Wat doet stress met onze hersenen?

In stresssituaties worden het sympathisch zenuwstelsel en het HHB-systeem actief. In acute stresssituaties is dit vecht- of vluchtsysteem heel doeltreffend en in vroegere tijden was dit onontbeerlijk om te kunnen overleven. Tegenwoordig gebeurt het niet zo vaak dat we ons in een levensbedreigende situatie bevinden. Het stresssysteem treedt nu vaker in werking op momenten dat we hier niet zoveel mee kunnen en veel mensen staan continu onder spanning. 25 procent van de mensen is genetisch vatbaarder voor stress en hiermee is stress in de westerse wereld volksziekte nummer 1. Dankzij chronische stress zijn mensen gevoeliger voor andere veel voorkomende volksziekten zoals overgewicht, depressiviteit, angsten, dementie, gewrichtsklachten, slaapproblemen, hartkloppingen en door het voortdurend aanspannen van de spieren ook rugpijn, nekpijn en hoofdpijn.

Wat doet het sympathisch zenuwstelsel?

Het sympathisch zenuwstelsel treedt onder invloed van adrenaline in werking in stresssituaties. Wanneer dit actief wordt, komt er meer energie vrij. Deze energie wordt gebruikt voor het versnellen van de ademhaling en de hartslag zodat je in staat bent tot een energie-explosie (vechten of rennen), mocht dit nodig zijn. Daarnaast wordt de energie ook gebruikt om de hersenactiviteit te verhogen zodat je je goed kan concentreren en de situatie kan inschatten. Er gaat minder energie naar andere lichaamsfuncties, zoals bijvoorbeeld het spijsverteringsstelsel en het immuunsysteem, omdat nu het lichaam in staat van paraatheid wordt gebracht.

HHB-systeem

Het HHB-systeem waarbij de Hypothalmus, Hypofyse en Bijnierschors (HHB) betrokken zijn treedt enkele minuten na blootstelling aan stress in werking. Er wordt een corticotropin-releasing hormoon (CRH) geproduceerd in de hypothalmus. Onder invloed van dit hormoon gaat de hypofyse een adrenocorticotroophormoon produceren en dit hormoon stimuleert op zijn beurt de bijnierschors tot het produceren van cortisol. Cortisol dient om de stressreactie weer tot stilstand te brengen. De verhoogde hersenactiviteit wordt minder en de herinnering wordt opgeslagen. De aanmaak van cortisol zorgt er ook voor dat je in je zelfverdedigingsreactie niet te ver doorschiet doordat de productie van CRH in de hypothalmus wordt stopgezet.

Stress hoort erbij

Stress hoort bij het leven, af en toe stress ervaren door examens of andere situaties waarin je goed moet presteren helpt je brein veerkrachtig te worden. Stress hoeft dus geen nadelige gevolgen te hebben, maar luister goed naar je lichaam en voorkom dat stress chronische vormen gaat aannemen.

Chronische stress

Bij langdurige of chronische passieve stress is er in het lichaam een voortdurende hoge productie van cortisol. Hierdoor raakt de hippocampus beschadigd, met als gevolg dat er nog meer cortisol wordt aangemaakt. Je belandt hiermee dus in een vicieuze cirkel.

Langdurige stress zorgt er ook voor dat er minder energie naar andere lichaamsfuncties gaat. Je bent sneller ziek (immuunsysteem krijgt minder aandacht), je kan last krijgen van je stofwisseling (buikpijn, diarree, verstoppingen, spastische darm), maar ook je hersenen hebben hier last van. Ten gevolge van de stress worden er minder nieuwe hersencellen aangemaakt, de vorm van sommige hersencellen verandert en er treden veranderingen op in de hersenstructuren. Sommige hersenstructuren in het limbische systeem worden groter en andere kleiner.

Deze hersenschade ten gevolge van stress heeft gevolgen, zoals moeite met concentreren, moeite met beslissingen nemen en moeite met het opslaan van nieuwe informatie. Verder ontstaat door deze hersenschade (het kleiner worden van de hippocampus en de veranderingen in de amygdala) een verhoogd risico op depressieve klachten. Ook verlaagt chronische stress het serotonine- en dopamineniveau in het lichaam. Hierdoor word je gevoeliger voor depressies en ook gevoeliger voor verslavingen.

Het vervelendste van de hersenschade bij stress zijn de gevolgen op langer termijn. Het risico op dementie en de ziekte van Alzheimer wordt door chronische stress opmerkelijk verhoogd.

Burn-out

Een burn-out ontstaat wanneer het lichaam maandenlang is blootgesteld aan actieve stresshormonen. Door de stress blijf je alert waardoor je een gebrek aan slaap opbouwt. Wanneer het cortisolniveau achterblijft, kan je in een adrenalinecirkel belanden, waarbij je voortdurend wordt aangezet tot actie en er geen moment van herstel meer is. Het lichaam raakt uitgeput en als gevolg hiervan krijg je een burn-out.

Acute ernstige stress

Bij acute ernstige stress kan een PTSS (posttraumatisch stresssyndroom) ontstaan. Bij mensen met PTSS is er een kleiner volume van de rechterhippocampus te zien en in sommige gevallen ook van de linkerhippocampus. De amygdala is bij PTSS-patiënten overprikkeld, waardoor angsten worden opgeroepen. Normaal worden deze angsten door het beredenerend vermogen van de prefrontale cortex verminderd, maar deze prefrontale cortex laat bij PTSS-patiënten een verminderde activiteit zien.

Door de overprikkelde amygdala en de verminderde activiteit van de prefrontale cortex kan een enkel geluid of een bepaald beeld de traumatische herinnering weer terugroepen. Het herbeleven van de gebeurtenis, wat kenmerkend is van PTSS.

Wat kan helpen?

Om stress te verminderen kan je een aantal dingen doen:

Mediteren

Wanneer je gaat mediteren, daalt je hartslag, je bloeddruk en je zuurstofgebruik. Hierdoor neemt het adrenaline- en cortisolniveau in je lichaam langzaam af. De dichtheid van de amygdala neemt na geregelde meditatiesessies af, waardoor je minder gevoelig bent voor de emotionele prikkelingen, waardoor angsten en andere negatieve emoties afnemen.

Sporten

Tijdens dagelijkse beweging met een matige inspanning zoals een flinke wandeling of fietstocht ontstaat er meer activiteit in de hippocampus. Dit kan de vicieuze cirkel veroorzaakt door de verhoogde cortisolproductie doorbreken.

EMDR

Eye Movement Desensitization and Reprocessing is een behandelmethode die gebruikt wordt bij de behandeling van PTSS en andere aan trauma gerelateerde problematiek. De methode lijkt zeer effectief te zijn. Tijdens de behandeling denk je aan de heftige dingen die het trauma veroorzaakt hebben terwijl de therapeut je afleidt met bepaalde bewegingen met de hand of bepaalde geluiden links en rechts via een koptelefoon. De bedoeling van de therapie is om de emotie behorende bij de herinnering te verminderen.

Sociale contacten

Het kan helpen om met andere mensen te praten over hetgeen je moeilijk af gaat en stress oplevert. Soms heb je door de stress geen zin in sociale contacten, maar een avond met vrienden of samen iets ondernemen kan afleiding bieden en hierdoor ontspannen en dat is vaak toch wat je nodig hebt.