Mitochondriale myopathieën: Symptomen aan spieren & hersenen

Mitochondriën zijn kleine structuren die in bijna alle cellen voorkomen. Deze kleine energiefabrieken zijn vooral belangrijk voor de spier- en zenuwcellen. Mitochondriale myopathieën verwijzen naar een groep aandoeningen die de mitochondriën aantasten. Deze aandoeningen beïnvloeden veel verschillende lichaamsfuncties, met name actieve structuren zoals spieren en zenuwen. De symptomen variëren van mild tot levensbedreigend, met meestal tekenen aan het zenuwstelsel (zoals leerstoornissen en oogproblemen) en de spieren (zoals spierzwakte). De leeftijd waarop een mitochondriale myopathie zich voordoet en de progressie ervan variëren sterk afhankelijk van het type. Anno augustus 2024 is er geen specifieke behandeling voor mitochondriale myopathieën, hoewel diverse ondersteunende therapieën beschikbaar zijn.

• Oorzaken: Probleem met energieproducerende cellen
• Risicofactoren van mitochondriale myopathieën
• Soorten
• Barth-syndroom
• Kearns-Sayre-syndroom (KSS)
• Leigh-syndroom
• Mitochondriaal DNA-depletiesyndroom
• Mitochondriale myopathie, encefalopathie, lactaatacidose, stroke-like (MELAS)
• Myoclonische epilepsie geassocieerd met haveloze rode vezels (MERRF)
• Mitochondriale neurogastro-intestinale encefalomyopathie (MNGIE)
• Neuropathie, ataxie en retinitis pigmentosa (NARP)
• Pearson-syndroom
• Progressieve externe oftalmoplegie
• Symptomen aan spieren en hersenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van mitochondriale myopathie
• Preventie van schade aan mitochondriën

Oorzaken: Probleem met energieproducerende cellen

Mitochondriale myopathieën ontstaan door een mutatie (wijziging) in een specifiek gen. Spier- en zenuwcellen gebruiken ATP (adenosinetrifosfaat), het energiemolecuul dat door mitochondriën wordt geproduceerd, als hun belangrijkste energiebron. Door deze mutaties ontstaat er een probleem met de mitochondriën, wat leidt tot een energietekort in deze cellen. Daarom manifesteren mitochondriale myopathieën zich vooral met spier- en neurologische symptomen. De ziekten zijn erfelijk, maar kunnen soms ook zonder familiale geschiedenis optreden. Ze hebben vaak invloed op meerdere leden van een familie, maar op verschillende manieren.

Risicofactoren van mitochondriale myopathieën

Het risico op mitochondriale myopathieën is verhoogd als een persoon een familielid heeft met het gemuteerde gen. Erfelijkheid speelt dus een belangrijke rol, maar de aandoeningen kunnen ook sporadisch optreden zonder een bekende erfelijke achtergrond.

Soorten

Barth-syndroom

In de kindertijd ontstaan de tekenen van het Barth-syndroom, zoals een hartspieraandoening (cardiomyopathie), algemene spierzwakte en een laag aantal witte bloedcellen.

Kearns-Sayre-syndroom (KSS)

De symptomen van het Kearns-Sayre-syndroom (stofwisselingsaandoening) treden meestal op vóór de leeftijd van twintig jaar. Patiënten ervaren zout- en peperpigmentatie in het oog, oogbewegingsproblemen en hart- en skeletspierstoornissen.

Leigh-syndroom

Patiënten met het Leigh-syndroom vertonen tekenen van de ziekte vaak al in de kleutertijd, hoewel de symptomen ook later in het leven kunnen ontstaan. Deze aandoening veroorzaakt hersenafwijkingen die leiden tot spierproblemen, epileptische aanvallen, ongecoördineerde spierbewegingen (ataxie), verminderd gezichtsvermogen, verminderd gehoorvermogen, spasticiteit (verhoogde spierspanning of spierstijfheid), een ontwikkelingsachterstand en een slechte controle over de ademhaling.

Mitochondriaal DNA-depletiesyndroom

Het mitochondriaal DNA-depletiesyndroom manifesteert zich meestal in de kindertijd. Bekende symptomen zijn spierzwakte, leverfalen, voedingsproblemen en een ontwikkelingsachterstand.

Mitochondriale myopathie, encefalopathie, lactaatacidose, stroke-like (MELAS)

Bij MELAS verschijnen de klachten meestal in de puberteit of vroege volwassenheid. Patiënten kunnen lijden aan beroerteachtige episodes, migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn), braken, epileptische aanvallen, spierzwakte, gehoorverlies, diabetes mellitus (suikerziekte) en/of een kort gestalte.

Myoclonische epilepsie geassocieerd met haveloze rode vezels (MERRF)

In de late kindertijd tot volwassenheid ontstaan tekenen van MERRF, waaronder myoclonus (schokkerige bewegingen), epileptische aanvallen, spierzwakte en/of ongecoördineerde spierbewegingen (ataxie).

Mitochondriale neurogastro-intestinale encefalomyopathie (MNGIE)

Bij MNGIE ontstaan de symptomen meestal vóór de leeftijd van twintig jaar. Veel voorkomende tekenen zijn oogbewegingsproblemen, een hangend ooglid (ptosis), zwakte van de ledematen, spijsverteringsproblemen en perifere neuropathie (schade aan zenuwen met pijn en zwakte).

Neuropathie, ataxie en retinitis pigmentosa (NARP)

Het NARP-syndroom manifesteert zich vaak in de vroege kindertijd tot volwassenheid. Patiënten ervaren ongecoördineerde spierbewegingen (ataxie) en netvliesdegeneratie, wat leidt tot verlies van gezichtsvermogen.

Pearson-syndroom

Tekenen van het Pearson-syndroom zijn meestal zichtbaar in de kindertijd en omvatten ernstige bloedarmoede en alvleesklierproblemen. Overlevenden ontwikkelen vaak symptomen van het Kearns-Sayre-syndroom (KSS).

Progressieve externe oftalmoplegie

Patiënten met progressieve externe oftalmoplegie ontwikkelen symptomen meestal in de adolescentie of volwassenheid, waaronder oogbewegingsproblemen en vaak ook tekenen van andere mitochondriale aandoeningen.

Symptomen aan spieren en hersenen

Mitochondriale myopathieën kunnen leiden tot een breed scala aan symptomen, afhankelijk van het type aandoening. Mogelijke getroffen lichaamsstructuren zijn:

• Alvleesklier: diabetes mellitus
• Hart: cardiomyopathie (zwakte van de hartspieren), geleidingsblok, hartritmestoornissen, hartfalen
• Lever: leverfalen, leververvetting (leversteatose)
• Nieren: het syndroom van Fanconi (aandoening van nierbuisjes met verlies van essentiële metabolieten in urine), het nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in de urine)
• Ogen: hangende oogleden (ptosis), het onvermogen om ogen te bewegen (externe oftalmoplegie), blindheid (retinitis pigmentosa, optische atrofie), staar
• Skeletspieren: spieratrofie (spierverlies), spierzwakte, spiervermoeidheid, spierkrampen, uitscheiding van spiereiwit myoglobine in urine (myoglobinurie), inspanningsintolerantie
• Spijsverteringskanaal (maag en darmen): slikproblemen, braken, een vol gevoel, chronische diarree, symptomen van een darmobstructie (verstopping in de darm met buikpijn en braken)
• Zenuwstelsel / hersenen: hoofdpijn, problemen met de perifere zenuwen, epileptische aanvallen, spasmen, ontwikkelingsachterstand, leerstoornissen, doofheid, dementie, een beroerte (vaak vóór de leeftijd van veertig jaar), visuele systeemdefecten, evenwichtsproblemen of coördinatieproblemen (ataxie)

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van mitochondriale myopathieën begint met het melden van symptomen, de medische geschiedenis en de familiale geschiedenis. Een lichamelijk onderzoek door de arts volgt, waarbij lichaamsvloeistoffen worden getest met een bloedonderzoek. Weefsels worden onderzocht via een spierbiopsie. Een lumbale punctie (ruggenprik) kan worden uitgevoerd om het hersenvocht te onderzoeken. Een elektrocardiografie (hartfilmpje) is nuttig om de elektrische activiteit van het hart te meten. Tevens kan een elektromyografie worden ingezet om de zenuwfunctie van de spieren te testen. Afhankelijk van de symptomen kan de arts aanvullende onderzoeken uitvoeren, zoals een oogonderzoek, een gehooronderzoek en een neurologisch onderzoek. Beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan en MRI-scan van de hersenen bieden extra informatie over de hersenstructuren.

Behandeling van mitochondriale myopathie

Anno augustus 2024 is er geen specifieke behandeling voor mitochondriale myopathieën. Behandeling richt zich daarom op het beheersen van de symptomen. Voedingssupplementen zoals creatine, carnitine en Co-enzym Q10 kunnen helpen bij het verbeteren van de energieproductie in de cellen. Fysiotherapie is nuttig om de spieren te versterken en de mobiliteit te verbeteren. Sommige patiënten maken gebruik van mobiliteitshulpmiddelen zoals braces, rollators of rolstoelen. Spierzwakte in de keel kan leiden tot spreekproblemen en slikproblemen; logopedie kan hierbij ondersteuning bieden door de spieren te versterken of de zwakte te omzeilen. Ademhalingstherapie kan helpen bij het versterken van de ademhalingsspieren en mogelijk zijn ook ademhalingsapparaten nodig. Medicijnen kunnen worden voorgeschreven om een onregelmatige hartslag, epileptische aanvallen of pijn te behandelen.

Preventie van schade aan mitochondriën

Anno augustus 2024 zijn er geen specifieke richtlijnen om mitochondriale myopathieën te voorkomen. Patiënten met een familiale geschiedenis van dergelijke aandoeningen wordt aangeraden om een geneticus te raadplegen bij het overwegen van zwangerschap om het risico beter te begrijpen en mogelijke voorzorgsmaatregelen te bespreken.

Lees verder

• Barth-syndroom: Symptomen aan hart, spieren, bloed en lengte
• Kearns Sayre-Syndroom: Stofwisselingsaandoening
• Leigh-syndroom: Neurologische aandoening
• NARP-syndroom: Symptomen aan o.a. zenuwstelsel en ogen
• Pearson-syndroom: Symptomen aan alvleesklier en bloed