Metachromatische leukodystrofie: Fysieke & mentale symptomen

Metachromatische leukodystrofie (MLD) is een zeldzame genetische aandoening waarbij de zenuwen, de spieren en andere organen zijn aangetast. Naast allerlei fysieke problemen heeft de patiënt ook gedragsafwijkingen en andere neurocognitieve afwijkingen. Deze progressieve ziekte bestaat in drie verschillende vormen waarbij de symptomen telkens op een andere leeftijd optreden: de laat-infantiele vorm, de juveniele vorm en de volwassen vorm. De behandeling van deze ernstige ziekte verloopt ondersteunend en symptomatisch, waarbij tal van specialisten en andere zorgverleners samenwerken. De vooruitzichten zijn niet goed, maar de snelheid van de progressie is variabel en afhankelijk van de vorm van MLD.

• Synoniemen metachromatische leukodystrofie
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Soorten
• Mentale en fysieke symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen metachromatische leukodystrofie

Metachromatische leukodystrofie is eveneens bekend onder de volgende synoniemen:

• ARSA-deficiëntie
• arylsulfatase A deficiëntie
• cerebrale sclerose, diffuus, metachromatische vorm
• cerebroside sulfatase deficiëntie ziekte
• metachromatische leuko-encefalopathie
• MLD
• sulfatide lipidose
• sulfatidosis
• ziekte van Greenfield

Epidemiologie

De late infantiele vorm van metachromatische leukodystrofie komt voor bij ongeveer 1 op de 40.000 tot 160.000 mensen wereldwijd. De prevalentie van de juveniele vorm bedraagt 1 op 150.000. De aandoening komt vaker voor bij bepaalde populaties, zoals Arabieren in Israël of Joden die leven in Israël en geëmigreerd zijn uit Zuid-Arabië. De ziekte kent verder geen seksuele voorliefde.

Oorzaken

MLD ontstaat doordat het belangrijke enzym arylsulfatase A (ARSA) ontbreekt. Hierdoor hopen sulfatiden (chemische stoffen: soort vetten) zich op in het lichaam. Deze accumulatie (medische term: ophoping) treft vooral cellen in het zenuwstelsel die myeline produceren, een stof die de zenuwen isoleert en beschermt. Door de ophoping van sulfatiden ontstaat een progressieve vernietiging van witte stof (leukodystrofie) van het zenuwstelsel, waardoor zowel aan de hersenen als aan de nieren, de galblaas en andere organen schade optreedt. De ziekte is erfelijk en de patiënt erft het gemuteerde (gewijzigde) ARSA- of PSAP-gen over via een autosomaal recessief overervingspatroon. Met andere woorden, hij moet het defecte gen van beide ouders krijgen om MLD te ontwikkelen.

Risicofactoren

De risicofactoren voor het ontwikkelen van MLD omvatten genetische aanleg en een familiegeschiedenis van de ziekte. Personen met een familiegeschiedenis van MLD lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van de aandoening. Omdat MLD via een autosomaal recessief patroon wordt overgeërfd, moeten beide ouders drager zijn van de gemuteerde genen om een kind met MLD te krijgen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die op MLD kunnen wijzen zijn onder andere:

• Verlies van motorische vaardigheden
• Slikproblemen
• Problemen met het gezichtsvermogen
• Gedragsveranderingen
• Verlies van cognitieve functies
• Epileptische aanvallen

Soorten

MLD is onderverdeeld in drie types:

1. Late infantiele MLD
2. Juveniele MLD
3. Volwassen MLD

Late infantiele MLD

De symptomen van late infantiele MLD ontwikkelen zich tussen de leeftijd van één en twee jaar. Dit is tevens de meest voorkomende vorm van metachromatische leukodystrofie die bij 50 tot 60% van de patiënten met MLD te vinden is. Hierbij treden slik- en spraakproblemen, zwakte, verlies van het gezichtsvermogen en problemen met lopen vooral op in het beginstadium van de ziekte. Stuiptrekkingen (oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn) en dementie treden later op.

Juveniele MLD

Bij de juveniele vorm, die optreedt bij circa 20 tot 30% van de patiënten met MLD, zijn de symptomen merkbaar tussen de leeftijd van vier en twaalf jaar en zijn gedragsveranderingen en slechte schoolprestaties beginnende tekenen van de ziekte. De progressie is langzamer dan bij de late infantiele vorm, maar de andere symptomen zijn wel vergelijkbaar.

Volwassen MLD

Een laat stadium van MLD is bekend als volwassen MLD en treft 15 tot 20% van de patiënten. Zoals de naam het reeds aangeeft, ontstaan de symptomen tussen de veertien- en zestienjarige leeftijd, of anders pas in het vierde of vijfde decennium. Drugsgebruik, alcoholmisbruik, problemen op school of op het werk en andere gedragswijzigingen zijn meestal de eerste symptomen van de volwassen vorm. Ook wanen, hallucinaties en dementie zijn typerend bij de volwassen vorm. Patiënten met de volwassen vorm hebben een prognose van twintig tot dertig jaar nadat de diagnose is gesteld.

Mentale en fysieke symptomen

De symptomen van MLD zijn zowel fysiek als mentaal gerelateerd:

Mentaal

• Bevingen
• Een verminderde mentale functie
• Epileptische aanvallen
• Gedragsproblemen
• Geheugenverlies
• Hallucinaties
• Het onvermogen om normale taken uit te voeren
• Onhandigheid
• Persoonlijkheidsveranderingen
• Prikkelbaarheid
• Psychosen (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties)
• Slechte schoolprestaties
• Wanen

Fysiek

• Abnormale spierbewegingen
• Coma
• Een abnormaal hoge spierspanning (hypertonie)
• Een verlies van gevoel in de ledematen (perifere neuropathie)
• Een verlies van spiercontrole
• Een verminderde spierspanning (hypotonie)
• Epileptische aanvallen
• Frequent valpartijen
• Gehoorverlies
• Het afsterven van de oogzenuw (opticusatrofie) met blindheid als gevolg
• Incontinentie
• Moeilijkheden bij het lopen
• Slikproblemen
• Spraakproblemen
• Verlamming
• Voedingsproblemen

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bemerkt onder andere een abnormale houding en verminderde of geen diepe peesreflexen bij een patiënt met MLD. De oogarts voert tevens een grondig oogonderzoek uit en bemerkt dat de oogzenuw afsterft (opticusatrofie) en dat de patiënt abnormale oogbewegingen maakt.

Diagnostisch onderzoek

De ziekte kan met een aantal onderzoeken worden gediagnosticeerd:

• Een biopsie van de zenuwen en de huid
• Een CT-scan
• Een DNA-onderzoek om het ARSA-gen op te sporen
• Een MRI-scan
• Een urineonderzoek
• Een volledig bloedonderzoek (onthult een laag gehalte van het arylsulfatase A enzym)

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen vormen de differentiële diagnose voor MLD. De arts verwart met andere woorden de symptomenreeks van metachromatische leukodystrofie wel eens met deze aandoeningen:

• ADHD
• Bloedarmoede (anemie)
• Chronische vermoeidheidssyndroom
• Epilepsie
• Multiple sclerose
• Neurodegeneratieve aandoeningen
• Ziekte van Alzheimer
• Ziekte van Parkinson

Behandeling

Er is momenteel geen genezing voor metachromatische leukodystrofie, en de behandeling richt zich op het verlichten van de symptomen en het verbeteren van de kwaliteit van leven. De behandeling bestaat uit:

• Het aanpassen van het dieet van de patiënt
• Fysiotherapie om de spierfunctie te behouden
• Het geven van medicijnen om epileptische aanvallen te beheersen
• Logopedie voor spraakproblemen
• Ondersteuning bij problemen met slikken
• Ondersteunende en palliatieve zorg
• Het geven van hulpmiddelen zoals rolstoelen of prothesen indien nodig
• Begeleiding van de familie en psychologische ondersteuning
• Regelmatige medische controles

Prognose

De prognose voor patiënten met MLD is over het algemeen slecht. De meeste patiënten overlijden binnen enkele jaren na de diagnose. De snelheid van de ziekteprogressie varieert echter afhankelijk van de vorm van MLD:

• Bij de late infantiele vorm kan de levensverwachting variëren van enkele jaren tot tien jaar na de diagnose.
• De juveniele vorm heeft doorgaans een levensverwachting van tien tot twintig jaar na de diagnose.
• De volwassen vorm heeft een levensverwachting van twintig tot dertig jaar na de diagnose.

Complicaties

De complicaties van MLD kunnen ernstig zijn en omvatten:

• Verlies van motorische en cognitieve functies
• Chronische pijn
• Moeilijkheden bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten
• Problemen met ademhaling en slikken
• Langdurige ziekenhuisopnames
• Psychologische problemen zoals depressie en angst
• Problemen met sociale interacties en aanpassingsproblemen

Preventie

Omdat MLD een genetische aandoening is, is er momenteel geen manier om de ziekte te voorkomen. Genetische expertise kan echter nuttig zijn voor koppels met een familiegeschiedenis van MLD of andere genetische aandoeningen. Dit kan helpen bij het bepalen van de kans op het doorgeven van de ziekte aan hun kinderen. Bij een bekende familiale belasting kan prenatale screening worden overwogen om het risico tijdens de zwangerschap te evalueren.