Lesch-Nyhan syndroom: Afwijkingen aan beweging en gedrag

Het Lesch-Nyhan syndroom is een erfelijke aandoening waarbij problemen ontstaan met het verwerken van purinen in het lichaam, omdat hiervoor een bepaald enzym ontbreekt. De zeldzame aandoening brengt gedragsafwijkingen, bewegingsproblemen, orgaanschade en een mentale en motorische ontwikkelingsachterstand met zich mee. De arts behandelt of verlicht de aanwezige symptomen met hulpmiddelen, medicijnen of chirurgie, aangezien een genezing niet voorhanden is voor het Lesch-Nyhan syndroom. De vooruitzichten zijn over het algemeen slecht bij deze stofwisselingsziekte. Het syndroom werd voor het eerst beschreven door de Engelse kinderartsen M. Lesch (geb. 1939) en William Nyhan in 1964.

• Synoniemen Lesch-Nyhan syndroom
• Epidemiologie zeldzame aandoening
• Oorzaken ziekte: Ontbrekend enzym
• Symptomen aan beweging, gedrag, ontwikkeling en organen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling afwijkingen met hulpmiddelen, medicijnen en chirurgie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van Lesch-Nyhan syndroom
• Praktische tips voor het omgaan met Lesch-Nyhan syndroom
• Medicatie voor bewegingsstoornissen
• Gedragstherapie
• Begeleiding bij zelfzorg
• Misvattingen rond Lesch-Nyhan syndroom
• Het Lesch-Nyhan syndroom is een vorm van psychische stoornissen
• Alleen de hersenen worden aangetast bij Lesch-Nyhan syndroom
• Patiënten met Lesch-Nyhan syndroom hebben een normaal bewegingspatroon
• Zelfbeschadigend gedrag is een bewuste keuze van de patiënt
• Er is een effectieve genezing mogelijk voor Lesch-Nyhan syndroom
• Patiënten met Lesch-Nyhan syndroom kunnen normaal eten zonder aanpassingen
• Het Lesch-Nyhan syndroom treft zowel mannen als vrouwen even vaak

Synoniemen Lesch-Nyhan syndroom

Verscheidene benamingen alsook afkortingen zijn bekend voor het Lesch-Nyhan syndroom:

• choreoathetose zelfverminking syndroom
• compleet HPRT-deficiëntie
• HGPRT-deficiëntie
• hypoxanthine fosforibosyltransferase deficiëntie
• hypoxanthine guanine fosforibosyltransferase deficiëntie
• juveniele hyperurikemie syndroom
• juveniele jicht, choreoathetose, mentale retardatie syndroom
• primaire hyperurikemie syndroom
• tekort aan guanine fosforibosyltransferase
• tekort aan hypoxanthine fosforibosyltransferase
• totaal HPRT deficiëntie
• totale hypoxanthine-guanine fosforibosyltransferase deficiëntie
• volledige hypoxanthine-guanine fosforibosyltransferase deficiëntie
• X-gebonden hyperurikemie
• X-gebonden primaire hyperurikemie
• X-gebonden urinezuur aciduria enzymdefect
• ziekte van Lesch-Nyhan

Bruikbare afkortingen voor de ziekte omvatten "LND" en "LNS".

Epidemiologie zeldzame aandoening

Ongeveer 1 op de 100.000 tot 380.000 mensen lijdt aan het Lesch-Nyhan syndroom. Voornamelijk jongens zijn getroffen door de ziekte. De aandoening komt voor in alle rassen.

Oorzaken ziekte: Ontbrekend enzym

Genmutatie

Purinen zijn een normaal onderdeel van het menselijk weefsel en maken deel uit van de genetische blauwdruk van het lichaam. Ze bevinden zich tevens in veel verschillende voedingsmiddelen. Bij patiënten met de aandoening ontbreekt het enzym hypoxanthine guanine fosforibosyltransferase (HPRT) door een mutatie (wijziging) in het HPRT1-gen. Het lichaam heeft deze stof nodig om purinen te recycleren. Bij het Lesch-Nyhan syndroom heeft het lichaam bijgevolg problemen met het opbouwen en afbreken van purinen. Zonder dit enzym bouwt urinezuur zich op in het lichaam.

Overerving

Het Lesch-Nyhan syndroom kent een X-gebonden (geslachtsgebonden) recessief overervingspatroon, waardoor voornamelijk jongens getroffen zijn.

Symptomen aan beweging, gedrag, ontwikkeling en organen

Beweging

De bewegingsproblemen ontstaan meestal vóór het eerste levensjaar. De baby is namelijk doorgaans erg slap (hypotonie). Later verstijven de gewrichten en ontstaat spasticiteit. Ook zijn abnormale, onwillekeurige bewegingen met spierspasmen en contracties (dystonie), schokkende bewegingen (chorea), onwillekeurige werp- of trapbewegingen in armen of benen (meestal aan één zijde van het lichaam) (ballisme), verhoogde reflexen (hyperreflexie) en een kramp in het ooglid van één of beide ogen (blefarospasme) aanwezig. Door de opbouw van urinezuur ontstaat bovendien een zwelling van een aantal gewrichten, wat doet denken aan de aandoening jicht (ziekte met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten). Daarom is vaak sprake van jichtartritis.

Gedrag

Een opvallend kenmerk van het Lesch-Nyhan syndroom is zelfdestructief gedrag, zoals het bijten op de vingers, handen, lippen en wangen, en het bonken met het hoofd of de ledematen. Angstig, paniekerig of agressief gedrag komt ook voor bij patiënten met deze stoornis.

Ontwikkeling

Patiënten met het Lesch-Nyhan syndroom hebben een vertraagde motorische ontwikkeling, wat inhoudt dat lopen of zitten nauwelijks of niet lukt. Ook treedt er een ontwikkelingsachterstand op, wat zich uit in een milde tot matige verstandelijke beperking. Praten gebeurt vrij laat of niet bij kinderen met dit syndroom, en wanneer kinderen spreken, is dit vaak onduidelijk of zacht. De puberteit en groei kunnen bovendien vertraagd zijn.

Organen

Gastro-oesofageale reflux en spugen zijn enkele maagzuurgerelateerde problemen die tevens optreden. Sommige patiënten ontwikkelen blaasstenen (harde ophopingen van mineralen in de blaas), nierstenen (vorming van kristallen met pijn in buik en rug) en andere nierproblemen. Testikelatrofie is een ander teken van de ziekte.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bevraagt de patiënt, en hieruit blijkt dat het Lesch-Nyhan syndroom soms aanwezig is in de familie. Bij het lichamelijk onderzoek merkt de arts de verhoogde reflexen op, alsook spasticiteit (verhoogde spierstijfheid), wat vaak gepaard gaat met spasmen (krampen).

Diagnostisch onderzoek

Zowel het bloedonderzoek als urineonderzoek laten een abnormaal hoge urinezuurspiegel zien (hyperurikemie). In het bloed is bovendien een andere afwijking te zien, namelijk megaloblastaire anemie (vitamine B12-tekort en/of foliumzuurtekort). De arts neemt een huidbiopsie waaruit blijkt dat het HPRT1-enzym verminderd aanwezig is. Soms voert de arts nog een MRI-scan van de hersenen uit, waaruit blijkt dat de hersenen iets kleiner zijn dan normaal. Een genetisch onderzoek bevestigt tot slot de diagnose van het Lesch-Nyhan syndroom.

Differentiële diagnose

Bij de volgende aandoeningen ontstaat een gelijkaardig klinisch beeld als het Lesch-Nyhan syndroom:

• familiale dysautonomie (progressieve neurologische ziekte)
• het Cornelia de Lange-syndroom (ontwikkelingsstoornis)

Behandeling afwijkingen met hulpmiddelen, medicijnen en chirurgie

Het Lesch-Nyhan syndroom is niet te genezen, maar geneesmiddelen voor de behandeling van jicht verlagen wel het urinezuur. De neurologische schade (verhoogde reflexen en spasmen) is echter niet te behandelen met deze medicatie. Hiervoor zet de arts andere medicijnen in, zoals: carbidopa/levodopa, diazepam, fenobarbital en/of haloperidol. Maagzuurproblemen verhelpt de arts met medicatie of door het plaatsen van een PEG-sonde. Om de zelfverwonding te behandelen, is ook medicatie beschikbaar, evenals een speciaal mondstuk waardoor het bijten op de lippen of tong voorkomen wordt. Botoxinjecties voor het verlammen van de kauwspieren, het trekken van alle tanden en het spalken van armen en/of benen zijn andere behandelingsmethoden tegen automutilatie. Nier- of blaasstenen verwijdert de arts door deze te vergruizen of door een operatie. Logopedie is tot slot beschikbaar om patiënten te helpen bij de spraakproblemen.

Prognose

De meeste patiënten met het Lesch-Nyhan syndroom hebben minder goede vooruitzichten wat betreft de mobiliteit. Zij hebben namelijk loophulpmiddelen zoals een rollator of rolstoel nodig, evenals hulp bij het zitten. De levensverwachting is over het algemeen ook korter door nierfalen en soms niet meer te behandelen infecties. De meeste patiënten overleven het tweede en derde decennium, maar komen in het vierde decennium te overlijden.

Complicaties

De complicaties van het Lesch-Nyhan syndroom kunnen ernstig zijn en hebben een aanzienlijke impact op de kwaliteit van leven van de patiënten. Enkele belangrijke complicaties zijn:

• Gewrichtsproblemen: De opbouw van urinezuur kan leiden tot jichtartritis, wat ernstige pijn en zwelling in de gewrichten veroorzaakt.
• Zelfverwonding: Het zelfdestructieve gedrag dat kenmerkend is voor het syndroom kan leiden tot aanzienlijke lichamelijke schade, zoals bijten op vingers, lippen en wangen, en het bonken met het hoofd.
• Neurologische schade: De voortdurende spasticiteit en andere bewegingsproblemen kunnen bijdragen aan verdere neurologische schade en functionele beperkingen.
• Nierproblemen: De ophoping van urinezuur kan leiden tot nierstenen en nierfalen, wat de algemene gezondheid van de patiënt verder kan verslechteren.
• Maagzuurproblemen: Gastro-oesofageale reflux kan leiden tot terugkerende problemen met spugen en andere maagzuurgerelateerde aandoeningen.
• Vertraagde ontwikkeling: Zowel motorische als cognitieve vertragingen kunnen leiden tot een aanzienlijke achterstand in de ontwikkeling van de patiënt.
• Levensverwachting: Door de bovengenoemde complicaties, zoals nierfalen en infecties, is de levensverwachting vaak korter, met een verhoogd risico op vroege sterfte.

Preventie van Lesch-Nyhan syndroom

Aangezien het Lesch-Nyhan syndroom een genetische aandoening is, is preventie beperkt tot prenatale diagnostiek en genetische expertise. Bij een familiegeschiedenis van het syndroom kan genetisch onderzoek worden uitgevoerd om het risico voor toekomstige zwangerschappen te beoordelen.

Praktische tips voor het omgaan met Lesch-Nyhan syndroom

Lesch-Nyhan syndroom veroorzaakt ernstige gedrags- en bewegingsstoornissen. Behandeling richt zich op het beheersen van symptomen en het verbeteren van de levenskwaliteit.

Medicatie voor bewegingsstoornissen

Er zijn medicijnen die helpen om de oncontroleerbare bewegingen te verminderen, zoals spierverslappers en kalmerende middelen. Dit moet altijd onder begeleiding van een arts gebeuren.

Gedragstherapie

Gedragstherapie kan nuttig zijn om met agressieve of destructieve gedragingen om te gaan. Het kan ook helpen bij het verbeteren van sociaal functioneren.

Begeleiding bij zelfzorg

Gezien de motorische en gedragsproblemen kan het nodig zijn om ondersteuning te bieden bij dagelijkse activiteiten, zoals aankleden en eten.

Misvattingen rond Lesch-Nyhan syndroom

Het Lesch-Nyhan syndroom is een zeldzame genetische aandoening die ernstige neurologische en gedragsproblemen veroorzaakt. Er bestaan verschillende misvattingen over deze aandoening, waardoor misverstanden ontstaan over de symptomen, behandeling en prognose.

Het Lesch-Nyhan syndroom is een vorm van psychische stoornissen

Hoewel het syndroom gedragsproblemen met zich meebrengt, zoals zelfbeschadiging, behoort het primair tot de stofwisselingsziekten en niet tot psychische stoornissen. De oorzaak ligt in een defect in het HGPRT-enzym, wat leidt tot ophoping van urinezuur in het lichaam en diverse neurologische symptomen.

Alleen de hersenen worden aangetast bij Lesch-Nyhan syndroom

Hoewel de aandoening ernstige gevolgen heeft voor de hersenen, beïnvloedt het ook andere organen en systemen. Patiënten hebben vaak last van nierstenen door verhoogde urinezuurspiegels, en ook gewrichten kunnen aangetast raken door jichtachtige symptomen.

Patiënten met Lesch-Nyhan syndroom hebben een normaal bewegingspatroon

In werkelijkheid hebben veel patiënten ernstige motorische beperkingen. Spierspasmen en onwillekeurige bewegingen maken het moeilijk om zelfstandig te bewegen, en velen zijn afhankelijk van een rolstoel. Ook problemen met spieren en gewrichten dragen bij aan de beperkte mobiliteit.

Zelfbeschadigend gedrag is een bewuste keuze van de patiënt

Een van de meest kenmerkende symptomen van het syndroom is zelfbeschadigend gedrag, zoals bijten in de lippen en vingers. Dit wordt niet bewust gekozen, maar is het gevolg van een neurologische stoornis. Sommige patiënten dragen beschermende hulpmiddelen om verwondingen te voorkomen.

Er is een effectieve genezing mogelijk voor Lesch-Nyhan syndroom

Helaas is er op dit moment geen genezing voor het syndroom. De behandeling richt zich op symptoombestrijding, zoals het gebruik van medicatie om spierspasmen te verminderen en urinezuurverlagende middelen om nierproblemen te voorkomen.

Patiënten met Lesch-Nyhan syndroom kunnen normaal eten zonder aanpassingen

Veel patiënten hebben moeite met slikken en kauwen door spasticiteit en motorische beperkingen in de mond. Dit kan leiden tot ondervoeding en gewichtsverlies. Daarom is het vaak nodig om voedingstexturen aan te passen of sondevoeding te overwegen.

Het Lesch-Nyhan syndroom treft zowel mannen als vrouwen even vaak

De aandoening wordt veroorzaakt door een mutatie op het X-chromosoom, waardoor bijna uitsluitend jongens en mannen worden getroffen. Vrouwen kunnen draagster zijn van de mutatie, maar ontwikkelen zelden de ernstige symptomen die bij mannen voorkomen.