Ziekte van Batten: Fysieke en neurologische achteruitgang

De ziekte van Batten is een van de ongeveer vijftig aandoeningen die gegroepeerd zijn als lysosomale stapelingsziekten. Dit houdt in dat genetische veranderingen plaatsvinden die schade toebrengen aan cellen die normaal gesproken afvalstoffen uit het lichaam verwijderen. Bij de ziekte van Batten zijn cellen aangetast die verantwoordelijk zijn voor de opbouw van eiwitten en lipiden (vetten). Door deze beschadigde cellen hebben patiënten met de ziekte van Batten progressieve neurologische problemen, waaronder dementie, epileptische aanvallen, persoonlijkheids- en gedragsveranderingen. Ook treedt een fysieke achteruitgang op, met blindheid, verlies van motorische vaardigheden, en het verlies van het vermogen om te lopen, praten en communiceren als gevolg. De ziekte, die in verschillende vormen voorkomt, veroorzaakt een vroegtijdige dood. Frederick Batten, een Engelse neuroloog, beschreef de ziekte voor het eerst in de medische literatuur in 1903.

• Synoniemen ziekte van Batten
• Epidemiologie van de Ziekte van Batten
• Oorzaken en erfelijkheid van de Ziekte van Batten
• Genmutatie
• Overervingspatroon
• Risicofactoren
• Vormen aandoening
• Symptomen: Neurologische en fysieke achteruitgang
• Alarmsymptomen van Ziekte van Batten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose is somber
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen ziekte van Batten

De ziekte van Batten (BSV) is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Ziekte van Batten-Mayou
• Ziekte van Batten-Spielmeyer-Vogt
• Ziekte van Spielmeyer-Vogt
• Ziekte van Vogt-Spielmeyer

Epidemiologie van de Ziekte van Batten

De Ziekte van Batten, ook bekend als neuronale lipofuscinosis, is een zeldzame aandoening die wereldwijd naar schatting 1 op de 100.000 personen treft. De prevalentie varieert echter aanzienlijk, afhankelijk van geografische en etnische factoren. Studies hebben aangetoond dat deze aandoening vaker voorkomt in bepaalde regio's, zoals Finland en Zweden, en in Newfoundland, Canada. In deze gebieden zijn er hogere gevallen van de ziekte, wat kan worden toegeschreven aan genetische factoren en de aanwezigheid van specifieke populaties die meer kans hebben op het doorgeven van de genmutaties die de ziekte veroorzaken.

Geografische spreiding
In landen zoals Finland en Zweden zijn de meldingen van de Ziekte van Batten bijzonder hoog. Dit kan deels te maken hebben met de beperkte genetische diversiteit in deze populaties, wat leidt tot een verhoogde kans op het uitkomen van autosomaal recessieve aandoeningen. Onderzoek heeft gesuggereerd dat de hoge prevalentie in deze gebieden het resultaat kan zijn van historische isolatie en het voortplanten binnen kleinere gemeenschappen, wat het risico op het doorgeven van genetische mutaties vergroot.

Impact op verschillende bevolkingsgroepen
De Ziekte van Batten kan ook verschillende etnische groepen op verschillende manieren beïnvloeden. In sommige populaties kan de ziekte eerder of met ernstigere symptomen optreden, terwijl in andere populaties de ziekte mogelijk minder vaak voorkomt. De variabiliteit in genetische aanleg en omgevingsfactoren kan een belangrijke rol spelen in hoe deze aandoening zich manifesteert. Onderzoek naar de epidemiologie in verschillende bevolkingsgroepen is cruciaal voor een beter begrip van de ziekte en het ontwikkelen van gerichte behandelingen.

Oorzaken en erfelijkheid van de Ziekte van Batten

De Ziekte van Batten is het resultaat van diverse genmutaties die leiden tot een defect in het lysosomale systeem van cellen. Dit defect veroorzaakt een ophoping van onverteerbare stoffen in de cellen, wat resulteert in neurodegeneratie en de symptomen die kenmerkend zijn voor deze aandoening.

Genmutatie

Verschillende genen zijn betrokken bij de ontwikkeling van de Ziekte van Batten. Elke genmutatie is verantwoordelijk voor een specifieke vorm van de aandoening. De meest voorkomende genmutaties zijn:

• CLN1 of PPT1-gen: Deze mutatie is verantwoordelijk voor de infantiele vorm van de ziekte, die meestal op jonge leeftijd begint.
• CLN2 of TPP1-gen: Dit gen is gerelateerd aan de late infantiele vorm, die zich doorgaans ontwikkelt tussen de 2 en 4 jaar.
• CLN3-gen: Deze mutatie is de meest voorkomende en is verantwoordelijk voor de juveniele vorm van de ziekte, die zich meestal manifesteert tussen de 5 en 15 jaar.
• CLN4 of DNAJC5-gen: Betrokken bij een zeldzame vorm die zich later in het leven manifesteert.
• CLN5-gen: Dit gen is geassocieerd met de vorm die in de vroege kindertijd begint en kan leiden tot ernstige symptomen.
• CLN6-gen: Verantwoordelijk voor een andere variant van de ziekte, die meestal tussen de 2 en 5 jaar begint.
• CLN7 of MFSD8-gen: Deze genmutatie kan leiden tot late infantiele vormen van de aandoening.
• CLN8-gen: Dit gen is betrokken bij een vorm van de ziekte die varieert in beginleeftijd en symptomen.
• CLN10 of CTSD-gen: Dit gen is verantwoordelijk voor een zeldzamere variant van de ziekte.
• CLN11 of GRN-gen: Geassocieerd met een late-onset vorm van de ziekte.
• CLN12 of ATP13A2-gen: Dit gen kan bijdragen aan verschillende symptomen en ziekteprogressie.
• CLN13 of CTSF-gen: Dit gen speelt een rol in de variabiliteit van symptomen tussen patiënten.
• CLN14 of KCTD7-gen: Verantwoordelijk voor een andere zeldzame variant van de aandoening.

Overervingspatroon

Het overervingspatroon van de Ziekte van Batten verschilt per vorm van de aandoening. De meeste vormen, inclusief de aangeboren en infantiele varianten, vertonen een autosomaal recessief overervingspatroon. Dit betekent dat beide kopieën van het gen (één van elke ouder) moeten gemuteerd zijn om de ziekte te ontwikkelen. Hierdoor zijn ouders vaak dragers van de ziekte zonder zelf symptomen te vertonen.

Bij de volwassen vorm van de Ziekte van Batten, die zeer zeldzaam is, is er sprake van een autosomaal dominant overervingspatroon. In dit geval is slechts één kopie van het gemuteerde gen voldoende om de ziekte te veroorzaken. Dit kan betekenen dat een drager van het gemuteerde gen een 50% kans heeft om het gen door te geven aan hun kinderen, wat de prevalentie in sommige families kan verhogen.

Het begrijpen van de genetische basis en het overervingspatroon van de Ziekte van Batten is cruciaal voor genetische expertise en het bieden van informatie aan families die mogelijk risico lopen op deze aandoening. Het onderzoek naar de genetische factoren die bijdragen aan de Ziekte van Batten is van groot belang voor het ontwikkelen van effectieve behandelingsstrategieën en het verbeteren van de levenskwaliteit van patiënten.

Risicofactoren

De Ziekte van Batten is een zeldzame aandoening die voornamelijk wordt veroorzaakt door genetische mutaties. Hoewel de ziekte zelf meestal voorkomt in specifieke genetische contexten, zijn er verschillende risicofactoren die kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van de aandoening of het risico op overerving verhogen.

Genetische predispositie
Een van de belangrijkste risicofactoren voor de Ziekte van Batten is de aanwezigheid van mutaties in de specifieke genen die verantwoordelijk zijn voor de ziekte. Aangezien de aandoening autosomaal recessief is voor de meeste vormen, hebben patiënten met een familiegeschiedenis van de ziekte een verhoogd risico. Dit geldt vooral voor families waar de ziekte al is gediagnosticeerd, omdat beide ouders drager kunnen zijn van het gemuteerde gen zonder zelf symptomen te vertonen. Dit verhoogt de kans dat hun kinderen de aandoening erven, vooral in populaties met een hogere prevalentie van genmutaties.

Etnische en geografische factoren
Bepaalde etnische groepen en geografische populaties hebben een hoger risico op de Ziekte van Batten. Zoals eerder genoemd, komen de meeste gevallen voor in Noord-Europa, met name in Finland en Zweden, waar de genetische diversiteit beperkt is. Het gevolg van deze beperkte diversiteit kan leiden tot een hogere frequentie van autosomaal recessieve aandoeningen, waaronder de Ziekte van Batten. Genetische screening en expertise kunnen nuttig zijn voor families in deze gebieden om het risico van de ziekte te begrijpen.

Familiaire geschiedenis
Patiënten met een familiale geschiedenis van de Ziekte van Batten of andere genetische aandoeningen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van de ziekte. Dit geldt ook voor families die in het verleden andere vormen van neurodegeneratieve aandoeningen hebben ervaren. Genetische testen kunnen nuttig zijn voor mensen met een familiegeschiedenis van de ziekte om te bepalen of zij dragers zijn van de genmutaties die aan de ziekte zijn gekoppeld.

Verandering in genetische diversiteit
Veranderingen in genetische diversiteit door historische isolatie of een kleine populatiegrootte kunnen ook bijdragen aan de prevalentie van de Ziekte van Batten. Dit is relevant voor bepaalde gemeenschappen die relatief afgesloten zijn van andere bevolkingsgroepen, waardoor de kans op het doorgeven van mutaties toeneemt. In deze gemeenschappen kan een hoger percentage van de bevolking drager zijn van genmutaties die leiden tot de ziekte.

Omgevingsfactoren en andere gezondheidsproblemen
Hoewel de Ziekte van Batten voornamelijk genetisch van aard is, kunnen omgevingsfactoren en andere gezondheidsproblemen ook indirect bijdragen aan de risico’s. Bijvoorbeeld, de aanwezigheid van bepaalde infecties of blootstelling aan schadelijke stoffen kan de algehele gezondheid van een patiënt aantasten en mogelijk de manifestatie van symptomen verergeren.

Het begrijpen van deze risicofactoren is essentieel voor het ontwikkelen van strategieën voor vroege detectie, genetisch advies, evenals voor het verbeteren van het bewustzijn rondom de Ziekte van Batten. Het doel is om families met een verhoogd risico te ondersteunen bij het nemen van geïnformeerde beslissingen met betrekking tot gezondheid en voortplanting.

Vormen aandoening

Er zijn vier belangrijke vormen van de ziekte van Batten, waaronder drie vormen die ontstaan in de kindertijd en een zeer zeldzame vorm die volwassenen treft. De symptomen van de kindervormen zijn vergelijkbaar, maar de leeftijd van optreden en de snelheid van progressie zijn verschillend.

Aangeboren ziekte van Batten
Dit is een zeer zeldzame en ernstige vorm van de ziekte van Batten. Baby's hebben een abnormaal klein hoofd (microcefalie) en epileptische aanvallen. Zij komen kort na de geboorte te overlijden.

Infantiele ziekte van Batten
Dit is ook gekend als "de ziekte van Santavuori-Haltia". De symptomen starten tussen ongeveer de leeftijd van zes maanden en twee jaar en vorderen snel. De getroffen kinderen hebben groeiproblemen en lijden tevens aan microcefalie. Een ander typisch kenmerk zijn korte, scherpe spiercontracties. Deze toestand van plotse en rukachtige spierbewegingen is in medische termen gekend als “myoclonieën”. In de meeste gevallen komen kinderen voor de leeftijd van vijf jaar te overlijden, hoewel sommigen deze leeftijd enkele jaren overleven, maar dan in een vegetatieve toestand.

Late infantiele ziekte van Batten
Een andere benaming hiervoor is "de ziekte van Jansky-Bielschowsky". De symptomen beginnen tussen de leeftijd van twee en vier jaar. De typische vroege tekenen zijn verlies van spiercoördinatie (ataxie) en aanvallen die niet reageren op medicijnen. Deze vorm vordert snel en eindigt in de dood tussen de leeftijd van acht en twaalf jaar.

Volwassen ziekte van Batten
De volwassen vorm van de ziekte van Batten is ook bekend als “de ziekte van Kufs”, “de ziekte van Parry” en “Ade NCL”. De symptomen van deze vorm beginnen meestal voor de leeftijd van veertig jaar. De symptomen zijn milder dan bij de andere vormen en de progressie verloopt langzaam, maar de patiënt wordt uiteindelijk wel blind. De levensverwachting is verkort door deze vorm, maar de leeftijd van overlijden varieert tussen de betrokken patiënten.

Symptomen: Neurologische en fysieke achteruitgang

De ziekte van Batten is een erfelijke aandoening die vooral het zenuwstelsel aantast. Vanwege de zeer uiteenlopende genetische mutaties variëren de mogelijke symptomen enorm bij patiënten met de aandoening.

Blindheid
Vaak start de aandoening met progressieve problemen met het gezichtsvermogen. Deze symptomen beginnen bij de infantiele vormen tussen de leeftijd van vier en acht jaar. De patiënt wordt hierdoor uiteindelijk volledig blind.

Neurologische achteruitgang
Naast de visuele handicap verliest de patiënt de eerder verworven competenties (ontwikkelingsregressie). Meestal begint dit met het vermogen om in volledige zinnen te spreken. Daarnaast is het voor de getroffen patiënt moeilijk om nieuwe informatie te verwerken. Bovendien kunnen epilepsieaanvallen, hartproblemen, gedragsproblemen, slaapproblemen en aandachtsstoornissen optreden.

Fysieke achteruitgang
Naast de intellectuele achteruitgang en de volledige blindheid verliezen de patiënten ook motorische vaardigheden, zoals het vermogen om te lopen of te zitten. Ze ontwikkelen ook bewegingsafwijkingen, zoals starheid of stijfheid van de spieren, langzame of verminderde bewegingen (hypokinesie) en een gebogen houding.

Alarmsymptomen van Ziekte van Batten

De Ziekte van Batten, een zeldzame, genetische neurodegeneratieve aandoening, manifesteert zich vaak met een reeks alarmsymptomen die een snelle diagnose en behandeling vereisen. Het herkennen van deze symptomen kan cruciaal zijn voor een effectieve opvolging van de aandoening.

Visuele veranderingen
Een van de eerste symptomen van de Ziekte van Batten zijn visuele veranderingen. Patiënten kunnen last krijgen van een verslechtering van het gezichtsvermogen, wat kan leiden tot problemen met het zien van details of het herkennen van gezichten. Dit kan ook gepaard gaan met het verlies van het gezichtsvermogen in het donker, een aandoening die bekend staat als nachtblindheid. Deze veranderingen kunnen geleidelijk optreden, en het is essentieel om alert te zijn op eventuele veranderingen in het zicht van een kind of volwassene.

Motorische problemen
Motorische problemen zijn ook belangrijke alarmsymptomen van de Ziekte van Batten. Patiënten kunnen aanvankelijk symptomen vertonen zoals stijfheid, coördinatieproblemen, of moeite met het uitvoeren van fijne motorische taken. Naarmate de ziekte vordert, kunnen ze last krijgen van tremoren, spierspasmen of zelfs epileptische aanvallen. Deze motorische achteruitgang kan leiden tot een toenemende afhankelijkheid van zorg en ondersteuning in het dagelijks leven.

Cognitieve achteruitgang
Cognitieve achteruitgang is een ander verontrustend symptoom van de Ziekte van Batten. Patiënten kunnen merken dat hun geheugen, leervermogen en probleemoplossende vaardigheden afnemen. Dit kan zich uiten in gedragsveranderingen, zoals prikkelbaarheid of terugtrekking uit sociale situaties. Ouders en verzorgers moeten alert zijn op deze veranderingen, aangezien ze kunnen wijzen op een verslechtering van de neurologische functie.

Gedragsveranderingen
Naast cognitieve symptomen ervaren patiënten vaak gedragsveranderingen. Deze kunnen variëren van stemmingswisselingen tot gedragsproblemen zoals hyperactiviteit of teruggetrokken gedrag. Het kan ook leiden tot angst en depressieve symptomen, die de kwaliteit van leven van de patiënt verder kunnen beïnvloeden. Het is belangrijk dat deze symptomen serieus worden genomen en dat er een behandelplan wordt opgesteld om het welzijn van de patiënt te verbeteren.

Problemen met de spraak
Problemen met de spraak zijn ook een belangrijk alarmsymptoom van de Ziekte van Batten. Patiënten kunnen moeite hebben met articuleren of het vinden van de juiste woorden, wat hun communicatie bemoeilijkt. Dit kan leiden tot frustratie, zowel voor de patiënt als voor hun familieleden. Logopedische therapie kan nuttig zijn in deze fase om de communicatieve vaardigheden te ondersteunen.

Aanvallen
Aanvallen, waaronder epileptische aanvallen, zijn een veelvoorkomend symptoom van de Ziekte van Batten. Deze kunnen variëren van milde tot ernstige episodes en vereisen vaak medicatie en nauwe opvolging door een zorgverlener. Het herkennen van de aard en frequentie van deze aanvallen is cruciaal voor het ontwikkelen van een effectief behandelplan.

Verlies van vaardigheden
Een ander alarmsymptoom is het verlies van eerder verworven vaardigheden. Kinderen met de Ziekte van Batten kunnen bijvoorbeeld eerder geleerde vaardigheden, zoals praten of lopen, vergeten of verliezen. Dit verlies kan frustrerend zijn en kan leiden tot een vermindering van de zelfstandigheid van de patiënt.

Het tijdig herkennen van deze alarmsymptomen is essentieel voor een effectieve diagnose en behandeling van de Ziekte van Batten. Regelmatige controles en een goede communicatie met zorgverleners kunnen bijdragen aan een beter begrip van de aandoening en de benodigde ondersteuning voor de patiënt en hun familie.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
De arts voert de volgende onderzoeken uit:

• Een bloedonderzoek
• Een CT-scan van de hersenen
• Een DNA-analyse
• Een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje)
• Een elektroretinografie van de ogen
• Een huidbiopsie
• Een MRI-scan van de hersenen
• Een urineonderzoek

Een genetisch onderzoek bevestigt de diagnose.

Behandeling

De aandoening genezen is niet mogelijk en ook is er geen mogelijkheid om de symptomen te stoppen of om te keren. De behandeling is verder ondersteunend en symptomatisch gericht. Zo verminderen anti-epileptica de aanvallen. Ook andere medicijnen verminderen of verhelpen de symptomen. Fysiotherapie is voorts nodig om de patiënt zo lang mogelijk actief te houden.

Prognose is somber

Na verloop van tijd worden alle patiënten blind, hebben ze mentale problemen, verergeren de epileptische aanvallen, en verliezen ze de motorische vaardigheden. Daarom zijn patiënten in het eindstadium van de ziekte bedlegerig. Ze hebben dan permanente zorg nodig. De snelheid van de ontwikkeling van de symptomen en de volledige duurtijd van de ziekte is afhankelijk van de symptomen die optreden. De meeste patiënten met de infantiele vorm van de ziekte van Batten komen in het tweede of derde decennium te overlijden. Ook bij de volwassen vorm van de ziekte zijn de vooruitzichten somber. Hierbij komt de patiënt uiteindelijk te overlijden, meestal in het vierde of vijfde decennium.

Complicaties

De ziekte van Batten kan leiden tot ernstige complicaties die de kwaliteit van leven verder verminderen:

Epileptische aanvallen
Patiënten met de ziekte van Batten ervaren vaak frequent voorkomende epileptische aanvallen die moeilijk te beheersen zijn met medicatie.

Blindheid
Blindheid is een vrijwel onontkoombare complicatie van de ziekte. Dit leidt tot significante beperkingen in de dagelijkse activiteiten en de kwaliteit van leven.

Motorische beperkingen
Na verloop van tijd kunnen patiënten ernstige motorische beperkingen ontwikkelen, zoals verlies van coördinatie en spierzwakte, die hun vermogen om zelfstandig te functioneren beïnvloeden.

Mentale achteruitgang
De ziekte veroorzaakt progressieve mentale achteruitgang, wat kan leiden tot ernstige cognitieve problemen en gedragsveranderingen.

Ademhalingsproblemen
In de gevorderde stadia kunnen ademhalingsproblemen ontstaan, vaak als gevolg van verzwakte spieren die de ademhaling ondersteunen.

Preventie

Aangezien de ziekte van Batten een erfelijke aandoening is, bestaat er momenteel geen manier om deze te voorkomen. Het kan echter nuttig zijn voor paren met een familiegeschiedenis van de ziekte om genetisch advies te zoeken. Dit kan helpen om het risico van het doorgeven van de ziekte aan hun kinderen te begrijpen en mogelijk het gebruik van genetische testen te overwegen.

Daarnaast kunnen vroege diagnose en regelmatige opvolging bijdragen aan het optimaliseren van de zorg en ondersteuning voor de patiënt, wat kan helpen om de symptomen te beheren en complicaties te minimaliseren.