlengte, kledingstijl en accessoires zoals brillen en juwelen. Deze veranderen niet vaak in een mensenleven en kan je daarom ook gebruiken als herkenning. Veel mensen hebben bijvoorbeeld de gewoonte om telkens weer bepaalde accessoires te gebruiken, zoals een hanger of een horloge of een brilmontuur. Dit kan veranderen, maar de kans is klein dat je iemand tegenkomt die dezelfde accessoires draagt en dezelfde constante kenmerken heeft.

De context is ook een variabele. Het kan je helpen de persoon te herkennen: het is bijvoorbeeld onwaarschijnlijk dat je je huisarts tegenkomt bij de kapper of de buurvrouw in het buitenland. Context geeft echter geen zekerheid omdat je soms mensen tegenkomt buiten hun gewoonlijke context. Je kan het wel als extra informatie gebruiken.

3. Eerlijkheid

Vaak ontdek je tijdens een gesprek de identiteit van de persoon tegenover je. Dit kan beledigend zijn voor je gesprekspartner omdat je bijvoorbeeld afstandelijker reageert dan gewoonlijk of geen interesse toont in het persoonlijk leven van de persoon in kwestie (als de persoon bijvoorbeeld langdurig ziek is geweest, is het vanzelfsprekend dat je vraagt hoe het ermee gaat als je de persoon goed kent). Eerlijkheid kan je hierbij helpen. Je hoeft niet meteen te zeggen dat je geen gezichten kan herkennen, maar je kan de persoon wel eerlijk vertellen dat je hem niet herkend. Vaak is dit te wijten aan een verandering van een variabele en je kan dit ook eerlijk zeggen (ik had je bijna niet herkend omdat je je haar hebt laten knippen of je nieuwe kapsel staat je wel of droeg jij geen bril?).

Tot slot

Mensen met gezichtsblindheid zullen een gezicht nooit waarnemen en onthouden zoals anderen dat doen. Ze kunnen wel leren mensen herkennen. Hiervoor is oefening belangrijk: als je weinig sociale interacties hebt, zal je de vaardigheid om mensen te herkennen niet oefenen waardoor gezichtsblindheid een echte handicap wordt. Door meer onder mensen te komen, zal je leren mensen sneller te herkennen. Prosopagnosie is dan geen handicap meer.