Glutenataxie: Schade aan hersenen door eten van gluten

Glutenataxie, ook bekend als neurocoeliakie, is een zeldzame neurologische aandoening waarbij het lichaam overmatig reageert op gluten, een eiwit dat voorkomt in tarwe, rogge en gerst. Deze aandoening leidt tot een auto-immuunreactie waarbij het immuunsysteem per ongeluk de hersenen aanvalt, met name het cerebellum (de kleine hersenen). Glutenataxie kan ernstige neurologische symptomen veroorzaken en vereist een levenslang strikt glutenvrij dieet om verdere hersenschade te voorkomen en de symptomen te verlichten.

• Oorzaken: Overgevoeligheid voor gluten
• Symptomen: Schade aan de hersenen
• Diagnose en Onderzoeken
• Behandeling: Strikt glutenvrij dieet
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van glutenataxie

Oorzaken: Overgevoeligheid voor gluten

Gluten is een eiwit dat voorkomt in granen zoals tarwe, rogge en gerst. Personen met coeliakie, een veel voorkomende vorm van glutenintolerantie, ervaren vaak spijsverteringsproblemen en schade aan de dunne darm na consumptie van gluten. Glutenataxie is een zeldzamere vorm van glutenintolerantie waarbij, naast de spijsverteringsproblemen, de immuunrespons zich richt tegen het cerebellum, het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor motorische functies zoals coördinatie en balans.

De precieze oorzaak van glutenataxie is anno augustus 2024 nog niet volledig begrepen. Er wordt echter aangenomen dat genetische predisposities en immuunresponsen een rol spelen bij de ontwikkeling van deze aandoening.

Symptomen: Schade aan de hersenen

Glutenataxie is een progressieve neurologische aandoening, wat betekent dat de symptomen geleidelijk optreden en in ernst toenemen. Ondanks dat spijsverteringsproblemen niet altijd duidelijk aanwezig zijn, kunnen de symptomen variëren van mild tot ernstig en omvatten ze onder andere:

• Buikpijn
• Concentratieproblemen
• Constipatie
• Coördinatieproblemen
• Diarree
• Duizeligheid
• Ontwikkelingsachterstand
• Opgeblazen gevoel
• Sombere stemming (stemmingswisselingen)
• Verlies van balans
• Verlies van fijne motoriek, zoals knopen of schrijven
• Wankele en onzekere gang met verhoogd risico op valpartijen en struikelen
• Epilepsie
• Geheugenproblemen
• Gewichtsverlies
• Hoofdpijn
• Lactose-intolerantie (symptomen bij het consumeren van melk en zuivelproducten)
• Misselijkheid en Braken
• Onhandigheid
• Problemen met algemene bewegingen, zoals lopen of armcontrole
• Problemen met de controle over de blaas
• Problemen met het gezichtsvermogen, zoals dubbelzien (diplopie)
• Problemen met het inschatten van afstanden
• Reflux
• Slikproblemen (sneller verslikken)
• Spierzwakte
• Spraakproblemen
• Symptomen van zenuwschade in handen, voeten en ledematen (zoals misgrijpen)
• Tintelingen in de ledematen
• Trillen
• Vermoeidheid
• Winderigheid

Diagnose en Onderzoeken

De diagnose van glutenataxie kan uitdagend zijn vanwege de gelijkenis met andere ataxie-aandoeningen en de zeldzaamheid van de aandoening. Anno augustus 2024 worden de volgende diagnostische stappen vaak genomen:

• Bloedonderzoek: Dit onderzoek kan helpen bij het opsporen van coeliakie, een aandoening die vaak gepaard gaat met glutenataxie. Een positieve test kan wijzen op een overgevoeligheid voor gluten.
• MRI-scan: Dit beeldvormende onderzoek kan aantonen of er cerebellaire atrofie (krimp van het cerebellum) aanwezig is. Ongeveer 60% van de patiënten met glutenataxie vertoont dergelijke tekenen. Daarnaast kunnen heldere witte vlekken op de hersenen duiden op hersenbeschadiging.

Behandeling: Strikt glutenvrij dieet

De primaire behandeling voor glutenataxie is een strikt glutenvrij dieet. Het is cruciaal om alle gluten uit de voeding te elimineren, zelfs kleine hoeveelheden kunnen de progressie van de ziekte bevorderen. Dit dieet moet strikt worden nageleefd onder toezicht van een arts. Het zelf aanpassen van het dieet zonder professionele begeleiding kan leiden tot verslechtering van de symptomen en verdere hersenschade.

Prognose

Met een strikt glutenvrij dieet kunnen de symptomen van glutenataxie vaak verbeteren, hoewel het enige tijd kan duren voordat significante verbetering merkbaar is. Glutenataxie is een langzaam progressieve aandoening; als de patiënt tijdig en consistent gluten uit de voeding verwijdert, is het mogelijk om de voortgang van de ziekte te stoppen of zelfs om te keren. Bij voortdurende blootstelling aan gluten kunnen de symptomen verergeren en kan er permanente hersenschade optreden.

Complicaties

Glutenataxie kan leiden tot verschillende ernstige complicaties als de aandoening niet goed beheerd wordt:

• Progressieve hersenschade: Aanhoudende blootstelling aan gluten kan leiden tot verdere schade aan het cerebellum, wat resulteert in verergerende motorische en neurologische problemen.
• Geheugenproblemen: Langdurige schade aan het cerebellum kan ook leiden tot geheugenproblemen en cognitieve achteruitgang.
• Verlies van motorische functies: Ernstige ataxie kan de fijne motoriek verder aantasten, wat invloed heeft op dagelijkse activiteiten zoals schrijven en knopen.
• Psychologische effecten: De symptomen van glutenataxie kunnen leiden tot stemmingswisselingen, angst en depressie door de impact op de motorische functies en de kwaliteit van leven.
• Verhoogd risico op valincidenten: Problemen met balans en coördinatie kunnen het risico op vallen en verwondingen verhogen.

Preventie van glutenataxie

Hoewel glutenataxie een auto-immuunaandoening is, kunnen de volgende maatregelen helpen bij het voorkomen van het optreden of de verergering van de symptomen:

• Strikt Glutenvrij dieet: De belangrijkste preventieve maatregel is het strikt vermijden van gluten in alle voeding. Dit omvat ook het vermijden van kruisbesmetting met glutenbevattende producten.
• Regelmatige medische controle: Regelmatige controles door een arts zijn essentieel om de voortgang van de aandoening te monitoren en aanpassingen aan het dieet of de behandeling te maken indien nodig.
• Educatie en bewustzijn: Kennis over gluteninname en de gevolgen van gluten voor glutenataxie kan helpen bij het voorkomen van onbewuste blootstelling aan gluten.
• Ondersteuning en hulpbronnen: Het zoeken naar ondersteuning van diëtisten, artsen en steungroepen kan helpen bij het effectief beheren van de aandoening en het volgen van een strikt glutenvrij dieet.

Lees verder

• Coeliakie: Maag- en darmproblemen door eten van gluten