Schizofrenie, wat is het en kan je ermee leren leven?

Schizofrenie betekent letterlijk gespleten. Veel mensen denken bij schizofrenie dan ook aan een gespleten persoonlijkheid. Dat is niet het geval. Schizofrenie is een ernstige psychische aandoening waarbij de patiënt een ongebruikelijke gedachtegang heeft, last kan hebben van hallucinaties en vaak een afgevlakt gevoelsleven heeft. Het geheugen en het vermogen om informatie te begrijpen en de juiste beslissingen te maken wordt aangetast en vaak is er sprake van paranoia. Hieronder volgen een aantal kenmerken van schizofrenie. Bij niet iedere schizofreen zijn alle kenmerken aanwezig en ze zijn ook niet bij iedere patiënt even hevig aangezien de klachten bij onbehandelde schizofrenie vaak progressief zijn.

Hallucinaties

Veel mensen kennen de uitdrukking ‘Een schizofreen is nooit alleen’ wel. Hiermee wordt bedoeld dat een schizofreen (drie op de vier patiënten) vaak stemmen hoort. Hoe komt dit?

Bij mensen met schizofrenie is er een stoornis in de neurale circuits. Dit betekent dat verschillende onderdelen van de hersenen niet goed met elkaar kunnen communiceren. Wat betreft het horen van stemmen gaat het over een volume-afname van de parahippocampale gyrus (de temporale hersenschors) en van de gyrus cingulatus anterior (de hersenschors aan de binnen voorzijde van de hersenhelften). Deze zijn van belang voor interne monitoring en het juist herkennen en goed inschatten van sociale situaties.

Door de stoornis in de neurale circuits werkt de afstemming niet goed, je hoort je gedachten niet in je hoofd. Je kan hierdoor je eigen gedachten niet goed onderscheiden van de geluiden om je heen. Hoe vaker iemand met schizofrenie een psychotische periode doormaakt, hoe meer het volume van de parahippocampale gyrus en de gyrus cingulatus anterior afneemt. Dit betekent dat schizofrenie een ziekte is waarbij het functioneren van de hersenen bij iedere psychotische periode verslechtert. De ziekte is dus progressief wanneer deze niet behandeld wordt en het horen van stemmen zal zonder behandeling in de loop der tijd toenemen.

Het is voor mensen met schizofrenie een verwarrende toestand. Stel je eens voor dat jezelf je eigen gedachten hoort, alsof ze van buiten komen. Je hoort dan voortdurend iemand praten, zonder dat je deze persoon ziet en je hebt geen idee dat dit je eigen gedachten zijn. Sommige schizofrenen hebben ook andere zintuiglijke waarnemingen (dingen zien of ruiken). Hier is nog geen duidelijke verklaring voor, maar waarschijnlijk liggen soortgelijke stoornissen in deze zintuiglijke processen hieraan ten grondslag.

Waarschijnlijk ontstaat deze stoornis tijdens de aanleg van de hersenen in de eerste zes maanden van de zwangerschap. Hoe vroeger in de zwangerschap de stoornis ontstaat, hoe groter de afwijking in aanleg van het brein zal zijn.

Waanideeën

Waanideeën komen geregeld voor tijdens een psychotische periode. Fantasie en werkelijkheid zijn dan volledig met elkaar verweven. Bekende voorbeelden hiervan zijn schizofrenen die denken dat ze God, Jezus of Napoleon zijn (identiteitswaan). Er is anno 2016 nog geen duidelijke neurobiologische achtergrond voor dit verschijnsel gevonden. Wel wordt vermoed dat een teveel aan dopamine en een gebrek aan glutamaat (beide neurotransmitters) ten grondslag ligt aan deze waanideeën. Alcohol, nicotine, drugs en suikers verhogen het dopamine-gehalte in het lichaam, dus deze stoffen kan de schizofrene patiënt beter vermijden.

Paranoia

Achtervolgingswaanzin en geloof in complottheorieën zijn vormen van paranoia die ook voor kunnen komen tijdens een psychotische periode. Dit valt ook onder de waanideeën, maar wordt apart genoemd omdat dit vaak voorkomt bij schizofrene patiënten. De oorzaak hiervan is waarschijnlijk ook de verstoorde dopamine- en glutamaatbalans.

Chaotisch of catatonisch gedrag

Vreemde gezichtsuitdrukkingen, rare bewegingen of juist starheid, vrijwel niet bewegen kan ook voorkomen bij schizofrenie. Er is ook een vorm van schizofrenie die catatonische schizofrenie wordt genoemd. Er is dan sprake van twee uitersten, een periode waarin de patiënt vrijwel niet beweegt en vrijwel nergens op reageert (star als een wassen beeld voor enkele dagen en soms zelfs weken), met daarna een periode waarin ze extreem hyperactief en opgewonden zijn met veel geluiden, bewegingen en bizarre lichaamshoudingen. Waarschijnlijk wordt dit veroorzaakt door abnormaliteiten in het limbisch systeem, de frontale cortex en de basale ganglia.

Apathisch, vervlakking van emoties

Er lijkt vaak sprake van een verarming van het gevoelsleven. Het gezicht drukt weinig emotie uit, er wordt gesproken met een monotone stem en de patiënt lijkt weinig te genieten van het leven. Er wordt ook wel gesproken van een onvermogen om plezier te ervaren, waardoor er uiteindelijk weinig tot niets meer ondernomen wordt. Zelfs uiterlijke verzorging lijkt soms een belasting geworden, waar geen interesse meer in is. Veel schizofrenen zijn erg eenzaam. Zij lijken contact met anderen te vermijden en zijn nergens in geïnteresseerd. Wanneer je met ze praat zijn ze niet goed te volgen. Ze zijn vaak de draad van het gesprek kwijt en het gesprek lijkt onsamenhangend. De hersenen van patiënten met schizofrenie zijn 6% lichter en hebben laterale ventrikels die groter zijn in de voorste regionen (19%), met name in de temporaalkwabben. Ook bij dementie waarbij atrofie van de frontaalkwab en het voorste deel van de temporaalkwabben plaatsvindt, is er sprake van emotionele vervlakking en inhoudsloos taalgebruik. Doordat patiënten met schizofrenie zichzelf vaak slecht verzorgen, vaak veel roken, weinig bewegen, overgewicht hebben en slecht eten hebben ze een iets kortere levensverwachting dan gemiddeld. Daarnaast overlijden ze ook vaker dan gemiddeld aan ongelukken, zelfmoord, als slachtoffer van een moord en ten gevolge van drugsmisbruik.

Oorzaken schizofrenie

Het is een afwijking in de hersenen die al heel vroeg in de ontwikkeling ontstaat, maar niet iedereen met deze hersenafwijking ontwikkelt uiteindelijk ook schizofrenie. Er zijn een aantal zaken die een negatieve invloed hebben:

• vroeggeboorte en/of zuurstofgebrek tijdens de geboorte
• een virale infectie bij de moeder in de eerste zes maanden van de zwangerschap
• ernstige chronische stress bijvoorbeeld door een ongelukkige jeugd met misbruik, pesterijen of mishandeling
• alcohol- of drugsmisbruik (deze kunnen een psychose uitlokken, waarna de ziekte zich openbaart), ook softdrugsgebruik (marihuana/cannabis) vergroot het risico op het ontstaan van schizofrenie
• epileptische aanvallen
• schizofrenie komt meer voor op een hogere breedtegraad, dus in koudere gebieden en vaker bij kinderen die eind van de winter en in het voorjaar geboren worden
• hoe ouder de ouders, hoe groter de kans op een kind met schizofrenie
• een familielid dat lijdt aan schizofrenie of aan autisme, maakt de kans groter op schizofrenie (erfelijkheid, wanneer schizofrenie in de nabije familie voorkomt is de kans tien keer zo groot)

Prognose

Schizofrenie is een levenslange ziekte. Het valt niet te genezen, maar toch wil dit niet zeggen dat schizofrenen geen normaal leven kunnen leiden. Wanneer ze behandeld en voorgelicht worden, is het (vaak met de juiste medicijnen) heel goed mogelijk om een gelukkig en zinvol leven te hebben. Het is dan wel van belang dat stress zoveel mogelijk vermeden wordt. In een rustige leefomgeving, met de nodige steun, kan iemand met een schizofrene stoornis prima functioneren. Zestig procent van de patiënten lukt dit uiteindelijk ook en dertig tot veertig procent lukt het zelfs om een productief leven te leiden en een betaalde baan te behouden.

Er is wel een maar, wanneer schizofrene patiënten drugs gebruiken of drugs hebben gebruikt, spreekt men van een dubbeldiagnose. De uitwerking van drugsgebruik op de ziekte is een slechte en daarbij zijn deze mensen gevoeliger voor verslavingen. Door het gebruik krijgt de patiënt eerder klachten (6 tot 10% van de eerste psychoses bij schizofrenie ontstaat na cannabisgebruik) en ook vaker een terugval. Er zijn aanwijzingen dat drugsgebruik de psychotische klachten in stand houdt. Vaak blijven schizofrene patiënten toch cannabis gebruiken. Eén van de redenen is dat sommige symptomen van de psychoses door het gebruik worden onderdrukt. Helaas leidt verslaving bij een schizofrene patiënt op den duur vaak tot een uitzichtloze situatie waarbij de patiënt zich moeilijk kan handhaven en uiteindelijk dakloos wordt.