Mitochondriale myopathieën: Symptomen aan spieren & hersenen

Mitochondriën zijn kleine structuren die in bijna alle cellen voorkomen. Deze kleine energiefabrieken zijn vooral belangrijk voor de spier- en zenuwcellen. Mitochondriale myopathieën duiden op een groep aandoeningen die de mitochondriën aantasten. De aandoeningen tasten veel verschillende lichaamsfuncties aan en dan vooral actieve structuren, zoals spieren en zenuwen. Elke ziekte heeft verschillende milde tot levensbedreigende symptomen maar meestal ontstaan tekenen aan het zenuwstelsel (zoals leerstoornissen en oogproblemen) en de spieren (zoals spierzwakte). De leeftijd van ontstaan en de progressie van een mitochondriale myopathie varieert sterk van type tot type. Er is anno december 2019 geen specifieke behandeling voor een mitochondriale myopathie, maar diverse ondersteunende therapieën zijn wel beschikbaar.

• Oorzaken: Probleem met energieproducerende cellen
• Risicofactoren van mitochondriale myopathieën
• Soorten
• Barth-syndroom
• Kearns-Sayre-syndroom (KSS)
• Leigh-syndroom
• Mitochondriaal DNA-depletiesyndroom
• Mitochondriale myopathie, encefalopathie, lactaatacidose, stroke-like (MELAS)
• Myoclonische epilepsie geassocieerd met haveloze rode vezels (MERRF)
• Mitochondriale neurogastro-intestinale encefalomyopathie (MNGIE)
• Neuropathie, ataxie en retinitis pigmentosa (NARP)
• Pearson-syndroom
• Progressieve externe oftalmoplegie
• Symptomen aan spieren en hersenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van mitochondriale myopathie
• Preventie van schade aan mitochondriën

Oorzaken: Probleem met energieproducerende cellen

Mitochondriale myopathieën resulteren uit een mutatie (wijziging) in een specifiek gen. Spier- en zenuwcellen gebruiken de ATP (het energiemolecuul adenosinetrifosfaat) afgeleid van mitochondriën als hun belangrijkste energiebron. Door de mutaties ontstaat een probleem met de mitochondriën, hetgeen leidt tot een energietekort in deze cellen. Daarom komen voornamelijk spier- en neurologische symptomen tot uiting bij mitochondriale myopathieën. De ziekten zijn erfelijk, hoewel ze soms optreden zonder familiale geschiedenis. Ze hebben vaak invloed op leden van dezelfde familie maar dan op verschillende manieren.

Risicofactoren van mitochondriale myopathieën

Wanneer een persoon een familielid met het gemuteerde gen heeft, verhoogt dit het risico op een mitochondriale myopathie.

Soorten

Barth-syndroom

In de kindertijd ontstaan de tekenen van het Barth-syndroom zoals een hartspieraandoening (cardiomyopathie), algemene spierzwakte en een laag aantal witte bloedcellen.

Kearns-Sayre-syndroom (KSS)

De symptomen van patiënten met het Kearns-Sayre-syndroom (stofwisselingsaandoening) treden op voor twintigjarige leeftijd. Zij kampen met een zout- en peperpigmentatie in het oog, oogbewegingsproblemen en hart- en skeletspierstoornissen.

Leigh-syndroom

Patiënten met het Leigh-syndroom kampen reeds in de kleutertijd met tekenen van de ziekte, maar soms ontstaan de symptomen ook op latere leeftijd. Bij de ziekte ontstaan hersenafwijkingen die leiden tot spierproblemen, epileptische aanvallen/convulsies, ongecoördineerde spierbewegingen (ataxie), een verminderd gezichtsvermogen, een verminderd gehoorvermogen, spasticiteit (verhoogde spierspanning of spierstijfheid), een ontwikkelingsachterstand en een slechte controle over de ademhaling

Mitochondriaal DNA-depletiesyndroom

De symptomen van het mitochondriaal DNA-depletiesyndroom komen in de kindsheid tot uiting. Bekende klachten zijn spierzwakte, leverfalen, zwakte, voedingsproblemen en een ontwikkelingsachterstand

Mitochondriale myopathie, encefalopathie, lactaatacidose, stroke-like (MELAS)

Bij MELAS ontstaan de klachten in de puberteit tot de volwassenheid. De patiënt kampt met beroerteachtige episodes, migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn), braken, epileptische aanvallen, spierzwakte, gehoorverlies, diabetes mellitus (suikerziekte) en/of een kort gestalte.

Myoclonische epilepsie geassocieerd met haveloze rode vezels (MERRF)

In de late kindertijd tot volwassenheid ontstaan tekenen van MERRF zoals myoclonus (schokkerige bewegingen), epileptische aanvallen, spierzwakte en/of ongecoördineerde spierbewegingen (ataxie).

Mitochondriale neurogastro-intestinale encefalomyopathie (MNGIE)

Bij patiënten met MNGIE ontstaan de tekenen van de aandoening voor twintigjarige leeftijd. Enkele veel voorkomende tekenen zijn oogbewegingsproblemen, een hangend ooglid (ptosis), zwakte van de ledematen, spijsverteringsproblemen en perifere neuropathie (schade aan zenuwen met pijn en zwakte).

Neuropathie, ataxie en retinitis pigmentosa (NARP)

Bij patiënten met het NARP-syndroom komen de klachten in de vroege kindertijd tot volwassenheid tot stand. Patiënten ervaren ongecoördineerde spierbewegingen (ataxie) en netvliesdegeneratie van het oog, wat leidt tot een verlies van het gezichtsvermogen.

Pearson-syndroom

In de kindertijd zijn reeds tekenen van het Pearson-syndroom zichtbaar, zoals ernstige bloedarmoede en alvleesklierproblemen. Overlevenden ontwikkelen meestal symptomen van het Kearns-Sayre-syndroom (KSS).

Progressieve externe oftalmoplegie

Patiënten met progressieve externe oftalmoplegie ontwikkelen symptomen in de adolescentie of volwassenheid. Zij kampen met oogbewegingsproblemen en vaak ook tekenen van andere mitochondriale aandoeningen.

Symptomen aan spieren en hersenen

Mitochondriale myopathieën veroorzaken verschillende milde tot ernstige symptomen die afhangen van het type mitochondriale myopathie.

Volgende lichaamsstructuren zijn mogelijk getroffen:

• alvleesklier: diabetes mellitus
• hart: cardiomyopathie (zwakte van de hartspieren), een geleidingsblok, hartritmestoornissen, hartfalen
• lever: leverfalen, leververvetting (leversteatose)
• nieren: het syndroom van Fanconi (aandoening van nierbuisjes met verlies van essentiële metabolieten in urine), het nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in de urine)
• ogen: hangende oogleden (ptosis), het onvermogen om ogen te bewegen (externe oftalmoplegie), blindheid (retinitis pigmentosa, optische atrofie), staar
• skeletspieren: spieratrofie (spierverlies), spierzwakte, spiervermoeidheid, spierkrampen, uitscheiding van spiereiwit myoglobine in urine (myoglobinurie), inspanningsintolerantie,
• spijsverteringskanaal (maag en darmen): slikproblemen, braken, zich vol voelen, chronische diarree, symptomen van een darmobstructie (verstopping in darm met buikpijn en braken)
• zenuwstelsel / hersenen: hoofdpijn, problemen met de perifere zenuwen, epileptische aanvallen, spasmen, een ontwikkelingsachterstand, leerstoornissen, doofheid, dementie, een beroerte (vaak vóór de leeftijd van veertig jaar), visuele systeemdefecten, evenwichtsproblemen of coördinatieproblemen (ataxie)

Diagnose en onderzoeken

Na het melden van de aanwezige symptomen, de medische geschiedenis en de familiale geschiedenis, volgt een lichamelijk onderzoek door de arts. De arts test de lichaamsvloeistoffen met behulp van een bloedonderzoek. Verder onderzoekt de arts de weefsels met behulp van een spierbiopsie. Een lumbale punctie (ruggenprik) onderzoekt voorts het hersenvocht (omringt de hersenen en beschermt het ruggenmerg). Ook een elektrocardiografie (hartfilmpje) is nuttig; dit meet namelijk de elektrische activiteit van het hart. Tot slot zet de arts een elektromyografie in. Met dit onderzoek test de arts de zenuwfunctie van de spieren. Afhankelijk van de symptomen, voert de arts nog een oogonderzoek, een gehooronderzoek en een neurologisch onderzoek uit. Beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan en MRI-scan van de hersenen bieden informatie over de hersenstructuren.

Behandeling van mitochondriale myopathie

Er is anno december 2019 geen specifieke behandeling voor deze ziekten. Daarom tracht de arts de symptomen onder controle te krijgen. Voedingssupplementen zoals creatine, carnitine en Co-enzym Q10 helpen om energie in de cellen te maken. Fysiotherapie is nuttig m de spieren te versterken en de mobiliteit te verbeteren. Sommige patiënten maken gebruik van mobiliteitshulpmiddelen zoals een brace, rollator of rolstoel. Spierzwakte in de keel leidt vaak tot spreekproblemen en slikproblemen. Dankzij logopedie kan de patiënt de spieren versterken of de zwakte omzeilen. Voorts leert de patiënt trainingstechnieken voor de ademhalingsspieren aan dankzij ademhalingstherapie. Mogelijk zijn ook toestellen nodig die helpen bij de ademhaling. Medicijnen behandelen voorts een onregelmatige hartslag, epileptische aanvallen of pijn.

Preventie van schade aan mitochondriën

Er zijn anno december 2019 geen richtlijnen om mitochondriale myopathieën te voorkomen. Patiënten met een familiale geschiedenis van dergelijke aandoening overleggen best met een geneticus wanneer ze zwanger willen worden.

Lees verder

• Barth-syndroom: Symptomen aan hart, spieren, bloed en lengte
• Kearns Sayre-Syndroom: Stofwisselingsaandoening
• Leigh-syndroom: Neurologische aandoening
• NARP-syndroom: Symptomen aan o.a. zenuwstelsel en ogen
• Pearson-syndroom: Symptomen aan alvleesklier en bloed