Onzichtbare mishandeling: het Münchhausen by proxy-syndroom

Elke moeder die je het zou vragen, zou zeggen dat ze alles zou doen om haar kind pijn en verdriet te kunnen besparen. Of tenminste, dat is wat je zou denken. Het Münchhausen by proxy-syndroom is echter één van de dodelijkste vormen van kindermishandeling. Moeders maken hun kind opzettelijk ziek om daarmee aandacht te trekken. Gemiddeld sterven er jaarlijks vijf kinderen aan de gevolgen van de mishandelingen.

Wat is het Münchhausen by proxy-syndroom precies?

Het Münchhausen by proxy-syndroom (MbP) is een zeer ernstige vorm van kindermishandeling waarbij de dader het slachtoffer bewust ziek maakt om aandacht te krijgen. Hierbij worden sociale, psychologische of fysieke ziektes verzonnen, verergerd of zelfs veroorzaakt. In het overgrote deel van de gevallen gaat het om een moeder die haar kind op deze manier mishandelt. De moeder en het kind komen met vaak vage klachten. Artsen onderzoeken het kind, maar kunnen niks vinden. Hierdoor kunnen de kinderen zonder daadwerkelijke reden langdurig in het ziekenhuis moeten verblijven of bijvoorbeeld in een rolstoel terechtkomen.

Het Münchhausen by proxy syndroom is dus geen ziekte, maar een vorm van kindermishandeling. Vaak is er echter wel sprake van een psychische stoornis bij de dader, zoals depressie en angststoornissen. In mindere mate komt deze vorm van mishandeling ook voor bij andere volwassenen en huisdieren.

Geschiedenis

In 1977 werd het Münchhausen by proxy-syndroom voor het eerst als zodanig benoemd door de Engelse hoogleraar en kinderarts Roy Meadow. Zijn ontdekking was gebaseerd op het destijds al bekende Münchhausen-syndroom. Hierbij zijn de verzonnen of toegebrachte ziekten gericht op de volwassene zelf. Meadow beschreef in zijn boek “Lancet” twee gevallen van kinderen die opzettelijk ziek waren gemaakt door hun moeder. Hij zag hierin het verband met het Münchhausen-syndroom. Het verschil is dat het ziektebeeld nu niet van toepassing is op de volwassene, maar op het kind. De “Proxy”, vrij te vertalen als de volmacht waarmee in 98% van alle gevallen de moeder bedoeld wordt, brengt dan de gezondheid van het kind in gevaar.

Gevolgen voor het kind

De gevolgen voor een kind kunnen enorm zijn. Ten eerste is een goede band met allebei de ouders van groot belang bij het opgroeien. Een “overlever” heeft deze band met zijn moeder niet en dit kan later voor problemen zorgen. Daarbij voelt het kind zich ook vaak verraden.

Ook in latere stadia van het leven kampen mensen vaak nog met de gevolgen van deze mishandeling. Veel van deze volwassenen hebben later moeite met het vinden van hun identiteit. Ze kunnen onder andere last krijgen van posttraumatische stressstoornis (PTSS), slaapproblemen, angststoornissen, paniekaanvallen, depressies en een laag gevoel van eigenwaarde. Ten slotte is het mogelijk dat iemand er daadwerkelijk gezondheidsproblemen aan overhoudt. Zo is er een verhaal van een vrouw die zolang, onnodig, in een rolstoel heeft moeten zitten als kind, dat ze niet meer kon lopen. Dit heeft zij toen opnieuw moeten leren door middel van een revalidatieproject.

Hoe herken je Münchhausen by proxy?

Het is over het algemeen erg lastig om de mishandeling op te merken. Vaak lijkt de moeder juist erg bezorgd en houdt ze de schijn op dat ze alles wil doen om het kind beter te maken. Toch zijn er enkele dingen waaraan je zou kunnen merken dat er iets misschien niet klopt.
Een kind heeft bijvoorbeeld vaak een laag gevoel van eigenwaarde. Ook leeft het kind meestal in zijn of haar eigen fantasiewereldje en is hij of zij erg teruggetrokken, maar er zijn daarentegen ook kinderen die juist bijzonder veel aandacht vragen. Bovendien zijn kinderen vaak zenuwachtig, gespannen of angstig, omdat ze snel straf verwachten. Daarnaast valt het vaak op dat de klachten van het kind vrij vaag zijn. Denk hierbij aan vermoeidheid, lusteloosheid, buikklachten en andere onverklaarbare problematiek. Ten slotte is er nog één kenmerk wat vaak het meest duidend is: zodra het kind wordt gescheiden van de moeder, voelt het zich opeens een stuk beter en heeft het bijvoorbeeld geen medicijnen meer nodig.

Ook de moeder, of de dader, vertoont vaak bepaalde trekjes, waarop men twijfels kan baseren. Vaak zijn deze mensen medisch onderlegd (door bijvoorbeeld een opleiding), maar ze vinden in ieder geval de medische wereld en het ziekenhuisleven erg interessant. Ze worden vaak boos als een arts een bepaalde behandeling weigert en proberen als het ware de arts te assisteren met hun zelf opgedane kennis. Aan de andere kant proberen ze ook een band op te bouwen met de artsen en dringen ze vaak aan op (heftige) ingrepen, waaronder ze opvallend kalm blijven. Natuurlijk lijken deze mensen juist erg zorgzaam en attent, maar achter de schermen kunnen ze erg hardhandig te werk gaan om het gewenste ziektebeeld te bereiken. Liegen, bedriegen en acteren zijn een must voor de daders, maar om hier doorheen te prikken is erg lastig.

Wat kan iemand doen om te helpen

Als iemand vermoedt dat een kind mishandeld wordt, kan deze persoon ten alle tijden melding maken bij Veilig Thuis (advies- en meldpunt kindermishandeling). Ook kan men van tevoren advies vragen bij bijvoorbeeld een huisarts. Artsen en andere hulpverleners hebben vaak bepaalde richtlijnen binnen de instelling waarvoor ze werken.

Als eenmaal is vastgesteld dat er sprake is van mishandeling kunnen er juridische stappen volgen. Dit is echter vaak heel erg lastig in de praktijk. Ten eerste is het een zeer grote stap om een moeder van deze ernstige mishandeling te beschuldigen. Maar zelfs als deze hobbel genomen is, moet er voor een rechtszaak bewijs zijn van de mishandeling. In sommige zaken is bekend dat er door middel van camerabeelden bewijs is geleverd. Echter, camera’s kun je niet zomaar overal ophangen in verband met privacy en dus gaan de daders vaak vrijuit. Velen van hen worden ook niet behandeld en daardoor is de kans op recidive vrij hoog.