Het valproaat syndroom en het verband met Depakine

Depakine en zijn derivaten kunnen ernstige geboorteafwijkingen en ontwikkelingsstoornissen veroorzaken bij baby's die aan het middel blootgesteld zijn geweest in de baarmoeder. De risico's waren gekend door de gezondheidsorganisaties en het laboratorium Sanofi. Toch waren ze te traag om de artsen en vooral de patiënten te informeren met als gevolg dat er veel kinderen geboren werden met het valproaat syndroom. Dit had allemaal vermeden kunnen worden.

• Voorgeschiedenis
• Nieuwe maatregelen sinds januari 2016
• Valproaatbevattende geneesmiddelen in de handel
• Onwetendheid
• Diagnose van het valproaat syndroom
• Karakteristieke gelaatstrekken of 'Depakine facies'
• Symptomen valproaat syndroom
• Behandeling van het valproaat syndroom
• Vereniging in België

Voorgeschiedenis

Sedert 1967 werd valproaat, onder andere gekend onder de naam Depakine, verkocht in Frankrijk door de firma Sanofi. Later werden onder andere ook de generische middelen en derivaten verkocht in de Europese Unie voor de behandeling van epilepsie, bipolaire stoornissen en in sommige Europese landen ook voor migraine. Sedert de jaren tachtig is gekend dat natriumvalproaat een molecule is die de genexpressie van de foetus wijzigt. Een studie in 1982 toonde reeds aan dat baby's waarvan de moeder Depakine innam in de eerste trimester van de zwangerschap dertig maal meer risico's liepen op een spina bifida. In 1984 werden geboorteafwijkingen onder de term het 'Fetal Valproate Syndrome' eveneens beschreven. De ontwikkelingsstoornissen werden pas duidelijk beschreven in 1994 en 1997. De patiëntenbijsluiter raadde pas in 2006 af om het medicijn in te nemen in geval van zwangerschap maar zonder vermelding van de risico's voor de foetus. Dat de risico's niet voldoende onder de aandacht van artsen en patiënten werd gebracht, bleek uit een cijfer gepubliceerd door Le Figaro op 18 juni, namelijk tussen 2006 en 2014 resulteerde de inname van Depakine in 450 aangeboren afwijkingen. Toch werd het medicijn tot 2015 voorgeschreven aan zwangere vrouwen met als gevolg baby's met geboorteafwijkingen en ontwikkelingsstoornissen die onder de benaming het valproaat syndroom vallen.

De voor- en nadelen in het verleden soms onethisch afgewogen

Depakine en zijn generische middelen zijn enerzijds efficiënte geneesmiddelen tegen epilepsie die de leefomstandigheden van veel patiënten hebben verbeterd en dit met heel weinig bijwerkingen. Maar anderzijds is het een heel gevaarlijk middel voor de baby indien de moeder dit inneemt tijdens de zwangerschap. 30% tot 40% van de baby's die werden blootgesteld aan valproïnezuur in de baarmoeder hebben ontwikkelingsstoornissen en 11% heeft kans op lichamelijke misvormingen. Artsen waren niet altijd op de hoogte maar sommigen waren ook van mening dat de nadelen niet genoeg opwogen tegen de voordelen van de patiënt en informeerden om die reden hun patiënten bewust niet.

Nieuwe maatregelen sinds januari 2016

Het FOD Volksgezondheid in België en de CBG (College ter Beoordeling van de Geneesmiddelen) in Nederland hebben in opvolging van de aanbeveling van de PRAC (Pharmacoviligence and Risk Assesment Committee) een aantal maatregelen genomen om de inname van valproïnezuur/valproaat tijdens de zwangerschap te verminderen, namelijk:

• Valproaat mag niet meer worden gebruikt door vruchtbare vrouwen tenzij andere behandelingen niet werken.
• De behandeling moet worden gestart en gecontroleerd door een specialist.
• Het stoppen van valproaat moet in overleg met de arts gebeuren.
• Er werd een informatiefolder voor arts, apotheker en patiënt gepubliceerd.
• De artsen moeten de patiënten een ontvangstbevestiging van risico-informatie laten teken.

Valproaatbevattende geneesmiddelen in de handel

In België zijn volgende valproaatbevattende geneesmiddelen in de handel te vinden namelijk:

• Depakine
• Convulex
• Valproate EG
• Valproate Mylan
• Valproate Mylan

In Nederland zijn volgende valproaatbevattende geneesmiddelen te vinden namelijk:

• Depakine
• Natriumvalproaat
• Orfiril
• Valproïnezuur

Onwetendheid

Anno 2016 kennen duizenden families nog steeds niet de oorsprong van de handicap van hun kinderen en werden ze nooit geïnformeerd over de risico's van het medicijn tijdens hun zwangerschap.

Diagnose van het valproaat syndroom

De diagnose van het valproaat syndroom is soms moeilijk te diagnosticeren wanneer de karakteristieke gelaatstrekken of 'Depakine facies' ontbreken. Het is syndroom is eveneens een uitsluitingsdiagnose en vereist een zwangerschapsgeschiedenis waarin de foetus blootgesteld geweest is aan valproïnezuur.

Karakteristieke gelaatstrekken of 'Depakine facies'

Kinderen met het valproaat syndroom hebben eveneens het typische 'Depakine facies' waarmee ze gemakkelijk te herkennen zijn. Om die redenen worden ze ook vaak aangeduid als de 'Depakinekinderen'. De kenmerken zijn de volgende :

• Een korte nek
• Een breed voorhoofd
• Een dunne bovenlip
• Een brede neuswortel met opengewerkte neusgaten
• Vaak microcefalie
• Een epicanthusplooi aan de ogen
• Een platte en brede philtrum
• Hypertelorisme
• Een lagere stand van de oren
• Lager beginnende haarimplantatie

Symptomen valproaat syndroom

De symptomen kunnen sterk variëren van het ene kind op het andere en hoeven niet allemaal in dezelfde mate aanwezig te zijn.

Geboorteafwijkingen

• Spina bifida
• Craniosyntosis
• Gezichtsdysmorfie
• Hartafwijkingen
• Hyperlaxity
• KNO-problemen zoals gespleten gehemelte en oorinfecties
• Misvormde ledematen: anomalie van de vingers, heupdysplasie, misvorming van de teen en nagels, horrelvoet
• Niermisvorming/Uroginitaal: geen afdaling testikels, misvorming plasbuis, liesbreuk

Ontwikkelingsstoornissen

• Neuromotorische achterstand
• Visuele stoornissen
• Taalstoornissen
• Autismespectrum
• ADHD met of zonder hyperactiviteit
• Het Aspergersyndroom
• "DYS"-stoornissen
• Autisme
• Gedragsproblemen
• Agenesis
• Cognitieve stoornissen

Behandeling van het valproaat syndroom

Er zijn geen specifieke behandelingen voor het valproaat syndroom omdat elk geval apart is. Elk symptoom of aangeboren afwijking vraagt een afzonderlijke aanpak en er kan een team van specialisten nodig zijn. Bij taalproblemen kan logopedie ingeschakeld worden net als fysiotherapie bij motorische moeilijkheden. Tenslotte kunnen kinderen met het valproaat syndroom hulp nodig hebben op school of aangewezen zijn op een bijzondere vorm van onderwijs.

Vereniging in België

In België kunnen gezinnen die steun nodig hebben en getroffen zijn door het valproaat syndroom terecht bij de Belgische Vereniging van Slachtoffers van Valproaat Syndroom die in 2014 opgericht werd door drie gezinnen.