Tekort aan groeihormoon en de gevolgen daarvan

Groeihormonen worden aangemaakt in de hypofyse, een klein orgaan met de grootte van een erwt, dat zich midden in het hoofd bevindt ter hoogte van het oor net onder de hersenen. In het lichaam zijn meerdere soorten groeihormonen te vinden, die alle hun eigen takenpakket hebben. Door een beschadiging aan de hypofyse, na bijvoorbeeld een zware val of tik tegen het hoofd, kan er een tekort ontstaan aan groeihormonen. Dit kan vervolgens leiden tot verschillende klachten, zoals verzwakte spieren, vermoeidheid en een grotere vatbaarheid voor infecties.

• De hypofyse
• Groeihormonen
• De nauwe relatie tussen de hypofyse en de hypothalamus
• Tekort aan groeihormonen
• De aanmaak van de groeifactor IGF-1
• Het activeren van het immuunsysteem door IGF-1
• Symptomen van een tekort aan groeihormoon
• De meting van het gehalte aan groeihormoon in het lichaam
• Behandeling bij een vastgesteld tekort aan groeihormoon

De hypofyse

De hypofyse bestaat uit twee afzonderlijke delen: de voorkwab en de achterkwab, deze bevinden zich in de hersenen. De voorkwab produceert een zestal belangrijke hormonen: groeihormoon (GH), thyrotropine hormoon (TSH), adenocorticotroop hormoon (ACTH), follikelstimulerend hormoon (FSH), luteïniserend hormoon (LH) en melanotropine (MSH). Deze voorkwab is middels een poortaderstelsel verbonden met de hypothalamus, terwijl de verbinding van de achterkwab met de hypothalamus verloopt via uitlopers van zenuwcellen (axonen). De achterkwab maakt twee hormonen aan: antidiuretisch hormoon (ADH) en oxytocine.

Groeihormonen

Menselijk groeihormoon kan onder meer worden onderscheiden in:

• testosteron
• oestrogeen
• melatonine
• DHEA

Groeihormonen worden op instructie van de hypothalamus aangemaakt in de hypofyse en spelen met name bij jongeren een belangrijke rol bij de groei van het skelet, weefsels en organen. Ze bevorderen verder de opname van aminozuren in de lichaamscellen en de aanmaak van eiwitten. Doordat ze tevens de afbraak van eiwitten tegengaan, zijn ze belangrijk voor de groei van spieren en bepaalde organen. Daarnaast spelen veel eiwitten als enzym een sleutelrol in de stofwisseling.

De nauwe relatie tussen de hypofyse en de hypothalamus

De hypofyse en de hypothalamus bevinden zich vlak boven elkaar in de hersenen ter hoogte van het oor. Beide organen zijn een zeer belangrijk onderdeel van het autonome zenuwstelsel. De hypothalamus stuurt al naar gelang de hoogte van de hormoonspiegels, de aangrenzende voorkwab van de hypofyse aan door uitscheiding van twee hormonen GH-RH, wat staat voor groeihormoon-releasinghormoon. Dit GH-RH stimuleert zowel de aanmaak als het vrijkomen van groeihormoon uit de hypofyse. In deze is GH-IRH is de remmende versie, waarbij I staat voor (inhibiting=remmend). Nadat het GH vrijgekomen is uit de hypofyse gaat het via de bloedbaan naar de lever. Aldaar ontstaan uit GH en insuline onder meer de op insuline gelijkende groeifactor IGF-1. De achterkwab van de hypofyse wordt indien nodig door de hypothalamus aangestuurd middels zenuwprikkels.

Insuline

Dit hormoon bevordert de opname van glucose (suiker) en aminozuren (bouwstenen van eiwitten) door cellen en de aanmaak van glycogeen, vetten en eiwitten daaruit. Het wordt aangemaakt in de pancreas en heeft een belangrijke rol bij het reguleren van het bloedsuikergehalte.

Tekort aan groeihormonen

De oorzaak van een tekort aan groeihormoon vindt veelal zijn oorsprong in erfelijke genen en/of een zware val en is veelal te herleiden tot een beschadigde hypofyse. Bij een door een val beschadigde hypofyse komt de aanmaak van groeihormoon het eerst in gevaar, doordat het gebied waar deze aanmaak plaatsvindt aan de kwetsbare buitenkant van dit orgaan is gelegen.
Uitvoerige onderzoeken onder enkele duizenden patiënten door de Belgische onderzoekers Costongs en van Montfort in 1996 toonden bij 70% van ME/CVS-patiënten een te laag niveau IGF-1 aan. Als uitgangspunt werd daarbij uitgegaan van de gemiddelde waarde van groeihormoon van gezonde personen in vergelijking met die van ME/CVS-patiënten.

Gevolgen van een door een val beschadigde hypofyse

Hierbij vermindert de GH-RH productie in de hypothalamus en gaat de voorkwab van de hypofyse te weinig van het eiwit IGF-1 aanmaken. Tevens stagneert de aanmaak van het schildklierhormoon TSH. Ook is er naast een verminderde hormoonproductie in deze voorkwab in de vorm van ACTH, wat inwerkt op de bijnierschors, sprake van een verminderde werking van de geslachtsorganen door een nalatende productie van LH- en FSH-hormonen. Een en ander heeft ook nadelige gevolgen voor de werking van de andere hormonen van de hypofyse. Bijvoorbeeld op het door de achterkwab op instructie van de hypothalamus vrijgegeven ADH, wat de hoeveelheid vocht reguleert die door de nieren wordt uitgescheiden en daardoor van belang is voor het handhaven van een goede vochtbalans in het lichaam. Zo ook op MSH onder meer belast met het donker kleuren van de huid en het reguleren van endorfinen.

Hormonale tekorten gaan altijd vergezeld met moe zijn, verzwakte spieren en botten en een grotere vatbaarheid voor infecties. Een lage waarde aan TSH veroorzaakt dat veel lichaamsfuncties trager worden uitgevoerd. Bij hypofysaire insufficiëntie valt eerst het groeihormoon uit dat aan de buitenkant van de hypofyse is gelegen, daarna cortisol (ACTH), vervolgens het schildklierhormoon (TSH) en tenslotte de geslachtshormonen.

De aanmaak van de groeifactor IGF-1

Dit eiwit wordt aangemaakt in de lever, waarna een deel ervan in dezelfde lever wordt gebonden aan een transporteiwit: het IGF-bindingsproteïne-3 (IGF-BP-3). Het vrije en het gebonden IGF-1 komen vervolgens via de bloedbaan terecht in diverse delen van het lichaam. Een deel van IGF-1 wordt gebonden aan een eiwit (gebonden IGF-1), het resterende vrij IGF-1 kan zich binden aan tyrosine-kinase-receptoren (TKR). Door een verandering in het membraan, dat de cellen omgeeft, kan het via de receptoren de cellen binnentreden. Na een mutatie in de cellen wordt vervolgens bevorderd: de opname en verwerking van aminozuren, suikers en vetten en daarmede tevens de celgroei, de celdeling en de productie van energie.

Het activeren van het immuunsysteem door IGF-1

Tevens is IGF-1 een zeer belangrijk instrument van het immuunsysteem, doordat het de afweerreactie in de cel opstart. Een en ander gaat als volgt te werk: In geval van een geïnfecteerde cel krijgen afweercellen een signaal van interleukinen.. Als reactie daarop stimuleert IGF-1 middels binding aan TKR, dat afweercellen zich vervolgens aan bepaalde receptoren (integrines) van de besmette cel hechten. Daarmede komt het afweermechanisme van de cel op gang. Bij een eventueel tekort aan IGF-1 kan ondanks herhaalde signalen van interleukinen om de infectie te bestrijden de afweerreactie te weinig gestimuleerd worden. Zelfs in geval er voldoende IGF-1 aanwezig is kunnen de signalen blijven komen, indien lichaamsvreemde zware metalen zoals cadmium, kwik en lood in de plaats treden van lichte metalen zoals chroom, magnesium, mangaan en zink. De cellulaire afweerreactie komt, omdat afweerstoffen zich maar slecht aan zware metalen kan hechten, nauwelijks van de grond. Wel ontstaat er door de alsdan aanhoudende signalen van interleukinen een opeenhoping van deze eiwitten, wat een griepachtig gevoel geeft. Een en ander is tevens kenmerkend bij ME/CVS-patiënten.

Interleukinen

Deze groep van cytokinen worden tijdens een immuunrespons met name door macrofagen (monocyten) geactiveerd, waarna ze namens het immuunsysteem signalen afgeven. Deze eiwitten, waarvan er tientallen verschillende soorten in omloop zijn, vervullen derhalve de rol van boodschappers. De interleukinen (IL) zijn genummerd op volgorde van hun ontdekking.

Receptoren

Dit zijn eiwitverbindingen die deel uitmaken van het cel-omvattende membraan en die als een soort antennes gedeeltelijk daar boven uitsteken. Cellen hebben al naar gelang hun functie verschillende receptoren.

Symptomen van een tekort aan groeihormoon

Hierbij kunnen onder meer worden onderscheiden:

• een stagnerend immuunsysteem met een vertraagde bestrijding van infecties tot gevolg
• het achterblijven in groei en spiermassa
• een afname van het uithoudingsvermogen
• vermoeidheid en concentratieproblemen
• uitblijven van puberteit
• weefsels bevatten te weinig vocht
• op termijn zwakkere botten
• een veelal verhoogd niveau van cholesterol

NB: het consumeren in voldoende mate van frambozen, rauwe vis, ananas, noten en zaden en het gebruik van kokosolie bevorderen de aanmaak van IGF-1.

De meting van het gehalte aan groeihormoon in het lichaam

Het niveau van groeihormoon wisselt sterk gedurende een etmaal en de aanmaak van GH is het grootst tijdens de slaap. Een en ander is per persoon verschillend en het niveau wordt bovendien door diverse factoren beïnvloed. Zo zal wanneer in het bloed de hoeveelheid aminozuren stijgt of het gehalte aan glucose toeneemt er meer groeihormoon worden uitgescheiden. Bij een verstoring van de hormonale balans, langdurige psychische stress, gebrek aan lichaamsbeweging, bij het ouder worden en suppletie met geïnjecteerd synthetisch groeihormoon zal de hypofyse daarentegen minder lichaamseigen groeihormoon aanmaken. Verder wordt het niveau aan groeihormoon onder meer beïnvloed door:

• het dag- en nachtritme
• voeding
• erfelijke factoren

Deswege is het niet zo eenvoudig tot een betrouwbare waardebepaling in deze te komen vanwege de diversiteit van factoren die hun invloed kunnen uitoefenen. De onbekendheid welk niveau aan groeihormoon voor een patiënt normaal is werkt daarbij ook niet mee. De meting gebeurt in de praktijk dan ook meestal door de aanmaak van groeihormoon te stimuleren door bijvoorbeeld lichamelijke inspanning, bepaalde voeding of speciale stoffen. Eerst daarna kan de insuline-tolerantie test (ITT) ingezet worden, waarbij insuline wordt gebruikt om de productie van groeihormoon te stimuleren. Vervolgens wordt de waarde van het meer stabiele IGF-1 bepaald, waarna de behandeling met groeihormoon opgestart kan worden. De hoeveelheid vrij IGF-1 in het bloed kan niet rechtstreeks worden gemeten, maar wel afgeleid worden uit de totale hoeveelheid IGF-1 (vrij plus gebonden)en de hoeveelheid IGF-BP-3. In theorie kan ook IGF-1 toegediend worden, maar door de vele bijwerkingen die aan suppletie met IGF-1 kleven wordt de voorkeur gegeven aan suppletie met groeihormoon.

Behandeling bij een vastgesteld tekort aan groeihormoon

Met het oog op mogelijk vreemde effecten die kunnen optreden bij een teveel aan groeihormoon dient uitsluitend na een vastgesteld tekort aan groeihormoon een behandeling te worden opgestart. Overigens verdient het aanbeveling, dat men zich van tevoren grondig in deze complexe materie verdiept, ook al door het kostenaspect. De behandeling bestaat in het vervangen van hormonen waaraan een tekort is vastgesteld. Hierbij kunnen worden onderscheiden:

• een Acclydinekuur van minimaal 14 weken middels injecties met het dure voedingssupplement Acclydine
• injecties met de veel goedkopere biosimilars vanaf 2014, waarbij de werking vergelijkbaar is aan die van de dure Acclydine
• een combinatie therapie bij voorbeeld onder auspiciën van UMC Nijmegen
• suppletie met een lage dosis HGH (human growth hormoon) tabletten middels Recombinant DNA-technieken

Acclydine

Deze stof wordt in de bio-industrie gebruikt sinds daar het groeihormoon werd verboden. Evenals het groeihormoon stimuleert het groeiprocessen. Anno 2002 kwam de zeer prijzige Acclydine-kuur in zwang. Acclydine wordt gewonnen uit het plantje bitterzout. De werkzame stof daarvan zou de productie IGF-1 bevorderen. Deze therapie is eerst zinvol als de verhouding tussen IGF-BP-3 en vrij IGF-1 groter is dan 4.5. Daarbij dient de lever en pancreas goed te functioneren, omdat die organen essentieel zijn voor de aanmaak van IGF-1. Deze kuur, waarvan de werking berust op het feit dat de TKR-receptor geen verschil bespeurt tussen Acclydine en IGF-1, dient te worden ondersteund met Fractosan, aminozuren (als voedingssupplement) en een koolhydraat- en vetrijk dieet. Er worden wisselende resultaten gemeld bij deze therapie. Onder meer nog in 2016 kwam scherpe kritiek op de doelmatigheid ervan bij monde van internist Jos van der Meer van het UMC Nijmegen. Deze stelde dat het onderhuids injecteren met Acclydine totaal geen invloed had op de aanmaak van IGF-1 in de lever.

Biosimilars

Deze biologische geneesmiddelen, vaak eindigend op - ab (anti body), zijn vrijwel gelijkwaardig aan bestaande biologische middelen en worden middels onder de huid gegeven injecties of via een infuus toegediend. Ze worden ontwikkeld nadat een patent van een bestaand middel verloopt en zijn deswege vele malen goedkoper dan de originele variant. Een en ander door de besparing op researchkosten.

Een combinatie therapie

Deze therapie omvat een fysieke training, gecombineerd met het toedienen van groeihormonen. Het idee daarachter is dat regelmatige fysieke activiteiten een toename veroorzaakt van het niveau aan groeihormonen. Een en ander is aan te tonen middels een inspanningstest van zo'n 20 minuten.

Recombinant DNA-technieken

Een nieuwe generatie menselijke groeihormoonsupplementen maakt het mogelijk menselijk GH (HGH) in het laboratorium te bereiden. Het anders inpakken van HGH is in 1994 goedgekeurd door het Amerikaanse FDA en de werking berust op het in toenemende mate activeren van de hypofyse om meer menselijk groeihormoon af te scheiden. Door de nieuwe releasing-formule wordt HGH eerst in een latere fase vrijgegeven, waardoor suppletie middels tabletten mogelijk wordt. Daarbij bindt HGH zich direct aan de receptor van de doelcellen. Om resultaat te kunnen hebben moet HGH minimaal drie maanden te worden ingenomen. HGH zorgt onder meer voor herstel van spiermassa, afname van lichaamsvet en toename van energie. Ook draagt het bij normaal gebruik bij tot verbetering van het cholesterolniveau, gezichtsvermogen en een normalisering van de bloeddruk.

NB: Een te hoge kunstmatig veroorzaakte HGH-spiegel zorgt voor gewrichtspijnen, oedeem en een verhoogde insuline-weerstand. Daarnaast kunnen optreden groei van tumoren, diabetes type II en een verhoging van de bloeddruk.

IGF-1 als geneesmiddel is nog in onderzoek, mede omdat het genezing zou kunnen bieden in geval van beschadigde gebieden in de hersenen. Wel vindt het reeds zijn toepassing in de sport om zijn spierversterkende en uithoudings-bevorderende werking.
Om in deze tot vergoeding te komen dient men vóór de behandeling schriftelijk de verzekeraar in kwestie te benaderen, teneinde toestemming voor behandeling met groeihormoon te verkrijgen. Bepalend daarbij is de hoogte van het niveau van de groeihormonen.