Azotemie: Ophoping afvalstoffen in bloed met uitdroging

Azotemie (ook wel azotaemia genoemd) is een aandoening waarbij er een verhoogde concentratie van stikstofhoudende afvalproducten in het bloed aanwezig is (azotum = stikstof). Dit wordt meestal veroorzaakt door een probleem met de nieren, waardoor een effectieve filtering van het bloed wordt bemoeilijkt. Azotemie kan ontstaan door problemen vóór de nieren (prerenaal), in de nieren zelf (intrarenal) of achter de nieren (postrenaal). Patiënten presenteren zich vaak met symptomen van uitdroging, zoals verwardheid, donkere urine en een bleke huid. Omdat er veel verschillende oorzaken van azotemie zijn, is het essentieel dat de arts de onderliggende oorzaak behandelt. De patiënt kan worden opgenomen in het ziekenhuis voor medicatie en soms dialyse. De prognose varieert en is afhankelijk van het type azotemie en de onderliggende oorzaak.

• Epidemiologie van azotemie
• Oorzaken van azotemie: Ophoping van afvalstoffen door nierproblemen
• Soorten en oorzaken van azotemie
• Symptomen van azotemie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van azotemie
• Nieuwe benaderingen en behandelingen in 2024
• Prognose van prerenale, intrarenale en postrenale azotemie
• Preventie van nierfalen

Epidemiologie van azotemie

Azotemie komt voor bij ongeveer 1% van alle ziekenhuisopnames. Bij reeds gehospitaliseerde patiënten kan de prevalentie oplopen tot 5%. De frequentie van azotemie is het hoogst bij mensen tussen de 45 en 64 jaar.

Oorzaken van azotemie: Ophoping van afvalstoffen door nierproblemen

Normaal gesproken filteren de nieren afvalstoffen uit het bloed en produceren ze urine om deze stoffen uit het lichaam te verwijderen. Wanneer de nieren beschadigd raken of niet goed functioneren, hoopt stikstofhoudend afval op in het bloed. De aanwezigheid van deze afvalstoffen, zoals creatinine en ureum, is kenmerkend voor azotemie en kan de orgaanfunctie beschadigen.

Soorten en oorzaken van azotemie

Prerenale azotemie

Prerenale azotemie ontstaat wanneer er een tekort aan bloedtoevoer naar de nieren is. Dit kan worden veroorzaakt door langdurige lage bloeddruk (hypotensie) of een onregelmatige hartfunctie bij bijvoorbeeld hartfalen. Als de bloeddruk naar de nieren laag is, kan de nier zijn filterfunctie niet uitoefenen en geen urine produceren. Dit type azotemie komt vaak voor bij patiënten die al in het ziekenhuis zijn opgenomen voor andere aandoeningen die een verminderde bloedstroom naar de nieren veroorzaken. Enkele oorzaken zijn:

• Brandwonden
• Blootstelling aan extreme hitte
• Bloeding
• Schok
• Verlies van bloedvolume (bijvoorbeeld een hypovolemische shock)
• Verstopping van de slagader die bloed naar de nieren levert (nierslagaderocclusie)
• Hartfalen (onvoldoende bloedcirculatie door het hart)
• Langdurig braken, langdurige bloedingen of chronische diarree
• Uitdroging (dehydratie)

Prerenale azotemie is de meest voorkomende oorzaak van acuut nierfalen. Herstel van de bloedstroom kan vaak de functie van de nieren herstellen.

Intrarenale azotemie

Intrarenale azotemie, ook bekend als acuut nierfalen of acute nierbeschadiging, ontstaat door schade aan de nieren zelf. Diverse oorzaken kunnen intrarenale azotemie veroorzaken, zoals:

• Infecties: Nierinfecties beschadigen de nierbuisjes die bloed filteren, zoals pyelonefritis (ontsteking van de nieren en het nierbekken).
• Vaatziekten: Schade aan de kleine bloedvaten in de nieren veroorzaakt verstoppingen en schade aan de weefsels. Bloedstolsels in de nieren of vernauwing van de slagaders zijn veelvoorkomende vasculaire oorzaken van intrarenale azotemie, zoals kan optreden bij diabetes mellitus.
• Gebruik van medicijnen: Verschillende nefrotoxinen (medicijnen die schadelijk zijn voor de nieren) kunnen azotemie veroorzaken, waaronder:
• ACE-remmers (bloeddrukverlagende middelen)
• Antimycotica (schimmeldodende medicijnen)
• Sommige antibiotica
• Chemotherapie
• Cocaïne
• Cyclosporine
• Niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
Nierinsufficiëntie: Wanneer de nieren onvoldoende afvalstoffen kunnen filteren, hopen toxische stoffen zich op in het bloed.

Postrenale azotemie

Postrenale azotemie treedt op wanneer er een obstructie is in het urinesysteem na het verlaten van de urine uit de nieren. Deze obstructies kunnen worden veroorzaakt door:

• Kristallen in de urine, zoals nierstenen
• Een urinekatheter
• Tumoren
• Vergrote prostaat

Symptomen van azotemie

Azotemie kan variëren van asymptomatisch tot ernstige symptomen. Bij sommige patiënten kunnen de symptomen van uitdroging optreden, waaronder:

• Donkere urine
• Een bleke huid (pallor)
• Een droge mond (xerostomie)
• Een snelle pols
• Verlies van eetlust
• Verminderde urineproductie (oligurie)
• Koorts en koude rillingen bij een bijkomende infectie
• Misselijkheid of overgeven
• Perifeer oedeem (zwelling van de armen en benen)
• Pijn bij het plassen (dysurie)
• Spierzwakte
• Vermoeidheid
• Verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De arts begint met het verzamelen van een gedetailleerde medische geschiedenis van de patiënt, inclusief informatie over medicijngebruik, recente infecties en andere symptomen. Vervolgens wordt een lichamelijk onderzoek uitgevoerd om mogelijke oorzaken van de symptomen vast te stellen en andere medische problemen uit te sluiten.

Diagnostisch onderzoek

Voor de diagnose van azotemie voert de arts een urineonderzoek en bloedonderzoek uit. Hierbij worden de niveaus van creatinine en ureum in het bloed gemeten. Hoge concentraties van deze stoffen wijzen op een verminderde nierfunctie. Het urineonderzoek biedt ook informatie over de nierfunctie en kan de mate van uitdroging aangeven. In sommige gevallen zijn aanvullende onderzoeken, zoals een echografie of röntgenfoto van de nieren, nodig om het nierstelsel beter in beeld te brengen. Soms kan het nodig zijn om een katheter in de plasbuis te plaatsen voor verdere evaluatie bij aanhoudende azotemie.

Behandeling van azotemie

De behandeling van azotemie richt zich op het oplossen van de onderliggende oorzaak. Dit kan variëren van het verwijderen van een tumor, aanpassen of stopzetten van medicatie, tot chirurgische ingrepen bij obstructies. Patiënten met intrarenale azotemie lopen een verhoogd risico op elektrolytenstoornissen en problemen met vochtregulatie. Daarom kunnen orale of intraveneuze medicatie nodig zijn. In het geval van intrarenale azotemie worden patiënten vaak opgenomen in het ziekenhuis voor nauwkeurige monitoring van de nierfunctie en behandeling van elektrolytenstoornissen. Medicijnen om de hartpompfunctie te verbeteren of de bloeddruk te verhogen kunnen ook worden voorgeschreven om de bloedsomloop en nierdruk te verbeteren. In sommige gevallen kan nierdialyse noodzakelijk zijn, vooral bij intrarenale azotemie. Dialysebehandelingen vinden doorgaans drie tot vier keer per week plaats en vereisen dat de patiënt enkele uren per sessie in de dialysekliniek doorbrengt.

Nieuwe benaderingen en behandelingen in 2024

• Kunstmatige intelligentie in diagnose: De inzet van kunstmatige intelligentie (AI) en machine learning in de analyse van medische beelden en laboratoriumresultaten helpt bij een snellere en nauwkeurigere diagnose van nierproblemen.
• Geavanceerde nierdialyse: Innovaties in nierdialyse-technologie, zoals draagbare dialysemachines en thuisdialyseopties, verbeteren de levenskwaliteit van patiënten en verminderen de frequentie van ziekenhuisbezoeken.
• Persoonlijke geneeskunde: Toegenomen focus op gepersonaliseerde geneeskunde maakt het mogelijk om behandelingen op maat te maken op basis van genetische en biometrische gegevens van de patiënt.
• Preventieve maatregelen: Verbeterde preventieve strategieën, zoals uitgebreide screeningsprogramma’s voor risicopatiënten, dragen bij aan vroege opsporing en behandeling van nierziekten.

Prognose van prerenale, intrarenale en postrenale azotemie

Prerenale azotemie

Prerenale azotemie is vaak omkeerbaar als de oorzaak tijdig wordt behandeld. Ernstige nierschade kan optreden als de behandeling te laat begint.

Intrarenale azotemie

De prognose voor intrarenale azotemie is afhankelijk van de ernst van de nierbeschadiging, de onderliggende oorzaak en de algemene gezondheid van de patiënt. Vroege en effectieve behandeling is essentieel voor een betere uitkomst.

Postrenale azotemie

Bij postrenale azotemie zijn de vooruitzichten over het algemeen goed, omdat de oorzaak vaak snel kan worden opgespoord en behandeld.

Preventie van nierfalen

Het voorkomen van nierfalen is cruciaal, vooral voor patiënten met een verhoogd risico op azotemie. Daarom moeten patiënten die risico lopen geen nefrotoxische geneesmiddelen gebruiken. Bij risicogroepen mogen beeldvormende onderzoeken met contrastvloeistof alleen worden uitgevoerd indien strikt noodzakelijk. Sommige patiënten volgen een dieet dat arm is aan kalium, magnesium en koolhydraten (om de bloedsuikerspiegel onder controle te houden), maar rijk is aan groenten en vezels (voor gezonde darmfunctie) en met een eiwitinname van 15-20% van de totale voeding. Voor een dergelijk dieet kan een verwijzing naar een voedingsdeskundige nuttig zijn.