Slaap: wat en waarom van slapen

Iedereen slaapt wel eens een nacht slecht. Je kan niet in slaap komen, je bent ieder half uur wakker, of je slaapt ontzettend onrustig. Wat gebeurt er eigenlijk als we slapen?

Circadiaans ritme

Slapen ons onderdeel van ons circadiaans ritme – ook wel slaap-waak cyclus genoemd. Het herhaalt zich elke 24 uur. Verschillende aspecten hebben invloed op je circadiaans ritme. Geluid, eten, sporten en temperatuur bijvoorbeeld. Maar de belangrijkste beïnvloeder is licht en donker.

Het licht wordt opgevangen in specifieke cellen in het oog die gemaakt zijn om te reageren op lichtveranderingen. Deze cellen geven dit door aan de hersenen die ervoor zorgen dat er melatonine wordt aangemaakt. Dit stofje zorgt ervoor dat je je slaperig voelt.

REM slaap en Non-REM slaap: verschillende stadia tijdens de slaap

Het eerste stadium is als je net in slaap bent gevallen. Zou je aan een EEG liggen, dan zijn er nog steeds snelle hersengolven te zien die lijken op een toestand van waken.

In het tweede stadium worden deze herengolven minder. Het derde en vierde stadium laten meer en meer een diepere toestand van ontspannen slaap zien. Stadium 4 treedt op ongeveer een half uur nadat je in slaap bent gevallen en is het diepste punt van je slaap. Nadat stadium 4 is afgelopen worden de hersengolven weer steeds sneller. We doorlopen dan de stadia omgekeerd. Als stadium 1 weer is bereikt, kom je bij je eerste REM-slaap. Deze cyclus duurt ongeveer 90 minuten en wordt per persoon zo’n 4 tot 6 keer per nacht doorlopen.

De REM slaap is de eerste keer enkele minuten, maar wordt naarmate de nacht vordert langer (waarbij het vierde stadium korter wordt). Kenmerkend voor de REM slaap zijn de ogen die snelle bewegingen maken onder de oogleden. Daarnaast wordt dromen geassocieerd met de REM slaap. Tegen de ochtend is het dan ook vaak zo dat je langere dromen hebt.

De tegenhanger van de REM slaap is de Non-REM slaap. Deze treedt dus op in de stadia waarin geen sprake is van REM slaap. Waar in de REM-slaap sprake is van spierverlamming (de slaper is niet in staat willekeurige spieren te gebruiken), is dit in de Non-REM slaap niet zo. Slaapwandelen en praten doe je dus tijdens de Non-REM slaap.

Waarom moeten we slapen?

Slaap is heel belangrijk voor ons. Je zult waarschijnlijk wel gemerkt hebben dat als je niet, te weinig of onrustig slaap dat je de volgende dag minder productief bent of chagrijnig bent.

Experimenten waarbij mensen wakker gehouden werden, lieten zien dat er allerlei negatieve effecten optreden bij deze mensen. Ze hadden last van verminderde concentratie, duizeligheid, geïrriteerdheid, trillende ledematen en soms zelfs hallucinaties.

Maar welke positieve effecten heeft slaap op ons? Uit verschillend onderzoek blijkt dat slaap een gunstig effect heeft op geheugen en leren. Een nacht doorhalen op te je tentamen over te leren is daarom zelfs af te raden. Tijdens de slaap maken de hersenen allerlei nieuwe verbindingen van datgene wat je overdag hebt geleerd. Met name visuele informatie heeft deze rust nodig om goed verwerkt te kunnen worden.

Tijdens de slaap zorgen we er ook voor dat we energie besparen: je lichaamstemperatuur en hartfrequentie nemen af – evolutionair gezien erg handig. Aan de andere kant is je lichaam zeer actief: groeihormonen vertonen een piek, de celdeling is maximaal (belangrijk voor het herstellen van je lichaam) en de eiwitproductie neemt toe. Ook je hersenen zijn actief: het zorgt ervoor dat je energiereserves weer worden aangevuld.