Alien hand syndroom

Het begrip “alien hand” verwijst naar een breed spectrum van klinische condities waarbij het belangrijkste kenmerk ongecontroleerd gedrag van of een gevoel van vervreemding van een of meerdere extremiteiten, vaak de linkerhand. In dit artikel worden achtereenvolgens de definitie, kenmerken, oorzaken en behandelmogelijkheden van dit verschijnsel beschreven.

Wat is het alien hand syndroom?

Het alien hand syndroom is een aandoening waarbij er herhaaldelijk onvrijwillige bewegingen gemaakt worden, in de meeste gevallen door een van de handen. De handen bewegen op een dusdanige manier dat het lijkt alsof de patiënt in kwestie een voorwerp wil pakken, of dat de handbeweging gericht is op het uitoefenen van een specifieke taak. In dit opzicht verschilt het alien hand syndroom van andere onvrijwillige handbewegingen zoals tremoren, waar de handbewegingen non-specifiek zijn. De handen van mensen met het alien hand syndroom lijken een eigen leven te leiden, los van de wil van de eigenaar van de handen. De hand voelt als het ware als een object dat los staat van het eigen lichaam, men vervreemdt totaal van de hand. Sommige patiënten spreken over hun alien hand alsof het een compleet eigen persoonlijkheid is: “hij wil maar niet stoppen” of “het lukt me maar niet hem naar me te laten luisteren”. Bij een aantal patiënten mondt deze depersonalisering van de hand zelfs uit in het straffen van de “kwade hand” met de “goede hand” door deze te slaan of opzettelijk pijn te doen. Er zijn echter ook patiënten die zo’n hand stiekem wel vermakelijk vinden en er grapjes over maken. Hoewel de hand als “bezeten” kan aanvoelen, begrijpen de meeste patiënten dat hun aandoening voortkomt uit een neurologische stoornis, en dat zij niet daadwerkelijk bezeten of psychiatrisch ziek zijn.

Soorten alien hand syndroom

Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen een aantal verschillende soorten alien hand syndroom, elk met hun eigen karakteristieke verschijnselen. Een veelvoorkomend onderscheid wordt gemaakt tussen de frontale variant, de callosale variant en de zintuiglijke variant.

Bij de frontale variant van het alien hand syndroom lijkt het alsof de patiënt voortdurend probeert iets te pakken te krijgen dat binnen handbereik ligt. De grijpbeweging kan echter ook op de patiënt zelf gericht zijn. Er wordt vaak een verhoogde spierspanning waargenomen. Wanneer men het voorwerp eenmaal te pakken heeft, heeft men moeite het voorwerp weer los te laten. Tegenstrijdig genoeg heeft men vaak grote moeite om het aangedane lichaamsdeel vrijwillig te bewegen en sturen. De frontale variant van het alien hand syndroom komt vaker voor bij de rechterhand dan de linkerhand.


Bij de tweede variant van het alien hand syndroom, de callosale variant van het alien hand syndroom, werkt de aangedane hand handelingen van de gezonde hand tegen. Een patiënt heeft bijvoorbeeld net een pantoffel aangetrokken met de gezonde hand, waarna de aangedane hand de pantoffel weer uit trekt. Een ander voorkomend verschijnsel bij deze vorm van het alien hand syndroom is dat het niet lukt een bepaalde handeling te verrichten met de ene hand terwijl de andere hand de gewenste handeling dwangmatig uitvoert. Callosale alien hand treft voornamelijk de linkerhand en komt vaker voor wanneer de patiënt vermoeid of gestrest is. De verhoogde spierspanning en grijpreflex die bij de frontale variant worden gesignaleerd, zijn niet altijd aanwezig bij de callosale variant.

Een meer zeldzame vorm van het alien hand syndroom, het zintuiglijke alien hand syndroom, gaat gepaard met een sensatie van gevoelloosheid of verlamming van de hand. Hierdoor is men niet goed in staat te voelen wat men met de hand doet.

Oorzaken van alien hand syndroom

Het alien hand syndroom ontstaat meestal na acuut focaal cerebraal letsel, zoals een beroerte of na het operatief verwijderen van het corpus callosum, het hersengedeelte dat beide hersenhelften met elkaar verbindt. Alien hand syndroom kan ook optreden bij dementiële syndromen. Afhankelijk van de locatie en ernst van het hersenletsel kunnen er verschillende bijkomende verschijnselen optreden, gerelateerd of ongerelateerde aan de onvrijwillige handbewegingen. Er zijn een aantal andere aandoeningen die sterk op het alien hand syndroom lijken, zoals intentietremoren (trillingen in de hand wanneer men de hand gebruikt), andere (pathologische) grijpreflexen en een verhoogde spierspanning waardoor men voorwerpen moeilijk los kan laten. Het onderscheidende kenmerk tussen dergelijke aandoeningen en het alien hand syndroom is dat men bij de laatste het sterke gevoel heeft dat men totaal geen controle over de handbewegingen heeft, dat het lijkt alsof iemand anders de hand bestuurt. Beeldvormend onderzoek zoals MRI en CT kan helpen de precieze oorzaak van de klachten te achterhalen.

Prognose en behandeling alien hand syndroom

Wat betreft de prognose, de vooruitzichten voor mensen met het alien hand syndroom, wordt er een onderscheid gemaakt tussen acuut letsel en progressief neurologische aandoeningen. Bij mensen met acuut letsel, zoals een beroerte of hersentrauma, ontstaat het alien hand syndroom van het een op het andere moment. Bij mensen met een progressief neurologische aandoening ontstaan de klachten langzaam maar zeker en worden met het verstrijken van de tijd steeds heftiger.
Bij acuut ontstaan van het alien hand syndroom is de prognose relatief gunstig: in de meeste gevallen treedt er binnen een jaar na het letsel herstel op. Wanneer het alien hand syndroom optreedt als onderdeel van een progressief neurologische aandoening, zoals een dementieel syndroom, is de prognose minder gunstig: de klachten verhevigen doorgaans met de tijd en verdwijnen niet meer.

Kennis over behandelmogelijkheden van het alien hand syndroom is tot op heden schaars. In sommige, ernstige gevallen wordt de aangedane hand vastgebonden, of wordt het dragen van bijvoorbeeld een ovenhandschoen geadviseerd om op die manier te voorkomen dat men zichzelf of de omgeving schade toebrengt. De frontale variant van het alien hand syndroom lijkt baat te hebben bij een continue prikkeling van de aangedane hand.

Lees verder

• Neurotransmitters
• Neurotransmitter: dopamine
• Neurotransmitter: serotonine
• Niet-aangeboren hersenletsel (NAH)
• Een CVA of beroerte herkennen