Verslaving en de gevolgen ervan

Een verslaving (aan alcohol, nicotine en/of drugs) is zowel geestelijk als lichamelijk. Hoe werkt een verslaving? Wat gebeurt er in de hersenen? Hoe raken mensen verslaafd?

Wat is een verslaving?

Een verslaving kenmerkt zich door geestelijke en/of lichamelijke afhankelijkheid van een of meerdere stoffen. Bijvoorbeeld alcohol, nicotine, kalmerende of juist oppeppende middelen, geestverruimende stoffen, etc. De verslaafde persoon kan niet functioneren zonder de verslavende stof en heeft steeds meer van hetzelfde nodig om zich prettig te voelen. De ene verslaving is maatschappelijk meer geaccepteerd dan de andere: zo zal een roker niet zo snel verstoten worden uit zijn/haar werk- en vriendenkring, maar kan een drugs- of alcoholverslaving leiden tot maatschappelijk disfunctioneren en uiteindelijk tot een isolement. De verslaafde voelt zich hier uiteraard onprettig bij, wat maar al te vaak leidt tot frequenter gebruik van de verslavende stof(fen). Het probleem wordt op die manier alleen maar groter.

Wat gebeurt er in de hersenen bij een verslaving?

Stoffen zoals nicotine, alcohol en drugs zijn verslavend, omdat zij inwerken op het beloningssysteem van de hersenen. Langdurige en ingrijpende veranderingen in de hersengebieden die een rol spelen bij emoties en het nemen van beslissingen, zijn het gevolg. Juist deze veranderingen hebben een grote rol bij het ontstaan en in stand blijven van een verslaving. Door beïnvloeding van de neurotransmitters gamma-aminoboterzuur, dopamine, glutamaat en opioïden wekt het gebruik van een verslavende stof juist weer nieuw verlangen naar gebruiken op, totdat de gebruiker geestelijk compleet afhankelijk is.

Verslavende stoffen

• Kalmerende middelen, zoals opium, alcohol, heroïne en slaapmiddelen. Deze middelen werken bewustzijnsverlagend.
• Stimulerende middelen, zoals cocaïne, cafeïne, nicotine, amfetamine en XTC. Deze middelen werken bewustzijnsverhogend.
• Bewustzijnsveranderende middelen (hallucinogenen), zoals LSD, paddo's, marihuana en hasj.
• Snuifmiddelen (inhalantia) zoals ether, aceton en tri. Deze veroorzaken een roes en diepe slaap, al dan niet gevolgd door hallucinaties.

Gezondheidsrisico's van verslaving

Deze zijn uiteraard afhankelijk van het middel waaraan men verslaafd is: een roker loopt een groter risico op longkanker, terwijl bij een alcoholist eerder de lever in het geding komt. Ook hersenschade kan ontstaan door verslavingen: het syndroom van Korsakov bijvoorbeeld, dat gekenmerkt wordt door geheugenverlies en een verstoord begrip van tijd. Ook roken kan, hoe gek het ook klinkt, een gevaar opleveren voor de hersenen: uit onderzoek blijkt dat het risico op voortijdige dementie toeneemt. Bewustzijnsveranderende stoffen kunnen psychiatrische aandoeningen, zoals psychoses, angststoornissen, depressies en karakterveranderingen veroorzaken.

Als je zelf verslaafd bent

Als je zelf verslaafd bent, zal je allereerst het probleem moeten onderkennen, oftewel: toegeven dat je verslaafd bent. Voor veel mensen is dit een moeilijke stap. Verslavingen worden vaak lange tijd gebagatelliseerd en bezorgd commentaar van familie en/of vrienden gemakkelijk terzijde geschoven: Ik verslaafd? Nee joh, ik functioneer toch prima/geef er niet veel geld aan uit/gebruik alleen maar in het weekend/kan elk moment stoppen, et cetera et cetera. Aan jezelf toegeven dat je verslaafd bent, is de eerste stap naar het overwinnen van je verslaving. Dit is een moeilijke weg, waarvoor je veel wilskracht en doorzettingsvermogen hebt. Een of meerdere steuntjes in de rug kun je dus goed gebruiken!

"Eenvoudige" verslavingen, zoals bijvoorbeeld aan nicotine of cafeïne, zijn vaak te overwinnen met behulp van de omgeving en/of lotgenoten. Eventueel kunnen hierbij middelen zoals Champix of nicotinepleisters worden ingezet. Bij verslavingen aan (hard)drugs en/of aan alcohol is zwaarder geschut, zoals opname in een ontwenningskliniek, vaak passend en geboden. Ben je verslaafd en wil je van je verslaving af komen, stap dan naar je huisarts of een maatschappelijk werker. Deze mensen kunnen je helpen in indien nodig doorverwijzen.