Autisme versus borderline

De diagnose autisme is bij volwassenen soms moeilijk te stellen. Vooral bij vrouwen wordt deze vaak gemist. In plaats daarvan denkt men al gauw dat de vrouw in kwestie borderline heeft of OCS (Obsessief Compulsief Syndroom). Hoe komt dit eigenlijk? En waarom is het zo moeilijk, autisme bij vrouwen te herkennen? Wat zijn de overeenkomsten tussen autisme en (bijvoorbeeld) borderline. Zijn er cruciale verschillen? Waar moet de onderzoeker zoal op letten?

Wat is autisme?

Autisme is een aangeboren stoornis die zich kenmerkt door een verminderd vermogen tot sociaal contact en communiceren. Mensen met autisme zijn vaak gevoeliger of juist minder gevoelig voor bepaalde prikkels, zoals licht en geluid. Ze ervaren de wereld om zich heen vaak als onbegrijpelijk en chaotisch, waardoor ze een sterke behoefte hebben aan een vaste gang van zaken. Ze ontlenen hun zekerheid aan regelmaat en structuur omdat dit hen een stukje houvast geeft. Doordat iemand met autisme de wereld om zich heen soms niet begrijpt, kan hij last van angsten krijgen. Ook woedeaanvallen komen regelmatig voor. Dit gebeurt als er 'kortsluiting in zijn hoofd' ontstaat. Dat kan het gevolg zijn van (bijvoorbeeld) het langdurig bloot staan aan prikkels (geluid, fel licht, sterke geuren) of doordat dingen in zijn omgeving niet duidelijk zijn. De autist heeft de neiging om zwart/wit te denken en vertoeft graag in zijn eigen wereld, waar hij zichzelf kan bezig houden met zijn geliefde hobby's. Dit kunnen specifieke interesses zijn (treinen, dinosaurussen e.d.). Sociaal gezien reageert hij vaak onhandig. Hij is graag alleen of kan geen aansluiting vinden bij andere mensen.

Vrouwen en meisjes met autisme doen vaak enorm hun best, zichzelf aan te passen. Op school kopiëren ze het gedrag van anderen omdat ze graag willen doen wat er van hen verwacht wordt. Tijdens hun latere leven wordt dit een patroon. Ze leren dit doorgaans zo goed, dat mensen vaak niet eens doorhebben dat er iets aan de hand is. Dat komt pas later, als ze vastlopen omdat er teveel van hen verwacht wordt. Of als ze problemen ondervinden in werk en/of relatie. Ook het krijgen van kinderen kan hun eerder zo gestructureerde leventje behoorlijk overhoop gooien.

Wat is borderline?

In tegenstelling tot autisme is borderline een stoornis, die later ontstaat, al kan borderline wel in aanleg aanwezig zijn. Of je het al dan niet krijgt wordt bepaald door de combinatie aanleg en psycho-socialefactoren, die bepalend kunnen zijn voor het ontstaan van borderline. Wanneer iemand zich in zijn jeugd vaak onveilig heeft gevoeld, iets traumatisch' heeft meegemaakt of seksueel misbruikt is kan hij, zeker als de aanleg aanwezig is (iemand is van nature al impulsief en bekend met heftige emoties en stemmingswisselingen), gemakkelijk borderline ontwikkelen. Borderline ontstaat meestal tussen het zeventiende en vijfentwintigste jaar.

Kenmerken van borderline zijn:

• Impulsiviteit - geen maat kunnen houden, met geld smijten, verslavingen, eetstoornissen, snel wisselende seksuele contacten.
• Stemmingswisselingen - soms woede-uitbarstingen 'om niks'
• Moeite met het reguleren van emoties
• Zwart-wit denken - iets is goed of slecht, iemand aardig of onuitstaanbaar, er zijn geen grijstinten
• Extreme verlatingsangst - zijn bang in de steek gelaten te worden, alleen zijn vinden ze erg moeilijk
• manipulatief/claimend gedrag - als jij mij nu in de steek laat, pleeg ik zelfmoord.
• Opzettelijke zelfbeschadiging (automutilatie) - ook gedachten over of pogingen tot zelfmoord komen vaak voor.
• Identiteitsproblemen - weinig zelfvertrouwen en negatief zelfbeeld. Buitengewoon gevoelig voor kritiek
• Dissociatieve verschijnselen - het gevoel 'er niet echt te zijn', of een beangstigend gevoel van innerlijke leegte
• Psychotische verschijnselen - extreem achterdochtig zijn of stemmen horen.

Waarom wordt autisme vaak verward met borderline?

Wanneer je als hulpverlener in de psychiatrie weinig kennis hebt van autisme bij je cliënt, kun je haar gedrag algauw zien als een uiting van borderline. De vrouw met autisme heeft immers ook moeite met het reguleren van emoties. Vanuit het niets kan een woede-uitbarsting volgen. Daarbij houdt de autistische vrouw graag de feiten in het oog. Haar denken kan star zijn, zwart-wit. Ze houdt van duidelijkheid en vindt het moeilijk om 'out of the box' te denken.

Dwingend gedrag komt nogal eens voor wanneer ze duidelijkheid eist. Ze kan behoorlijk van de kook raken door een kleinigheidje. Identiteitsproblemen bij autisme zijn vaak meer regel dan uitzondering en wanneer de vrouw erg onder druk komt te staan, kan ze zelfs gaan dissociëren of psychotisch worden.

Gezien het bovenstaande is het niet gek dat veel autistische vrouwen de diagnose borderline krijgen. Toch zijn er een aantal wezenlijke verschillen. Annelies Spek, deskundig op het gebied van 'vrouwen met autisme', zette de verschillen op een rijtje. Voor iemand met de nodige ervaring en expertise op het gebied van autisme, is het zelfs helemaal niet zo moeilijk om te zien dat de geconstateerde borderline, in feite niets minder is dan een autistische stoornis.

Autisme versus borderline

Oppervlakkig gezien kunnen de reacties van de personen met autisme en die met borderline veel raakvlakken vertonen. Toch, bij bestudering van de beide stoornissen, wordt duidelijk dat deze reacties weliswaar hetzelfde zijn, maar vanuit een verschillende invalshoek plaatsvinden. Dit betekent dat de hulpverlening hier ook op afgestemd dient te worden.

Moeite met het reguleren van emoties.

Iemand met borderline kan qua stemming binnen het uur van heel vrolijk naar verdrietig en boos gaan. Een schijnbaar onschuldige opmerking kan al genoeg zijn om een woedeaanval uit te lokken. De borderliner is namelijk heel gevoelig voor commentaar van buitenaf en voelt zich snel aangevallen. Hij vindt het moeilijk om rustig te reageren, omdat zijn emoties zo sterk zijn en de gevoelde woede of verdriet meteen geuit wordt.

Bij iemand met autisme is een woedeaanval vaak het gevolg van een teveel aan prikkels of als er dingen niet duidelijk zijn. Het teveel aan geluid, licht en informatie kan een soort van kortsluiting in zijn hoofd veroorzaken, zodat hij zijn emoties niet meer kan reguleren en er ontlading volgt in de vorm van een woedeaanval.

Bij de borderliner bestaat de behandeling daarin dat zijn emoties bespreekbaar gemaakt worden en leert hij hoe ze te reguleren. Iemand met autisme heeft vooral rust nodig, een prikkelarme omgeving zodat hij in alle rust de accu weer kan opladen.

Zwart-wit denken

Bij borderline wordt de wereld opgedeeld in uitersten: zwart en wit, goed en slecht, mooi en lelijk, alles of niets. Er bestaan geen grijstinten. Iemand is of fantastisch leuk of onuitstaanbaar. De mening over één en dezelfde persoon kan in korte tijd helemaal omslaan. Bij mensen met autisme ontstaat het zwart-wit denken vanuit hun enorme behoefte aan duidelijkheid. Zij willen graag weten wat er wanneer gaat gebeuren en hebben weinig op met veranderingen. Iemand met borderline daarentegen vindt het juist leuk zich in nieuwe dingen te storten. Hoe meer prikkels, hoe beter.

Dwingend/manipulatief gedrag

Vanuit de enorme angst in de steek gelaten te worden, doet de borderliner er alles aan om de ander vast te houden. In een relatie zie je vaak dat de partner veelvuldig wordt uitgetest of hij wel betrouwbaar is. De borderliner vertoont daarbij achterdochtig en manipulatief gedrag (wanneer jij niet bij mij blijft, pleeg ik zelfmoord). Het gedrag van iemand met autisme kan ook manipulatief overkomen. Vanuit een enorme behoefte aan duidelijkheid kan hij erg dwingend reageren in de ogen van een hulpverlener. (wanneer kom je weer? Laat me niet in het ongewisse) Hij wil weten precies wanneer bepaalde dingen zullen plaatsvinden. Dit heeft echter niets met manipulatie te denken; de autist wil gewoon antwoord hebben op bepaalde praktische vragen. Manipuleren is iets wat een autist bovendien niet goed kan - what you see is what you get.

Identiteitsproblemen

Mensen met borderline hebben meestal weinig zelfvertrouwen en een negatief zelfbeeld. Ze zijn buitengewoon gevoelig voor opmerkingen die ze als kritiek ervaren. Ze twijfelen constant over wat ze zullen aanpakken en wat ze met hun leven willen. De vrouw met autisme heeft in haar leven vaak ervaren dat ze niet mocht zijn wie ze was. Ze hoorde vaak de opmerking: "Jij bent niet goed zoals je bent." Veel van hen zijn op school gepest, anderen kregen steeds te horen wat ze niet goed deden. Veel banen mislukten, wat hun zelfvertrouwen geen goed deed. Hun zelfbeeld heeft onder dit alles behoorlijk geleden. Ze weten vaak wel wat ze willen met hun leven, maar kunnen het niet voor elkaar krijgen omdat ze de sociale vaardigheden missen of het vermogen om te multitasken (vaak belangrijk bij een baan)

psychische problemen

Veel borderliners zijn bekend met problemen zoals eetstoornissen, depressies en psychoses. Bij vrouwen met autisme is dit niet anders, al kan een eetstoornis bij een vrouw met autisme soms een hele andere oorzaak hebben. Ze kan gewend zijn elke dag twee boterhammen te eten, maar past de hoeveelheid brood niet aan zodra ze meer gaat sporten of bewegen, waardoor ze afvalt. Depressies komen vaak voor omdat de vrouw met autisme doorgaans moeite heeft om alle ballen in de lucht te houden. Het leven in een gezin en soms zelfs nog een baan, maakt dat er veel van hen gevraagd wordt. Hierdoor bestaat het gevaar voor overbelasting en burn-out. Als je je vervolgens helemaal mislukt voelt, ligt een depressie op de loer.

Mensen met borderline zijn gevoelig voor het krijgen van psychoses. Autisten zijn hier ook gevoelig voor als zij voor langere tijd boven vermogen belast worden.

Verschil in behandeling.

Het is logisch dat de insteek voor hulpverlening voor iemand met borderline anders moet zijn dan voor iemand met autisme
Tot slot nog een paar verschillen op een rijtje, met betrekking tot behandeling van symptomen:

• Bij de borderliner groepsbehandeling - een autist heeft meer baat bij individuele therapie
• Bij de borderliner sociaal contact stimuleren - bij de autist ligt het focus op het accepteren van het sociaal anders zijn.
• Borderliner is vaak moeilijk te bereiken in contact - autist is snel overprikkeld

Afstand en nabijheid en hoe hiermee om te gaan, is het centrale thema bij borderline. Bij iemand met autisme is het aanbrengen van structuur het belangrijkst. Dit geldt zowel op het gebied van het dagelijks functioneren als ook voor de sociale contacten, die hij onderhoudt. Duidelijkheid als het gaat om afspraken en wat er van hem verwacht wordt, maakt dat de mens met autisme het overzicht houdt en een bevredigend leven kan leiden.