Handletsels: gescheurde ligamenten in pols en duim

De hand is een zeer complex lichaamsdeel. Een hand heeft vijf vingers en is via de pols verbonden aan de onderarm. De handen maken het mogelijk om dingen aan te raken en vast te nemen. In de hand en pols zitten maar liefst 27 botjes. Die zijn met elkaar verbonden door ligamenten of gewrichtsbanden. Handletsels gaan meestal gepaard met letsels aan de ligamenten. De gewrichtsbanden kunnen verrekt zijn of ze kunnen gedeeltelijk of geheel gescheurd zijn. De behandeling is afhankelijk van het soort letsel.

• Hand en pols, een complexe structuur
• Polsletsel aan het triangulaire fibrocartilagineuze complex
• Polsletsel aan het scapholunaire ligament
• Handletsel aan het ulnair collateraal ligament van de duim of 'skiduim'

Hand en pols, een complexe structuur

Het geheel van hand en pols heeft een zeer complexe structuur. Deze structuur bestaat uit een groot aantal botjes, spieren, pezen en ligamenten. Die geven de hand een grote beweeglijkheid en een relatief grote kracht. Er zitten drie verschillende soorten botjes in de hand:

• De falangen: dit zijn de botjes in de vingers. In totaal zijn er veertien falangen.
• De metacarpalen: dit zijn de vijf botjes in de middenhand.
• De carpale beenderen of handwortelbeentjes: deze acht botjes zitten in de pols. Ze vormen de verbinding met de middenhandsbotjes en met de botten in de onderarm.

Al die botjes worden onderling verbonden door de ligamenten of gewrichtsbanden en door bindweefselstructuren.

Letsels aan de hand of de pols komen vrij vaak voor. Bij een val of tijdens sportieve activiteiten bijvoorbeeld kan de hand of de pols gekwetst worden. Bij zo'n trauma's zijn meestal ook de ligamenten betrokken: ze kunnen verrekt zijn, gescheurd of volledig afgescheurd. Soms worden bij een trauma de letsels aan de ligamenten over het hoofd gezien. De patiënt krijgt dan niet de gepaste behandeling en dat kan op lange termijn klachten geven.

Polsletsel aan het triangulaire fibrocartilagineuze complex

Het TFCC of Triangulaire FibroCartilagineuze Complex is een geheel van ligamenten en kraakbeen aan de pinkzijde van de pols dat de verbinding vormt tussen de radius of spaakbeen, de ulna of ellepijp en de handwortelbotjes. Het TFCC heeft de functie van een stootkussen: het dient om de krachten op de pols op te vangen en om het radio-ulnaire gewricht stabiel te houden.

Oorzaken van letsel aan het TFCC

Door een val op de uitgestrekte hand of door een geforceerde draaibeweging kunnen de ligamenten in dit complex scheuren. Ook bij sporten als volleybal en basket komt dit letsel vaak voor omdat de pols erg belast wordt. Daarnaast kan een polsbreuk scheurtjes in het TFCC veroorzaken. Verder kunnen letsels ontstaan door slijtage en overbelasting.

Symptomen

• pijn wanneer de pols gebogen wordt naar de kant van de pink
• pijn wanneer men duwt op het TFCC
• minder kracht in de pols
• instabiliteit in de pols
• pijn wanneer men zich opduwt uit een stoel
• krakend gevoel of klikgevoel in de pols

Diagnose

De diagnose kan gesteld worden aan de hand van een lichamelijk onderzoek en een vraaggesprek over de klachten. Soms is een NMR-scan nodig om te zien of over welk soort scheur het gaat: een stabiele scheur zonder los botfragment of een instabiele scheur met los botfragment. Het gebeurt soms dat de scheur niet duidelijk te zien is op de NMR-scan. In dat geval kan men overgaan tot een athroscopie.

Behandeling

Een klein scheurtje kan met een conservatieve behandeling verholpen worden: rust, fysiotherapie, ontstekingsremmende medicatie en het dragen van een brace of spalk gedurenden 4 tot 6 weken. Eventueel kan geopteerd worden voor een inspuiting met corticosteroïden.

Een grotere scheur moet operatief gehecht worden. Dat kan eventueel met een kijkoperatie gebeuren. Als het TFCC erg veel slijtage vertoont, wordt soms de ellepijp ingekort om zo de belasting op de pols te verminderen. Na die ingreep is fysiotherapie nodig om de belastbaarheid van de pols te verbeteren. Wanneer het TFCC volledig is afgescheurd met los botfragment moet het met botankertjes, pennetjes en draad weer gehecht worden aan de ellepijp.

Polsletsel aan het scapholunaire ligament

Het scapholunaire ligament zit tussen twee handwortelbeentjes: het os lunatum of maanvormig been en het os scaphoideum of scheepvormig been. Het os scaphoideum ligt onder de duim en daarnaast, naar de pink toe, ligt het os lunatum. De twee botjes zijn met elkaar verbonden door het scapholunaire ligament. Dit ligament zorgt ervoor dat de botjes in de pols normaal kunnen bewegen en dat de stabiliteit in de pols behouden blijft. Als er een scheur ontstaat in het scapholunaire ligament gaan het scheepvormig botje en het maanvormig botje abnormaal bewegen. Het ene wil naar voor kantelen en het andere naar achter. Als dit bewegingspatroon niet gecorrigeerd wordt leidt dit tot moeilijkheden bij het gebruik van de pols en op langere termijn kan er sneller slijtage in de pols optreden. Een scheur in het scapholunaire ligament wordt ook SL laesie of scapholunaire dissociatie genoemd.

Oorzaken van letsel aan het scapholunaire ligament

Meestal ontstaat letsel door een val waarbij men op de hand steunt en vaak is dan ook het spaakbeen gebroken.

Symptomen

• pijn op de plaats van de scheur, dus tussen het scheepvormig en het maanvormig bot
• pijn bij belasten, kracht zetten en naar achter bewegen van de pols
• hoorbaar en pijnlijk klikgeluid bij bewegen en belasten
• krachtverlies

Diagnose

De diagnose wordt gesteld aan de hand van lichamelijk onderzoek, aangevuld met röntgenonderzoek of NMR-scan. Meestal is duidelijk te zien op de scan dat de twee handwortelbeentjes verder uit elkaar staan. Bij twijfel kan de arts voorstellen om een kijkoperatie van de pols uit te voeren om eventuele letsels aan andere ligamenten of artrose op te speuren.

Behandeling

Een scheur in het scapholunaire ligament moet altijd operatief behandeld worden. Er zijn verschillende operaties mogelijk, afhankelijk van de tijdsduur na het ontstaan van de scheur en van de complexiteit van het letsel. Tot enkele weken na het ontstaan van het letsel kan de scheur nog aan het bot gehecht worden door middel van botankertjes. Als de scheur meer dan een paar weken na het ontstaan wordt behandeld, moet er overgegaan worden tot meer complexe operaties. Het ligament kan dan niet meer aan het bot worden gehecht. Met een deel van de buigpees van de pols wordt er een nieuw ligament geconstrueerd.

Handletsel aan het ulnair collateraal ligament van de duim of 'skiduim'

Het ulnair collateraal ligament van de duim is een van de ligamenten rond het metacarpofalangeaal gewricht of MCP-gewricht. Dit gewricht, ook knokkelgewricht genoemd, zit aan de basis van de duim, tussen de middenhandsbeentjes en het grondkootje. Rond dit MCP-gewricht zit een hele structuur van gewrichtsbanden die de functie hebben de stevigheid en de stabiliteit van de duim te bewaren. Het ulnair collateraal ligament zit aan de binnenzijde van de duim.

Oorzaken van een skiduim

Een verrekking of een scheur van het ulnair collateraal ligament is een letsel dat vaak voorkomt bij skiën. Vandaar ook de benaming skiduim. Het letsel ontstaat dan bij een val tijdens het skiën, omdat de duim achter de skistok blijft hangen en zo ontwricht wordt. Ook bij balsporten als volleybal en basketbal is het een veel voorkomend letsel. Het letsel wordt dan veroorzaakt doordat de bal met hoge snelheid tegen de uitgestrekte duim aanvliegt. Letsel kan ook ontstaan door slijtage. Door herhaalde rekbewegingen kan de gewrichtsband beschadigd worden.

Symptomen

• pijn aan het MCP-gewricht
• gevoel van instabiliteit en krachtverlies
• zwelling en verkleuring aan de binnenkant van de duim
• de duim kan abnormaal ver naar buiten worden bewogen
• pijn bij draaibewegingen, bijvoorbeeld bij het opendraaien of dichtdraaien van een deksel op een pot

Diagnose

De diagnose gebeurt aan de hand van een lichamelijk onderzoek, aangevuld met een echo of een röntgenfoto. Met een röntgenfoto kan de arts ook zien of er sprake is van botbreuken.

Behandeling

Als het ligament slechts gedeeltelijk gescheurd is of verrekt is, kiest men voor een conservatieve behandeling met immobilisatie met een gips of spalk gedurende een viertal weken. Daarna eventueel nog gedurende 2 tot 4 weken een afneembare spalk en handtherapie om flexibiliteit en kracht op te bouwen.

Bij een volledige scheur van het ligament kan ook voor een conservatieve behandeling worden gekozen op voorwaarde dat de twee helften van de gewrichtsband mooi naast elkaar liggen. De twee helften kunnen dan door een periode van immobilisatie in te lassen, terug aan elkaar groeien.

Soms gebeurt het dat een peesblad van de adductor spier zakt en tussen de twee helften van het gescheurde ligament komt te zitten. Dan kunnen die helften niet meer spontaan aan elkaar groeien en bijgevolg moet de gewrichtsband operatief gehecht worden. Hetzelfde geldt bij een volledige afscheuring van het ligament. Het moet dan operatief weer vastgemaakt worden aan het bot. Hier kunnen botankertjes voor gebruikt worden.