Geur is vooral emotie

Het meest ondergewaardeerde zintuig is wel onze reukzin. Voelen vinden we belangrijk, zonder smaak kunnen we niet. Zien en horen, ook belangrijk. Maar ruiken? Daar zouden we best zonder kunnen. Toch heeft geur een grote invloed op ons. Zonder geur kun je amper proeven, is het moeilijker om gevaar te ontdekken. Maar vooral, geur is emotie.

Inhoud

• Hoe ruik je?
• Ruiken is belangrijk
• Geur is herinnering
• Geur en emotie, de ‘oude’ hersenen
• Heb je al eens een mens besnuffeld?
• Over geur valt niet te twisten
• En dan zijn er feromonen

Hoe ruik je?

Wanneer je door je neus inademt komen in de lucht zwevende ‘geurtjes’ boven in je neus terecht. Deze ‘geurtjes’ komen tegen het reukslijmvlies. In het reukslijmvlies zitten reukzintuigcellen met daarop geurreceptoren. Geurreceptoren ontvangen de geurprikkel en zetten die om in een signaaltje naar de geurzenuw. De geurzenuw brengt de geur tenslotte naar de hersenen waardoor je een geur gaat ruiken.

Iedere geurmolecuul heeft zijn eigen geurreceptor. De meeste geuren die je dan ook ruikt zijn een combinatie van geuren. De verschillende receptoren geven hun specifieke signaal door, waardoor duizenden geurcombinaties te maken zijn.

Ruiken is belangrijk

Wanneer je erg neusverkouden bent smaakt alles hetzelfde. Zonder je reukvermogen proef je dus amper iets. Met een zware verkoudheid kan je tong alleen nog proeven of het eten zout, bitter, zoet, of zuur is. Nog belangrijker is dat je neus je waarschuwt voor eten dat bedorven is. Wanneer er een bedompt luchtje aan het ontbijt hangt laat je het liever staan. Ruiken waarschuwt je voor gevaar. Als je een brandlucht, een gaslucht of een vervelende chemische lucht ruikt, hol je naar buiten.

Bovenstaande zijn de ‘oude’ voordelen van het ruiken. In het verleden waren deze veel belangrijker dan nu. De prehistorische mens had dan ook een veel beter ontwikkeld reuksysteem dan wij. Maar het doet niets af aan die laatste eigenschap van geuren, geuren bepalen in sterke mate onze herinneringen en emoties. Geur kan je terugbrengen naar je kindertijd maar kan je ook verdrietig maken of juist gelukkig.

Geur is herinnering

Er staat een oude gedeukte bus in de kelderkast. Hij zit vol knopen, gespen en enkele losgetornde ritsen. Ze komen uit een tijd waarin alles werd hergebruikt. Oude knoopjes met al lang vergeten motiefjes en ritsen die voor altijd de verkeerde lengte hebben. Bij iedere verhuizing gaat de bus in één van de eerste dozen. Stel je voor dat hij ergens blijft staan of nog erger, dat iemand denkt dat dit waardeloze blik roest wel weg kan. Het gaat om de inhoud. Nee, niet om alle prulletjes en dingetjes maar om de geur. Wanneer het blik open gaat zijn we bij oma. Het is de beste herinnering aan haar, beter dan de langzaam vergelende foto’s, beter dan het sporadische briefje. Ooit is het weg, hoewel de bus amper opengaat, ooit is die geur er niet meer. Dat vinden we erg. Wat is dat toch met geur?

Geur en emotie, de ‘oude’ hersenen

De emotionele waarde van geuren heeft rechtstreeks te maken met de plaats in onze hersenen waar de geur wordt verwerkt. Dit gebeurt in het limbisch systeem. Dit is het oudste gedeelte in onze hersenen. Het wordt ook wel eens de ‘reptielenhersenen’ genoemd. Via dit systeem voelen we emotie en slaan we herinneringen op. Geur en emotie, geur en herinnering staan dus heel dicht bij elkaar. Tegelijkertijd hebben we hiervoor wel een flink geurexplosie nodig. In de loop van de eeuwen zijn we veel van onze reukzin verloren. Dit was waarschijnlijk een gevolg van evolutie, we gingen beter kleuren zien en verloren hierbij een deel van onze reukzin. Honden kunnen minder goed zien dan mensen, maar ruiken beter.

Heb je al eens een mens besnuffeld?

De eerste binnenkomer is altijd het uiterlijk. We gaan vooral af op wat we zien (hoewel we dat liever niet toegeven). We herkennen elkaar aan het uiterlijk, maar aan de geur? Dat wordt een beetje moeilijk, hoewel veel zoogdieren ook de geur van hun soortgenoten opslaan, mensen ruiken niet aan elkaar. Zien is dus de eerste stap, waar blijft onze neus dan? Omdat hoe geweldig leuk, interessant, boeiend en knap iemand er ook uitziet, een doordringende zweetgeur je voorgoed geneest van een beginnende relatie. Toch zijn ook mensen in staat om elkaar te herkennen aan de geur. In dit geval moet het wel een speciale relatie zijn, die tussen moeder en kind. Moeders kunnen geblinddoekt hun kind 'ruiken' in een groep andere kinderen. Dit is ook bij vaders onderzocht, vaders lijken minder goed hierin.

Onderzoek wijst steeds uit dat bij de beoordeling van mensen, geur een rol speelt. Het is niet zo dat we extreem knappe mensen of extreem lelijke mensen ineens anders beoordelen. Maar bij mensen met een ‘gewoon’ uiterlijk speelt geur wel een rol. De beoordeling van een beroemd fotomodel zal dus niet veranderen door haar geur, de rest van ons kan beter een goede deodorant aanschaffen.

Over geur valt niet te twisten

Hoe je een geur waardeert is afhankelijk van heel veel factoren. Wanneer je moeder ieder weekend een appeltaart bakte kun je de geur van taart associëren met geborgenheid. Maar misschien was die taart wel misselijkmakend zoet en maakt de geur alleen maar licht onpasselijk. Je 'geurherinnering' maakt hier het verschil.Het is niet alleen herinnering die de geur 'kleurt'. Wanneer je ziek bent heb je meestal een hekel aan een zoetige lucht. Ook tijdens een zwangerschap kunnen geurtjes ineens een andere uitwerking hebben.

Er zijn wel enkele geuren die we allemaal over het algemeen positief beoordelen. De geur van vanille is zo’n geur. Daarnaast houden we van geuren die we kennen en dus ook herkennen. Nadenken over geuren doen we liever niet, dus graag duidelijke geuren die onmiddellijk herkenbaar zijn.

En dan zijn er feromonen

Feromonen zijn geurende boodschappers tussen soortgenoten. Feromonen zouden je absoluut onweerstaanbaar maken voor de andere sexe? Altijd worden dan de mottenmannetjes van stal (of uit de lucht) gehaald, die een eventuele partner van kilometers ver kunnen ruiken. Mensen produceren ook feromonen.

Maar we maken ze minimaal aan en wat we dan nog wel produceren wassen we iedere avond en ochtend trouw weg onder de douche. De geur die we wel verspreiden kan een eventuele partner amper ruiken. Geurreceptoren hiervoor zijn alleen nog heel rudimentair aanwezig. Blijkbaar hebben we andere manieren gevonden om elkaar lief te vinden.