Invloed van Basic Body Awareness Therapy en Feldenkrais?

Ons lichaam is een verbazend knap en goed georganiseerd geheel van spieren, botten, gewrichten en zenuwen waar we dagelijks op rekenen. Daarenboven, vertelt het je wat je aangenaam vindt of waar je bang voor bent. Als fysiotherapeut is het belangrijk aandacht te schenken aan het lichaam als biologisch organisme, maar ook het geleefde en ervaren lichaam niet uit het oog te verliezen. De fenomenologische benadering leerde ons onderscheid te maken tussen lichaam-object en lichaam-subject. Enerzijds, weerspiegelt het lichaam een fysisch-chemisch organisme dat bepaald is door wetmatigheden. Het lichaam is vooraf gedetermineerd en wordt dusdanig in de geneeskunde benaderd. Anderzijds, is het lichaam geleefd en overstijgt daarmee de biologische categorie. Het lichaam functioneert als medium van onze ervaring, dat in elke gebeurtenis vervat zit, zonder dat daar expliciet aandacht voor nodig is. Lichaam-object en lichaam-subject hebben elk hun bijdrage aan de coherentie van het zelf.

Achtergrond

Perspectieven

We laten ons leiden door enkele auteurs- binnen deze fenomenologische stroming- om het dubbelconcept vanuit verschillende perspectieven in kaart te brengen.
Volgens de Haan, maakte Merleau-Ponty al eerder gebruik van een dualistische visie, waarbij het lichaam-object wordt beschouwd als het determineerbare en voorspelbare lichaam van de medische wetenschap, terwijl het lichaam-subject het lichaam is zoals we het reeds beleven, nog voor we ons ervan bewust zijn. Deze dualistische kijk, maakt dat Merleau-Ponty niet het denken aan de wereld het belangrijkste vindt, maar het in de wereld handelen en bewegen. Hiervoor, wendt hij zich tot het begrip ‘existentie’, dat zich concentreert op het analyseren van het bestaan en op de manier waarop mensen in de wereld bestaan. Eenvoudiger gezegd, het is een filosofie die zich bezighoudt met het zoeken naar het zelf. Het stelt de subjectiviteit van de mens voorop door te kijken naar de zin van het leven door vrije wil, keuzes en persoonlijke verantwoordelijkheid. Tegelijk, getuigt hij van het belang van ons lichaam, aangezien het de uitdrukking van onze existentie is.

Het handelen en bewegen in de wereld, wordt door Edmund Husserl benoemd door het begrip
intentionaliteit, waarmee hij de sterke correlatie tussen bewustzijn en de (leef)wereld voorop stelt. Volgens hem is ons bewustzijn altijd ergens op gericht, de mens is altijd bewust van iets, waardoor het bewustzijn niet helemaal gezuiverd kan worden. Martin Heidegger vindt bewustzijn als dusdanig echter te beperkt en introduceert de uitdrukking ‘in-de-wereld-zijn’. Hij benadrukt de onlosmakelijkheid van hoe het lichaam zich voelt in alles wat het omringt.

Fenomenologen als Merleau-Ponty, Husserl en Heidegger creëren diepte en inzicht in het eigen lichaam, met de nadruk op de wisselwerking tussen lichaam-subject en lichaam-object. Op grond hiervan, stellen de fenomenologen dat deze filosofische stroming een mogelijke benadering vormt op het begrip ‘bewustzijn’. Het begrip ‘bewustzijn’ leunt nauw aan bij begrippen zoals embodied self-awareness, conceptual self-awareness, embodiment, body awareness en felt sense. Alhoewel ze erg op elkaar lijken, worden ze verder uitgediept gezien het belangrijk onderscheid. Het begrip ‘bewustzijn’ kan zo benaderd worden vanuit verschillende perspectieven, om onderliggende processen beter te begrijpen.

Belangrijk als uitgangspunt is het verschil tussen ‘awareness’ enerzijds en ‘attention’ anderzijds. ‘Awareness’ kan gedefinieerd worden als een aandachtige, ontspannen en alerte aanwezigheid. Je bewust zijn van iets betekent dat de interne en externe omgeving continu gecontroleerd worden. Het is mogelijk zich ergens bewust van te zijn zonder dat die stimuli in het middelpunt van de belangstelling moeten staan. ’Attention’ of aandacht is een proces waarbij er gefocust wordt op die ‘awareness’, waarbij er een verhoogde sensitiviteit voor ervaringen plaatsvindt.

De Amerikaanse ontwikkelingspsycholoog Fogel ontwikkelde een theorie over het tot stand komen van een persoonlijk zelfbeeld en identiteit. Hierbij, legt hij voornamelijk de nadruk op embodied self-awareness (ESA), als een essentieel component van alle vormen van menselijke ontwikkeling, welbevinden en zelfregulatie. Als professor in de psychologie, definieerde hij ESA als de mogelijkheid onze aandacht te richten tot ons zelf. Dit kan, omdat elk van ons een ‘zintuigelijk’ organisme is, dat ons in staat stelt tot de perceptie van allerlei sensaties. De aandacht wordt gericht op de eigen persoon, meer specifiek op eigen bewegingen, gevoelens en emoties, op het huidige moment en zonder bijkomende beoordelingen. Bijgevolg, ontstaat er een gevoel van eigenwaarde en identiteit door de relationele dynamiek ‘mind-body’, gezien het lichaam helpt bij emotionele ervaringen.

Conceptual self-awareness en embodied self-awareness

Een belangrijke component in de realisatie van een persoonlijk zelfbeeld en identiteit is conceptual self-awareness (CSA), waarbij Fogel de nadruk legt op het denkproces (bv. plannen, redeneren). Het individu is in staat relevante beslissingen te maken, de hersenen werkzaam te houden en ideeën te genereren voor de toekomst.

Belangrijk daarbij is de courante overschakeling van embodied self-awareness naar conceptual self-awareness en omgekeerd. Neem nu, een arbeider die van het werk naar huis fietst, kan op die manier tijdens zijn fietstocht de drukke werkdag op een rij zetten. Zijn benen, longen en andere organen werken hard en zijn spieren houden hem in balans. Doch, hij merkt dit niet op, het enige dat hij doet op dat moment is ‘denken’. Dit is een vorm van conceptual self-awareness. Als de zon begint te schijnen op zijn gezicht en er een plotse vermoeidheid optreedt ter hoogte van de benen, wordt hij echter wel bewust van zijn eigen lichaam op het huidige moment. Dat is wat men noemt embodied self-awareness.

Door afwezigheid van ESA kan, op elke leeftijd, een dissociatie ontstaan tussen mind-body dynamiek, met als gevolg een gebrek aan eigenwaarde. Dit gaat vaak samen met symptomen van depressie, gevoelens van stress en verminderde controle over het eigen lichaam. Een psychologische status als dusdanig kan zorgen voor spiertensie, met als gevolg het ontstaan van pijn, functionele beperkingen en posturale dysfuncties. Het omgekeerde is echter ook mogelijk, een spierspanning kan zorgen voor veranderingen in de psychologische status, waaronder gevoelens en stress. Dit wordt eveneens bevestigd door Gard in haar onderzoek bij personen die slachtoffer werden van marteling. Zij besluit dat de meerderheid van de gemartelde personen hun problematiek beschouwen als een somatische aandoening met fysieke alsook psychologische klachten. Dergelijke klachten zijn vaak gerelateerd aan het musculoskeletale systeem zoals pijn in de gewrichten, spieren en in de rug. Ook treden er vaak neurologische symptomen op als duizeligheid, hoofdpijn en sensorische veranderingen. Doel van de fysiotherapie in dergelijke gevallen is pijnvermindering of –opheffing en correctie van dysfuncties. Daarnaast is het belangrijk de patiënten aan te leren om te gaan met hun pijn én te trachten hun lichaamsbewustzijn te herwinnen, wat vaak verloren is gegaan als resultaat van de marteling.

Het organisme schermt zich af tegen mogelijke bedreigingen van buitenaf op het lichaam door een skeletaal spierpantser op te bouwen, ook wel ‘armoring’ genoemd. Het is van uitermate belang om tot ontspanning van deze (soms) erg vast gewortelde spiertensie te kunnen komen. Dit door zich bewust te worden van de plaats van spanning en deze te associëren met de overeenstemmende emoties, in het subjectieve heden.

Lichaamsbewustzijn

De aandacht leren richten op interne lichamelijke gewaarwordingen, wordt omvat door het begrip ‘body awareness’, wat letterlijk vertaald wordt door ‘lichaamsbewustzijn’. Deze term impliceert het meer in contact komen met het lichaam, door zich bewust te zijn van het lichaam van binnen uit. Body awareness wordt door Mehling et al. gedefinieerd als individuele en fenomenologische aspecten van interoceptie en proprioceptie, die gevormd worden door iemands attitude, overtuigingen, ervaringen en leerprocessen in sociale en culturele context. Interoceptie wordt gezien als het bewust waarnemen van sensaties van binnen uit het lichaam, zoals hartslag en ademhaling, gerelateerd aan emoties. Proprioceptie is het bewust waarnemen van spierspanning, houding en balans. Body awareness betreft de capaciteit van een individu om te komen tot perceptie van een lichamelijke status, en van lichamelijke processen en acties. Deze perceptie betreft niet enkel specifieke fysieke sensaties zoals het bewustzijn van de activiteit van het hart of de proprioceptie van de positie van een lidmaat, maar evenzeer complexe syndromen als pijn of emoties.

Gyllensten et al. omvat daarbij de uitdrukking ‘living in the body’ waarmee bedoeld wordt dat het bewust worden van het lichaam van binnen uit ontstaat door zich in het lichaam te begeven en signalen op te vangen. Bijvoorbeeld het bewust worden van spanning in het lichaam is noodzakelijk opdat deze spanning kan reduceren, nog vóór er pijn ontstaat. Een belangrijk aspect in het begrijpen van lichaamsbewustzijn is gerelateerd aan de mogelijkheid om zich bewust te zijn van én in contact te staan met de eigen lichaamssensaties. Mehling et al. impliceert naast de interne lichaamssensaties ook de interactie met externe stimuli, uitgedrukt als ‘living in relations to others and in society’. Hiermee wordt bedoeld dat leven met anderen noodzakelijk is voor de (h)erkenning van lichaamsbewustzijn. Het niet in staat zijn om lichamelijke signalen te begrijpen kan leiden tot problemen in het begrijpen van anderen. Daardoor zal een goed ontwikkeld lichaamsbewustzijn helpen om de participatie en activiteiten in de samenleving te laten toenemen. Tenslotte voegt Mehling hieraan toe dat lichaamsbewustzijn niet los te koppelen is van de identiteit en kan het bijgevolg een invloed hebben op de gezondheid van het individu.

Wat betreft de lichaamssensaties is het begrip ‘felt sense’, letterlijk vertaald als ‘de gevoelde zin’ niet onbelangrijk. Het individu bespreekt wat een bepaalde situatie met hem/ haar doet, wat het opwekt of betekent. Vaak verloopt het proces erg vlot, tot op een bepaald punt, waarin de beleving plots niet meer duidelijk is. De situatie brengt een gevoel mee, dat nog onscherp is en nog niet onder woorden gebracht kan worden. Belangrijk is om de tijd te nemen en in contact te blijven bij het onduidelijke punt en al vragend-wachtend de kern naar voor te laten komen. Blijven zoeken naar dit innerlijke punt creëert scherpte en ontplooiing.

Volgens Skjaerven, Kristoffersen en Gard is ‘embodied presence’ of ‘de lichamelijke aanwezigheid’ een lichamelijke ‘felt sense’; een vorm van persoonlijk weten wat leidt tot een beter begrip en betekenisverlening. Het individu ontvangt continu signalen vanuit het lichaam of vanuit de directe omgeving, waarbij deze signalen vaak niet tot het bewustzijn doordringen. Het is niet onbelangrijk om de soms betekenisvolle signalen te verkennen, gezien ze vaak erg ‘vaag’ zijn.
Het begrip felt sense vormt daarmee het sleutelelement, om het geheel aan gevoelsgewaarwordingen meer helderheid te geven. De fysiotherapeutische setting- met beweging als aangrijpingspunt- is mogelijk een middel om te communiceren met het lichaam. Het betreft het loslaten van een onbegrepen gevoel door te zoeken naar logische antwoorden of verklaringen.

In de beschrijving van potentiële interventiemethoden is gekozen voor Basic Body Awareness Therapy (BBAT) en de Feldenkrais methode. Dit zijn wetenschappelijk onderzochte interventies, waarbij sprake is van een therapievorm die zich nadrukkelijk richt op het verbeteren van ‘lichaamsbewustzijn’. Oosterse therapievormen zoals T’ai Chi, yoga en anderen die aan de grondslag liggen van Basic Body Awareness Therapy en Feldenkrais zijn buiten beschouwing gebleven. Deze lichaamsgeoriënteerde therapieën creëren een adequaat lichaamsbewustzijn dat van groot belang is voor het vermogen om zich goed te voelen.

Body Awareness Therapy (BAT) volgens Roxendal

Body Awareness Therapy leunt volgens Roxendal aan bij verschillende professionele domeinen: fysiotherapie, psychiatrie, geneeskunde en psychotherapie. Omdat het niet mogelijk is de methode te beschrijven aan de hand van de conventionele terminologie, verduidelijkt Roxendal eerst een aantal noodzakelijke begrippen, die ook in deze studie voorafgaan aan de beschrijving van de eigenlijke methode.

Body consciousness of lichaamsbewustzijn is het lichamelijke aspect van iemands totale bewustzijn. Het betreft mentale elementen (cognitieve denkprocessen) zoals kennis van het lichaam en lichaamsdelen, perceptie van lichaamspositie en –bewegingen (fysio esthetische zin) en kennis van de bewegingscondities. Ook emotionele elementen zoals iemands attitude aangaande fysieke capaciteiten, bewegingen en uitvoeren van oefeningen behoren tot dit begrip.
Body experience of lichaamservaring is volgens Roxendal een aspect van lichaamsbewustzijn, met de ervaring van het lichaam in het heden. Het concept kan verwijzen naar het hele lichaam of naar delen ervan. De lichaamservaring kan gekarakteriseerd worden door sensorische of autonome reacties zoals een hoge hartslag of gloeiende wangen. Het gaat hier dus over de manier waarop het lichaam wordt ervaren door de patiënt.
Body management of besturing van het lichaam is de mogelijkheid om de lichaamspositie, lichaamsbewegingen en musculaire tonus te controleren. Het betreft zowel mechanische elementen
noodzakelijk voor bewegingen in het dagelijks leven als emotionele elementen voor niet verbale communicatie zoals alignement, geassocieerd met bewegingen, gebaren, en mimiek.
Roxendal gebruikt de term Body Awareness als algemeen concept voor de ervaring én gebruik van het lichaam. Dit geheel omvat de concepten lichaamsbewustzijn, lichaamsbesturing en een diepgaande lichaamservaring.

Body Awareness Therapy is volgens Roxendal gebaseerd op de somatische, biologische kennis uit de traditionele fysiotherapie maar verschilt van de traditionele fysiotherapie door de stimulatie van het sensorische bewustzijn en de concentratie van oefeningen gericht op de totale coördinatie. BAT is dus gebaseerd op een biologische fundering, maar kan eveneens geassocieerd worden met emotionele reacties, indien voldoende aandacht gegeven wordt aan sensorische activering tijdens de behandeling. De therapie kan toegepast worden als behandeling bij elke aandoening waar een verstoring in de body awareness, zoals hierboven vermeld, plaatsvindt.

Praktijk

In de praktijk is BAT gebaseerd op twee complementaire therapeutische aspecten van iemands lichaamservaring en bewegingspatroon. Het eerste aspect betreft algemene bewegingsfuncties, zoals houding, gang, ademhaling en bewegingen in het alledaagse leven, zoals gedeeltelijk omschreven in de hierboven vernoemde term besturing van het lichaam. Het tweede aspect betreft iemands unieke individualiteit in termen van lichaamservaring en bewegingspatronen. Deze twee aspecten vergen een verschillende oriëntatie van technieken, dewelke respectievelijk Basic Body Awareness Therapy en Advanced Body Awareness Therapy genoemd worden. In beide technieken wordt de sensorische bewustwording gestimuleerd. Belangrijk om weten is dat in de klinische realiteit, beide technieken van BAT geregeld gebruikt worden in eenzelfde therapeutische setting.

In deze literatuurstudie werd de aandacht hoofdzakelijk gericht op het eerste aspect van de Body Awareness Therapy, namelijk Basic Body Awareness Therapy, omdat de fysiotherapeut in dit deel van de therapie nog actiever en meer begeleidend te werk moet gaan. In de gevorderde therapie staat het nemen van initiatief en verantwoordelijkheid van de patiënt voorop en vervult de therapeut voornamelijk een observerende rol. Emotionele reacties en herinneringen komen hierbij frequent voor.

Basic Body Awareness Therapy

Basic Body Awareness Therapy werd ontwikkeld door de Franse psychoanalist en bewegingsleraar Dropsy, geïnspireerd door oosterse bewegingstradities (T’ai-chi Ch’uan, ook wel T’ai-chi genoemd). De door Dropsy beschreven Basic Body Awareness Therapy is verder ontwikkeld door de Zweedse arts en fysiotherapeut Roxendal. Zij zorgde ervoor dat de methode van Dropsy geleidelijk werd aangepast voor gebruik binnen de fysiotherapie. Deze fysiotherapeutische behandeling werd voornamelijk toegepast in Scandinavische gezondheidsvoorzieningen en wordt vandaag de dag gebruikt in meerdere klinische settings zoals de geestelijke gezondheid, multidisciplinaire pijnrevalidatie, eerstelijnszorg, humanistische en holistische tradities. De therapie wordt voornamelijk toegepast in de revalidatie bij patiënten met chronische pijn en/of psychosomatische/psychiatrische condities.
Volgens Gyllensten et. al omschreven Dropsy en Roxendal de Basic Body Awareness Therapy als een therapie die bestaat uit drie hoofdelementen: bewegingen, ademhalingsoefeningen en massage. Doel van de behandeling is de harmonie in lichaamshouding te herstellen, ademhalings- en bewegingsvrijheid te vergroten en de mogelijkheid tot een mentale en bewuste concentratie te versterken. Volgens Gard G. zorgen deze hoofdelementen in de behandeling voor het herwinnen van sensorische en motorische dimensies. Dit wordt bekomen doordat de patiënt in eerste instantie in contact komt met het eigen lichaam en het accepteert, om vervolgens te komen tot bewustwording en integratie van bewegingen en ademhaling. De therapeut begeleidt de patiënt tijdens dit educatieve proces, zowel verbaal als door aanraking van het lichaam, naar een efficiëntere vorm van bewegen.

De therapie wordt uitgevoerd onder begeleiding van een fysiotherapeut, individueel of in groepsverband, waarbij in het laatste geval de deelnemers hun houdings- en bewegingsgedrag aan elkaar kunnen spiegelen. Ongeacht de aard en locatie van het gezondheidsprobleem, werkt Basic Body Awareness Therapy altijd vanuit lichaamssignalen. Dit gebeurt aan de hand van eenvoudige bewegingen, die in stilte uitgevoerd worden. De oefeningen kunnen gerealiseerd worden vanuit verschillende posities, hetzij in lig, zit, stand of tijdens het wandelen. Doorheen het hele proces wordt de individuele directe ervaring van moment-tot-moment situatie benadrukt, onder andere doordat de fysiotherapeut de patiënt zijn of haar ervaring(en) laat verbaliseren. De fysiotherapeut probeert op die manier de integratie van ervaringen met betrekking tot lichaamsbewegingen te vergroten.

Volgens Roxendal is de fysiotherapeutische begeleiding educatief van aard. Het non-verbaal therapeutische proces wordt verbaal ondersteund, aan de hand van korte gesprekken. Doel van deze gesprekken is de patiënt gedeeltelijk te introduceren in verbale psychotherapie en hem of haar inzicht te verlenen in de psycho-fysieke functies die ingeoefend worden.

Feldenkrais

De Feldenkrais methode is gebaseerd op het werk van dr. Moshe Feldenkrais (1904-1984), een Israëlische wetenschapper en judo master met interesse in het menselijk bewegen als een dynamisch systeem. De methode werd door hem ontwikkeld, met de bedoeling om beter te functioneren in het dagelijkse leven, werk en recreatie. In zijn techniek ligt het accent op het bekomen van een verhoogd lichaamsbewustzijn tijdens het uitvoeren van bewegingen, alsook op alternatieve manieren om het lichaam te gebruiken.

Buchanan & Ulrich zien de methode als een benadering om het motorisch gedrag te veranderen en te verbeteren. Dit wordt bekomen door begeleide verkenning van bewegingen wat leidt tot een verbeterde aandacht en bewustwording. Regelmatig gebruik van dergelijke aandachtige verkenningen en integratie van de vaardigheden, ontwikkeld tijdens de sessies, in activiteiten in het dagelijks leven leiden tot verdere verfijning en automatisch gebruik van deze motorische mogelijkheden.
Hoewel er volgens Buchanan & Ulrich (tot 2001) nog maar weinig experimenteel onderzoek gepubliceerd werd met betrekking tot de effecten van de methode, wordt de techniek alsmaar vaker toegepast in verschillende settings als ziekenhuizen, privépraktijken, gezondheidscentra, scholen en universiteiten. De populatie is volgens hen eveneens ver uiteenlopend; van kinderen die moeten leren tot stand te komen, tot ouderen die zonder vallen moeten leren om veilig op de grond te gaan zitten. Ook atleten, dansers en muzikanten die op zoek zijn naar verfijning van hun uitvoering of mensen die herhaaldelijke bewegingsklachten willen voorkomen kunnen baat hebben bij deze methode. Net omdat de populatie die gebruik kan maken van deze methode zo breed is en het dus niet enkel gaat om mensen met een disfunctie, wordt er in de literatuur vaak gesproken over ‘studenten’ in plaats van ‘patiënten’ die gebruik maken van de Feldenkrais methode. Sommigen slagen er in één enkele sessie in om te komen tot een dergelijke motorische ontwikkeling, terwijl het bij anderen jaren aan training vergt.

Volgens Öhman et al. gaat het om een leerproces waardoor de methode bestempeld wordt als een ‘pedagogische methode’, die als doel heeft bewegingsprocessen te verkennen en sensomotorische ervaringen op te doen. Het is een vorm van somatische educatie, waarbij de eigen ervaringen, bewustzijn van het lichaam en bewegingen dienen als een individueel leerproces. De methode is gebaseerd op het veranderen van bewegingspatronen die pijn en disfunctie veroorzaken, en helpt efficiënte bewegingsposities te selecteren. Feldenkrais neemt als uitgangspunt de interactie tussen het lichaam en de psyche.

In de methode wordt gebruik gemaakt van twee complementaire stijlen van onderwijzing: ‘functional Integration’ en ‘awareness through movement. Beide benaderingen zorgen voor een beter bewustzijn van motorische problemen en trachten efficiënte bewegingsposities te selecteren. Volgens Strauch, een gecertificeerd Feldenkrais therapeut, voert de student tijdens groepstrainingen oftewel Awareness Through Movement sessies aandachtig herhaalde bewegingen uit aan de hand van specifieke verbale instructies die door de therapeut gegeven worden. Op basis van de feedback, afkomstig uit zelf uitgevoerde bewegingen, stelt de student houdingen en bewegingen bij. Awareness through movement sessies werden opgericht om Feldenkrais therapeuten in de mogelijkheid te stellen te werken met meerdere personen tegelijk, terwijl er toch ruimte wordt gelaten voor individuele reacties op algemene groepsinstructies. Tijdens de individuele behandeling of functional integration gebruikt de therapeut zachte aanrakingen om het bewegingspatroon te verkennen, om de aandacht te trekken en bewegingen te begeleiden. In deze sessies vindt er een rijkere en meer specifieke uitwisseling van informatie plaats tussen de therapeut en de student. De Feldenkrais methode vergt in beide gevallen een volledige mentale aanwezigheid om tot de gewenste resultaten te kunnen komen.

Gedurende de Feldenkrais sessies worden de principes van motorisch leren toegepast. Door herhaling, variabiliteit van uitvoering, intrinsieke feedback en verkennend leren worden bewegingen en handelingen gerealiseerd. Ter vergemakkelijking er ter organisatie en coördinatie van de bewegingen worden de deelnemers mondeling begeleid en waar nodig gecorrigeerd doorheen dit leerproces.

De therapie bestaat uit combinaties van bewegingen waarbij het hele lichaam betrokken wordt. Feldenkrais richt zich op het bekomen van een goede beheersing van bewegingen zodat het zwaartepunt binnen de steunbasis valt. Op die manier helpt de methode bij het verbeteren van de posturale controle. Ook intersegmenatale coördinatie vormt een belangrijke voorwaarde van een goede houdingscontrole. Zowel het ontwikkelen van een ruimtelijk als fysio esthetisch bewustzijn vormen hoekstenen van de Feldenkrais methode.