MELAS: een erfelijke aandoening

MELAS is een zeldzame aandoening waarbij organen in het lichaam moeilijkheden hebben met functioneren omwille van een energietekort in de mitochondriën. MELAS behoort tot de stofwisselingsziekten. De ziekte is aangeboren en meestal komen de eerste klachten tot uiting tussen de leeftijd van twee en tien jaar. De klachten komen bij beide geslachten evenveel voor. De prevalentie van deze aandoening is één op 6250 in Europa.

• Wat is MELAS?
• Erfelijkheid
• Symptomen van MELAS
• Diagnose
• Behandeling van MELAS
• Prognose voor MELAS-patiënten

Wat is MELAS?

De afkorting MELAS betekent 'Mitochondriele Encefalomyopathie, Lactaat Acidose en Stroke-like episodes'. MELAS is een erfelijke stofwisselingsaandoening. Bij deze aandoening zit de fout op het erfelijk materiaal in de mitochondriën. Mitochondriën zijn boon-of bolvormige celorganellen die functioneren als energiecentrale van de cellen. Om die reden kunnen we MELAS ook een mitochondriale aandoening noemen.

Mitochondriale disfunctie

Ons lichaam bestaat uit veel cellen die een belangrijke functie hebben in de stofwisseling. Een cel bestaat uit een celkern en verschillende celorganellen. Hiertoe behoren onder andere de mitochondriën. In de mitochondriën zelf vinden er stofwisselingsprocessen plaats. Eén van de belangrijkste functies van mitochondriën is dat het werkt als een energiecentrale van de cel. Bij MELAS-patiënten is de werking van mitochondriën als energiecentrale defect. De belangrijkste oorzaak van deze disfunctie bij MELAS-patiënten wordt veroorzaakt door een mutatie in de mitochondriale mtDNA. Door deze fout in de mitochondriën wordt een belangrijk eiwit niet aangemaakt. Hierbij wordt ook meestal één adenine-molecuul vervangen door een guanine-molecuul. Door deze omwisseling werkt het eiwit slecht en gaan de mitochondriën slecht functioneren waardoor het onvoldoende energie levert om de cel goed te laten functioneren. Dit geeft als gevolg dat cellen kunnen afsterven. De mate waarin de ziekte evolueert zal ook ernstiger zijn indien er meer mitochondriën zijn aangetast. Daarbij komt nog dat de Mitochondriën bij MELAS-patiënten veel groter zijn dan normaal met als gevolg dat de wand van de kleine bloedvaten in het lichaam verdikt raakt. Hierdoor kunnen herseninfarcten optreden. Maar MELAS heeft gevolgen voor vele functies van het lichaam.

Erfelijkheid

MELAS kan enkel overgeërfd worden via de moeder. De reden hiervan is dat een bevrucht eicel enkel mitochondriën uit het cytoplasma van een eicel bevat. Dus kinderen erven enkel mitochondriën van de moeder. Bij MELAS zit de afwijking in het mitochondriaal mtDNA van de eicel. Wanneer de moeder draagster is van de fout in het erfelijk materiaal wordt na de bevruchting het mtDNA willekeurig verdeeld over de cellen van de vrucht. De mutatie kan dus enkel van de moeder afkomstig zijn en kan zowel bij jongens als meisjes voorkomen. Maar aangezien niet alle mitochondriën de fout bevatten en willekeurig verdeeld worden over de verschillende eicellen, kan de kans op het krijgen van een ziek kind variëren van 0 tot bijna 100%. Bij het voorkomen van de afwijking kunnen opnieuw enkel de meisjes het doorgeven aan de nakomelingen.

Symptomen van MELAS

De symptomen zijn enerzijds het gevolg van energietekort door het slecht functioneren van de mitochondriën en anderzijds hiermee gepaard gaand wordt er ook melkzuur gevormd. Dit heeft als gevolg dat het bloed en de weefsels kunnen verzuren. Hierdoor kunnen verschillende organen slecht gaan functioneren. De meest voorkomende symptomen zijn de volgende:

• Kinderen hebben een kleine lengte
• Er is bij de kinderen weinig eetlust
• Vaak komen epileptische aanvallen voor
• Hoofdpijnaanvallen kunnen opduiken
• Braakaanvallen kunnen opkomen
• Kinderen zijn sneller moe
• Spierziekte: waggelend lopen, last van dubbel zien
• Stroke-like episodes: Plotseling optreden van halfzijdige verlamming met regelmatige epileptische aanvallen. Moeilijkheden met spreken en zien. Na zo'n episode is er bijna 100% herstel maar er blijven altijd restverschijnselen achter die niet volledig herstellen.
• Ontwikkelingsachteruitgang: kinderen verleren zaken die ze wel voorheen beheersten.
• Depressies en psychoses tijdens de puberteit
• Slechthorendheid en slechtziendheid
• Problemen met de zenuwen
• Type II diabetes
• Hartritmestoornissen
• Nierproblemen
• Maagdarmproblemen
• Vlekken op de huid en toegenomen beharing

Diagnose

Aangezien de aandoening zich meestal ontwikkelt in de kindertijd zal de diagnose het vaakst door een kinderarts of kinderneuroloog gesteld worden. Een goede diagnostiek is hierbij heel belangrijk. Aangezien de ziekte zeldzaam is, zijn veel artsen nog niet vertrouwd met MELAS en kan het in sommige gevallen tot verwarring leiden. Veel symptomen van MELAS komen ook voor bij andere ziekten. Om tot een goede diagnose te komen zullen volgende onderzoeken moeten gedaan worden:

• Stroke-like episodes zijn kenmerkend voor MELAS-patiënten.
• Bloedonderzoek: opsporen van een verhoogde lactaat (melkzuur) in het bloed en/of verhoogde creatinekinase.
• MRI scan: onderzoek op de aanwezigheid van herseninfarcten.
• Liquoronderzoek: onderzoek naar verhoogde lactaat en eiwitgehalte in het vocht.
• Spierbiopt: grotere mitochondriën en positief reageren op aankleuring met cytochroom-c oxidase (COX).
• ECG (hartfilmpje): opsporen van hartritmestoornissen.
• Genetisch onderzoek: opsporing van fout in mitochondriën.

Behandeling van MELAS

MELAS is nog niet te genezen. De behandeling dient om te symptomen te verlichten en de patiënten een betere levenskwaliteit te garanderen. De behandeling bestaat hoofdzakelijk uit het toedienen van medicatie en de opvolging door specialisten.

• Het toedienen van medicatie tegen epilepsie, migraine en diabetes.
• Het toedienen van vitaminepreparaten onder andere het co-enzym Q10, riboflavine, levocarnitine of idebedone.
• Opvolgen van een dieet: het is belangrijk dat het kind alle gezonde voedingstoffen binnen krijgt.
• Fysiotherapie, ergotherapie en revalidatie: dit kan heel nuttig zijn in de spierontwikkeling van het kind.
• Logopedie: stimuleren van de taal is belangrijk bij MELAS-patiënten
• Opvolging door een KNO-arts en oogarts: De meeste MELAS-patiënten hebben problemen met het gehoor en het zicht.
• Opvolging door een kindercardioloog en -nefroloog: Het hart en de nieren moeten nauwlettend in het oog gehouden worden.

Prognose voor MELAS-patiënten

MELAS is een progressieve aandoening waarbij de symptomen zullen blijven toenemen. Dat wil zeggen dat patiënten te kampen krijgen met een geleidelijk achteruitgang op zowel lichamelijk als psychisch vlak. De meeste patiënten met MELAS worden uiteindelijk ook dement. Kinderen sterven vaak als gevolg van complicaties of secundaire gevolgen. Dit is meestal te wijten aan het verdwijnen van steeds meer functies die van levensbelang zijn. De meeste patiënten bereiken een leeftijd tussen de tien en veertig jaar. De levensverwachting is dus verkort maar een oudere leeftijd bereiken is ook mogelijk.