Kleurenblindheid of daltonisme: wat is er aan te doen?

Bij kleurenblindheid is het vermogen om kleuren te onderscheiden minder dan normaal. In Nederland is ongeveer één op de twaalf mannen kleurenblind en één op de tweehonderd vrouwen. Veel meer mannen omdat de belangrijkste kleurstoornis via het X-chromosoom wordt doorgegeven. Volledige kleurenblindheid (achromatopsie) komt bij een zeer kleine groep voor: ongeveer één op de drieëndertigduizend mensen. Deze mensen nemen de wereld via een soort grijsfilter waar. Is kleurenblindheid te verhelpen?

Inhoud artikel

• Daltonisme
• Kleurenblindheid
• Kan een pasgeborene kleuren onderscheiden?
• Het zien van kleuren
• De meest voorkomende vormen van kleurenblindheid
• Rood-groenkleurenblindheid
• Blauw-geelkleurenblindheid
• Diagnose kleurenblindheid en de verschillende testen
• Problemen op school door kleurenblindheid
• Problemen in het verkeer door kleurenblindheid
• Voor (onder andere) welke beroepen is kleurenblindheid een handicap?
• Behandeling kleurenblindheid

Daltonisme

Daltonisme/kleurenblindheid, werd in 1794 voor het eerst beschreven door wetenschapper John Dalton. Hij kon zelf slecht rood en groen uit elkaar houden. Kleurenblindheid is eigenlijk een onjuiste benaming, het merendeel van de mensen die kleurenblind zijn kunnen zeker wel kleuren zien, maar hebben moeite met het waarnemen van een aantal kleuren.

Kleurenblindheid

Kleurenblindheid is het beperkte vermogen om sommige kleuren uit elkaar te houden door een manco in de kegeltjes. De kegeltjes in het oog zijn de gespecialiseerde cellen in het netvlies (lichtgevoelig), ze liggen achter in het oog. Er zijn drie soorten kegeltjes, ze zijn gevoelig voor blauw, groen en rood licht. Als een of meer van deze soorten kegeltjes defecten vertonen dan is het resultaat: kleurenblindheid. Meestal is dit erfelijk.

Kan een pasgeborene kleuren onderscheiden?

Baby’s worden kleurenblind geboren. Pas na vier maanden begint het vermogen om kleuren te onderscheiden zich te ontwikkelen.

Het zien van kleuren

Kleuren zien heeft niet heel veel te maken met waarneming van licht. Licht kun je omschrijven als een deel van het elektromagnetische spectrum dat ligt tussen driehonderdtachtig en zevenhonderdveertig nanometer. Onze ogen kunnen licht in verschillende golflengtes gewaarworden en kunnen golflengtes filteren. Het filteren is een taak van lichtgevoelige pigmenten in het oog. Ze splitsen het licht uit in rood, blauw en groen. Om kleur te zien heb je niet perse licht nodig. Als je je ogen dicht doet, kun je toch kleuren zien. Onze ogen vangen licht en kleuren op via kegeltjes en staafjes (receptoren) op het netvlies. De kegeltjes zijn verantwoordelijk voor kleur: ze zetten rood, groen en blauw om. De verdeling van de kegeltjes is ongeveer: 60% rood, 30% groen en 10% blauw. De meeste kegeltjes bevinden zich aan de buitenrand van het netvlies. Om kleur te kunnen omzetten is voldoende licht nodig, bij te weinig licht nemen de staafjes het over. Die zorgen voor zicht in lage lichtomstandigheden, een soort nachtkijker. Als de staafjes niet werken dan is iemand nachtblind. De kegeltjes en staafjes vangen lichtprikkels op, deze worden door de hersenen omgezet in beeldinformatie.

De meest voorkomende vormen van kleurenblindheid

1. Rood-groenkleurenblindheid
2. Blauw-geelkleurenblindheid

Bepaalde oogaandoeningen, zoals bijvoorbeeld maculadegeneratie, kunnen kleurenblindheid veroorzaken. Ook giftige effecten van diverse medicijnen, bijvoorbeeld chloroquine (een antimalariamiddel) kunnen kleurstoornissen geven.

Rood-groenkleurenblindheid

• Deze vorm van kleurenblindheid komt het meeste voor.
• De verschillen tussen lichtrood, groen, oranje en bruin worden niet goed gezien.
• Deze vorm van kleurenblindheid wordt veroorzaakt door een afwijkend gen op het X-chromosoom.
• Veel meer mannen hebben er last van dan vrouwen. Het Het treft vooral mannen, doordat vrouwen een tweede X-chromosoom hebben. Dit heft het effect van het afwijkende gen op.
• Het afwijkende gen kan wel door vrouwen aan hun kinderen worden doorgegeven.

Ouders kunnen rood/groen kleurenblindheid doorgeven aan hun kinderen. Elk kind heeft een bepaalde kans om drager dan wel kleurenblind te zijn:

1. Moeder en vader beide normaal kleurenziend: elk kind dat geboren wordt, is normaal kleurenziend.
2. Moeder normaal kleurenziend, vader kleurenblind: een zoon is normaal kleurenziend, een dochter is altijd draagster.
3. Moeder draagster, vader normaal kleurenziend: een zoon heeft 50% kans om kleurenblind te zijn, een dochter 50% kans om draagster te zijn.
4. Moeder draagster, vader kleurenblind: een dochter heeft 50% kans om draagster te zijn en 50% kans om kleurenblind te zijn en een zoon heeft 50% kans om kleurenblind te zijn.
5. Moeder kleurenblind, vader normaal kleurenziend: een zoon is altijd kleurenblind, een dochter is altijd draagster.
6. Moeder en vader zijn kleurenblind: elk kind is kleurenblind.

Blauw-geelkleurenblindheid

• Blauw-geelkleurenblindheid komt veel minder vaak voor dan rood-groenkleurenblindheid.
• Heb je deze vorm van kleurenblindheid dan is het moeilijk om het verschil te zien tussen de kleuren blauw en geel.
• Blauw-geelkleurenblindheid kun je overerven.
• Het is niet verbonden aan het X-chromosoom en treft daardoor mannen en vrouwen in dezelfde mate.

Diagnose kleurenblindheid en de verschillende testen

Meestal wordt kleurenblindheid ontdekt tijdens de jeugd bij het testen van de ogen. Maar het kan ook worden opgemerkt tijdens een medische keuring voor een baan waar kleurenblindheid een belemmering is.

De verschillende testen:

• Test van Ishihara: deze test is geschikt om afwijkingen in het zien van de kleuren rood en groen vast te stellen. Het is met deze test echter moeilijk te achterhalen welke vorm van kleurenblindheid er in het spel is. De test is ook minder geschikt voor kinderen tussen de vier en de zes jaar en voor analfabeten. In een warhoop van gekleurde stippen moet namelijk gezocht worden naar een cijfer of letter. Er is voor hen wel een variant beschikbaar die gebruik maakt van vormen (in plaats van cijfers of letters).
• America Optical-Hardy test, ook wel Rand en Rittler-test genoemd. Dit is de meest uitgebreide test waarbij naast afwijkingen in het zien van rood en groen ook kan worden bepaald of iemand blauwkleurenblind is. Het is zelfs mogelijk om met deze test de sterkte van de afwijking vast te stellen. Er moeten fleurige figuren gezocht worden tegen een grijze achtergrond, de test is geschikt voor alle proefpersonen.

Problemen op school door kleurenblindheid

Een kind dat kleurenblind is kan van anderen leren dat wat hij of zij ziet als een bepaalde tint groen, bruin wordt genoemd. Verschillende groentinten kunnen op die manier onderscheiden en benoemd worden. Maar soms worden kleurencombinaties zo onhandig gekozen dat iemand met kleurenblindheid onmogelijk iets kan zien. Kinderen die kleurenblind zijn, hebben vaak moeite om mee te komen op school. Dat komt omdat er veel lesmethoden gebruikt worden die gebruik maken van kleuren. Denk bijvoorbeeld aan mini-loco en puzzels. Als niet bekend is dat een kind kleurenblind is dan kunnen opdrachten ten onrechte fout worden gerekend. In hogere klassen komt het kind andere problemen tegen. Bijvoorbeeld bij het taalonderwijs/ontleden geeft een docent elk zinsdeel een eigen kleur. Ook kaarten in atlassen en grafieken in schoolboeken kunnen problemen opleveren. De Cito-eindtoets (groep 8) wordt uitgegeven in een speciale versie voor kinderen die kleurenblind zijn.

Problemen in het verkeer door kleurenblindheid

Bij een spoorwegovergang zonder spoorbomen kunnen levensgevaarlijke situaties ontstaan omdat het rode signaal voor vele kleurenblinden wegvalt tegen de achtergrond van de zwarte omkapping van het sein.

Voor (onder andere) welke beroepen is kleurenblindheid een handicap?

• Piloot
• Laborant
• Elektricien
• Werken in de vervoersector: treinmachinist, chauffeur

Bij bovenstaande beroepen kunnen er gevaarlijke situaties ontstaan als iemand kleuren niet goed kan onderscheiden. Bij kunstschilders ligt dit heel anders, hier kan kleurenblindheid juist leuke en creatieve kleurencombinaties opleveren. Vincent van Gogh en Herman Brood waren bijvoorbeeld kleurenblind!

Behandeling kleurenblindheid

De erfelijke vormen zijn niet te behandelen. Is de stoornis te wijten aan aandoeningen van het oog of medicijnen dan kan de oorzaak soms aangepakt worden.