Kwallen, kwallenbeten en tips

Kwallen, het zijn prachtige sierlijke beesten als ze in hun element zijn. Gelukkig zijn er genoeg duikers die met camera’s de zeeën in duiken om indrukwekkende beelden voor ons te maken. Dan zie je de sierlijke bewegingen van de soms kleurige, dan weer witte en deels doorschijnende waterwezens. Ze zijn schitterend, maar hebben tentakels en injecteren via netelcellen gif in onze huid als we er per ongeluk mee in aanraking komen. Wat dan te doen?

Kwallen en kwallenbeten

• Kwallenbeet
• Kwallen
• Holtedieren
• Netelcellen
• Oostenwind
• Tips na kwallenbeten
• Kwallenradar

Kwallenbeet

Een kwallenbeet is eigenlijk geen beet. Er komt geen mond en er komen geen tanden aan te pas. Het is meer een kwallenprik, een injectie van een netelcel. Via holle naaldjes wordt er gif in je huid gespoten. Vervelend is het in ieder geval, wanneer je in aanraking met de tentakels bent geweest. Het jeukt en brandt en doet pijn.

Kwallen

Regelmatig, vooral na oostenwind, zijn glibberige massa's op het strand van de Waddeneilanden en langs de Noordzeekust van Nederland en België aan te treffen. Die restanten van kwallen kunnen hun tentakels niet meer om je arm heen slaan of langs je been scheren. De kwallen op strand zijn dood, maar raak ze toch maar niet met je blote handen aan. De netelcellen in de tentakels kunnen nog actief zijn.

Sierlijk

De holtedieren hebben geen hersens, ogen of verstand. Ze hebben hun sierlijkheid als ze in het water zweven en hun eigen, voor mensen uiterst hinderlijke mechanisme om prooien te vangen en af te weren.

Holtedieren

Kwallen zijn holtedieren, net als koralen. Het grote verschil is dat de koralen hard worden en vast op een ondergrond zitten terwijl de kwallen week blijven en los in het water zweven. Het is bijna allemaal water, zo’n kwal, voor 98 procent. Hun pulserende bewegingen waarmee ze door hat water bewegen is van een uitzonderlijke schoonheid: ze maken samentrekkende bewegingen, als een parasol die open- en dichtgaat.

De hoed

Aan de onderkant van de hoed, in de holte, zit een opening waarmee het dier voedsel opneemt en afvalstoffen uitscheidt.

Netelcellen

De kwal heeft netelcellen waar gif uitkomt als je ze aanraakt. Kleine prooidiertjes worden daarmee verlamd en dan werkt de kwal met zijn tentakels het voedsel naar de mondopening.
Bij de meeste kwallen doet dat gif de mens niets, maar er zijn kwallen die gif hebben dat wel een reactie bij mensen veroorzaakt. Het geeft jeuk en huiduitslag, prikt en kan pijn doen. De kwallen die langs de Nederlandse en Belgische kusten zweven harpoeneren gif dat hinderlijk maar verder ongevaarlijk is voor mensen. Er bestaan kwallen, in tropisch wateren, die met voor mensen dodelijk gif aan komen zetten.

Zout- en zoetwaterkwallen

De kwallen in de Noordzee zijn zoutwaterkwallen. In de binnenwateren leven zoetwaterkwallen, maar daar heeft de mens geen last van.

Oostenwind

Bij oostenwind zie je in de Nederlandse kustwateren veel kwallen. Ze spoelen dan ook massaal aan op het strand. Dat komt door de onderstroming die bij oostenwind ontstaat en de kwallen vanuit de zee in de richting van de kust stuwt.

Tips na kwallenbeten

Wat te doen als je door een kwal bent geharpoeneerd? Je ziet bijvoorbeeld je been rood worden en je voelt de jeuk meteen opkomen. Een kwallenbeet en wat nu?
In het algemeen kun je bij Noordzee kwallen het beste met heet water of zeewater spoelen en bij tropische kwallen (in Nederland en België echt niet aan de orde) werkt azijn het beste. Kwallengif is namelijk niet bestand tegen heet water en zuur.

Er zijn wat tips die erger kunnen voorkomen:

• Wrijf niet over de plek, want daarmee verspreid je het gif (meestal verdwijnen de klachten na een kwartier, even uitzingen dus);
• ga onder een zo heet mogelijke douche staan, daar kan het gif niet tegen, of spoel de plek af met heet water (niet kokend heet natuurlijk, maar ongeveer zo heet als afwaswater waar je nog met je handen in kunt);
• heb je geen hete douche binnen handbereik, spoel dan de plek af met zeewater;
• je kunt de plek ook koelen met ijs (in een theedoek gewikkeld, niet rechtstreeks op de huid) of met lauw, zacht stromend water;
• dep met azijn;
• leg een weegbreekompres aan; weegbree heeft ontsmettende en pijnstillende stoffen;
• gaat de pijn na dat eerste kwartier niet over, raadpleeg dan een lifeguard op het strand of een huisarts. Die kan zalf geven die de pijn en de jeuk te verlichten;
• Er kan in uitzonderlijke gevallen een heftige reactie optreden met hartritmestoornissen, shock en bewustzijnsverlies. Dan is het zaak zo spoedig mogelijk 112 te bellen.

Kwallenradar

De Kwallenradar laat zien waar de kwallen zitten, of je kunt zwemmen of beter het water even kunt mijden.
www.kwallenradar.nl

Lees verder

• Zwemmen in de Noordzee op de Waddeneilanden
• Massale stranding kwallen aan de Noordzeekust
• Reuzenkwal in Nederland - fenomeen na een zachte winter
• KNRM – Lifeguards op Waddeneilanden en bij Wassenaar