Familiaire hypercholesterolemie: Verhoogd cholesterolgehalte

Familiaire hypercholesterolemie is een erfelijke aandoening waarbij het LDL-cholesterolgehalte in het bloed (slechte cholesterol) reeds in de kindertijd sterk verhoogd is. Dit leidt tot een vernauwing of blokkering van bloedvaten, wat het risico op vroegtijdige hart- en vaatziekten verhoogt. Een kind komt reeds ter wereld met deze aandoening die bestaat in twee vormen. Het is belangrijk om naast medicatie de levensstijl aan te passen bij familiaire hypercholesterolemie.

• Epidemiologie
• Prevalentie wereldwijd
• Regionale verschillen
• Mechanisme
• Genetische mutaties
• Gevolgen op cellulair niveau
• Oorzaken van aangeboren verhoogd cholesterolgehalte
• Risicofactoren
• Erfelijke aanleg
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Familiaire clusters
• Kinderen van aangedane ouders
• Soorten van familiaire hypercholesterolemie
• Heterozygote familiaire hypercholesterolemie
• Epidemiologie
• Oorzaken en erfelijkheid
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Prognose
• Homozygote familiaire hypercholesterolemie
• Epidemiologie
• Oorzaken en erfelijkheid
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Prognose
• Behandeling
• Nieuwe behandelingsopties
• PCSK9-remmers
• Gentherapie
• Voedings- en leefstijlinterventies
• Preventie en nazorg
• Levensstijlveranderingen
• Regelmatige controles
• Medicatie en behandeling
• Praktische tips voor het omgaan met familiale hypercholesterolemie
• Volg een evenwichtig voedingspatroon
• Neem medicijnen volgens voorschrift
• Blijf actief en beweeg regelmatig
• Vermijd roken en beperk alcoholgebruik
• Controleer je cholesterol regelmatig
• Wees alert op hart- en vaatziekten
• Misvattingen rond familiale hypercholesterolemie
• Familiaire hypercholesterolemie komt alleen voor bij mensen met een ongezond dieet
• Familiaire hypercholesterolemie is altijd zichtbaar door fysieke symptomen
• Familiaire hypercholesterolemie wordt altijd op jonge leeftijd gediagnosticeerd
• Familiaire hypercholesterolemie leidt altijd tot hartziekten op jonge leeftijd
• Familiaire hypercholesterolemie kan niet worden behandeld
• Mensen met familiale hypercholesterolemie hebben altijd een hoge bloeddruk
• Familiaire hypercholesterolemie heeft geen invloed op andere organen zoals de lever

Epidemiologie

Prevalentie wereldwijd

Familiaire hypercholesterolemie (FH) is een van de meest voorkomende erfelijke metabole aandoeningen, met een geschatte prevalentie van 1 op de 250 personen wereldwijd. In specifieke populaties, zoals Ashkenazi Joden en Zuid-Afrikaanse Afrikaners, is de prevalentie echter aanzienlijk hoger, tot wel 1 op de 67, door een genetisch founder-effect.

Regionale verschillen

De incidentie van FH varieert tussen landen door genetische en omgevingsfactoren. In landen met uitgebreide screeningsprogramma’s, zoals Nederland, is de aandoening beter gedocumenteerd. Ongeveer 10% van de patiënten met FH wordt in lage-inkomenslanden gediagnosticeerd, wat de noodzaak van wereldwijde bewustwording onderstreept.

Mechanisme

Genetische mutaties

FH wordt veroorzaakt door mutaties in genen die betrokken zijn bij het metabolisme van low-density lipoproteïne (LDL), met name het LDLR-gen, het APOB-gen en het PCSK9-gen. Deze mutaties leiden tot een verminderde capaciteit om LDL-cholesterol uit het bloed te verwijderen, wat resulteert in een verhoogd cholesterolgehalte.

Gevolgen op cellulair niveau

Door de genetische defecten wordt LDL-cholesterol niet effectief opgenomen in levercellen. Dit leidt tot verhoogde serumspiegels, wat de progressieve vorming van atherosclerotische plaques bevordert. Deze plaques kunnen leiden tot hart- en vaatziekten op jonge leeftijd.

Oorzaken van aangeboren verhoogd cholesterolgehalte

Deze aandoening is het resultaat van een defect lipoproteïne (LDL) receptorgen met lage dichtheid. Het defect is meestal aanwezig op chromosoom 19. Door het defect is het lichaam niet in staat om lipoproteïne met lage dichtheid (LDL of slechte cholesterol) uit het bloed te verwijderen. Dit resulteert in een hoog LDL-niveau in het bloed. Hierdoor heeft de patiënt meer kans op een vernauwing van de slagaders door atherosclerose (slagaderverkalking) op jonge leeftijd.

Risicofactoren

Erfelijke aanleg

De belangrijkste risicofactor voor FH is het erven van een genetische mutatie van een van de ouders (autosomaal dominant patroon). Homozygote FH, hoewel zeldzaam, resulteert in ernstigere symptomen en een veel hoger cholesterolgehalte.

Omgevingsfactoren

Hoewel FH genetisch is, kunnen levensstijlkeuzes zoals een onevenwichtig voedingspatroon rijk aan verzadigde vetten de aandoening verergeren. Andere factoren, zoals roken en fysieke inactiviteit, verhogen het risico op complicaties aanzienlijk.

Risicogroepen

Familiaire clusters

Personen met een familiegeschiedenis van vroegtijdige hart- en vaatziekten (voor de leeftijd van 55 jaar bij mannen en 65 jaar bij vrouwen) lopen een aanzienlijk hoger risico. Regelmatige screening van directe familieleden is essentieel.

Kinderen van aangedane ouders

Kinderen van ouders met FH hebben een kans van 50% om de aandoening te erven. Het is cruciaal om het cholesterolgehalte bij deze kinderen al op jonge leeftijd te controleren.

Soorten van familiaire hypercholesterolemie

De aandoening wordt meestal op een autosomaal dominante manier door families doorgegeven (heterozygote familiaire hypercholesterolemie). Sporadisch komen patiënten ter wereld met een autosomaal recessieve vorm, namelijk homozygote familiaire hypercholesterolemie. Deze laatste vorm is het meest ernstige waarbij onbehandeld zelfs kinderen al lijden aan een hart- of vaatziekte.

Heterozygote familiaire hypercholesterolemie

Epidemiologie

Deze aandoening komt bij 1 op 250-500 mensen wereldwijd voor. Er is een verhoogde prevalentie in sommige raciale groepen (bijvoorbeeld Franse Canadezen, Finnen, Zuid-Afrikanen).

Oorzaken en erfelijkheid

Meer dan 150 verschillende mutaties (veranderingen) in de LDL-receptor zijn beschreven. Door het genetische defect is er een onderproductie of malproductie van de LDL-cholesterolopnamereceptor in de lever. Heterozygote familiaire hypercholesterolemie is een autosomaal dominante monogene aandoening waarbij de patiënt de genetische mutatie van één ouder geërfd heeft.

Symptomen

De meeste patiënten met deze aandoening blijven onopgemerkt. Patiënten hebben mogelijk geen fysieke symptomen. Aanwezige symptomen omvatten een xanthomateuze verdikking van de achillespezen en xanthomen over de buig- en strekpezen van de vingers. Er kunnen ook rond de ogen gele cholesterolafzettingen aanwezig zijn, zoals xanthelasma.

Diagnose en onderzoeken

Meer dan 90% van de patiënten met heterozygote familiaire hypercholesterolemie heeft geen diagnose van de ziekte gekregen, meestal doordat ze geen symptomen ervaren. De diagnose is gemakkelijker te stellen als typische klinische kenmerken aanwezig zijn. Volwassenen met de ziekte hebben onbehandelde LDL-spiegels die variëren van 190 mg/dL tot 400 mg/dL of zelfs nog hoger. Kinderen met de aandoening hebben over het algemeen LDL-niveaus boven 160 mg/dL, maar bij kinderen kunnen deze niveaus lager zijn. Hoge HDL-niveaus zijn wenselijk en beschermen tegen een coronaire hartziekte (aandoening aan de kransslagaders). Hoge LDL-spiegels zijn daarentegen ongewenst en dragen bij aan de ontwikkeling van coronaire hartziekte.

Prognose

Vijftig procent van de mannen die gediagnosticeerd zijn met de ziekte sterft op zestigjarige leeftijd. Indien onbehandeld is de meest voorkomende doodsoorzaak een coronaire hartziekte.

Homozygote familiaire hypercholesterolemie

Epidemiologie

Homozygote familiaire hypercholesterolemie is zeer zeldzaam. Dit komt voor bij 1 op 160.000 mensen.

Oorzaken en erfelijkheid

Er zijn drie verschillende genen waarbij mutaties mogelijk zijn bij deze vorm van familiaire hypercholesterolemie. De aangetaste kinderen hebben geen LDL-receptoren in de lever. Ze hebben een enorm verhoogde LDL-cholesterolconcentratie en massale afzettingen van lipiden in slagaderwanden, de aorta en de huid. Als beide ouders lijden aan de aandoening, is er een kans van 25% dat hun kind of kinderen ook lijden aan homozygote familiaire hypercholesterolemie. Als een kind echter de diagnose krijgt van homozygote familiaire hypercholesterolemie, betekent dit dat beide ouders lijden aan een vorm van familiaire hypercholesterolemie.

Symptomen

Homozygote hypercholesterolemie leidt tot agressieve atherosclerose (vernauwing en blokkering van bloedvaten) en is nog ernstiger dan de heterozygote vorm. Dit proces begint al voor de geboorte en kent een snel verloop. Hierdoor zijn de kransslagaders, halsslagaders, de aorta en de aortaklep aangetast. Volgende symptomen komen voor bij homozygote hypercholesterolemie:

• hartgeruis: Een hartgeruis resulteert uit de vernauwing van de opening van de aortaklep door de ophoping van cholesterol. Een kind met een aortaklepaandoening en een hoge LDL-spiegel heeft mogelijk homozygote hypercholesterolemie.
• hartziekte: De cholesterolplaque bouwt zich op in de kransslagaders die bloed leveren aan het hart. Een blokkering van de bloedstroom naar het hart veroorzaakt pijn op de borst, kortademigheid, duizeligheid of een onregelmatige hartslag.
• hoornvliesboog: Een hoornvliesboog is een grijsachtige tot witte cholesterolring rond de iris. Een hoornvliesboog op jonge leeftijd duidt mogelijk op homozygote hypercholesterolemie.
• xanthomen: Xanthomen zijn verzamelingen van cholesterol onder de huid of pezen, zoals de billen, de huidplooien, de pezen aan de enkels en handen, en ook rond de ogen. Deze gele bultjes zijn klein en niet altijd goed zichtbaar. Kinderen hebben in de vroege kinderjaren vaak xanthomen zonder enig teken van hartproblemen.

Diagnose en onderzoeken

Deze vorm van familiaire hypercholesterolemie is vast te stellen door middel van genetisch onderzoek of een klinische diagnose. Speciale hartonderzoeken zoals een ECG (echocardiografie), een CT-angiografie of een hartkatheterisatie zijn aanbevolen om de aortaklep en kransslagaders te controleren bij de diagnose en dit ten minste om de vijf jaar. Het cholesterolgehalte is bij patiënten met deze vorm van de aandoening vaak erg hoog (> 300 mg/dL).

Prognose

Patiënten met homozygote familiaire hypercholesterolemie ervaren onbehandeld vroegtijdig een hartaanval, een beroerte of zelfs een vernauwing van de hartkleppen.

Behandeling

Familiaire hypercholesterolemie is behandelbaar en zeker wanneer de arts de diagnose tijdig stelt. De patiënt zorgt voor een gezonde levensstijl: niet roken, regelmatige lichaamsbeweging, een gezonde en evenwichtige voeding met weinig verzadigde vetten, transvetten en zout. Daarnaast nemen patiënten cholesterolverlagende medicatie (statines). Voor sommige patiënten met ernstige hypercholesterolemie is een LDL-aferese nodig. Dit is een zeer eenvoudige procedure waarbij de arts LDL-cholesterol wekelijks of tweewekelijks verwijdert uit het bloed.

Nieuwe behandelingsopties

In de afgelopen jaren zijn er nieuwe behandelingsopties voor familiaire hypercholesterolemie ontwikkeld:

PCSK9-remmers

PCSK9-remmers zijn een klasse van geneesmiddelen die de LDL-cholesterolspiegels effectief verlagen door de afbraak van LDL-receptoren te blokkeren. Dit helpt bij het verhogen van het aantal LDL-receptoren op de levercellen, wat de opname van LDL uit het bloed bevordert. Voorbeelden van PCSK9-remmers zijn alirocumab en evolocumab.

Gentherapie

Gentherapie is een veelbelovende behandelingsoptie die gericht is op het corrigeren van de onderliggende genetische defecten die verantwoordelijk zijn voor familiaire hypercholesterolemie. Onderzoek naar deze therapieën is nog in de experimentele fase, maar er zijn veelbelovende resultaten in diermodellen en vroege klinische proeven.

Voedings- en leefstijlinterventies

Naast medicamenteuze behandelingen kunnen voedings- en leefstijlinterventies, zoals het verminderen van de inname van verzadigde vetten en transvetten, bijdragen aan een betere beheersing van de cholesterolniveaus en een algehele verbetering van de gezondheid.

Preventie en nazorg

Om het risico op complicaties te minimaliseren en een goede gezondheid te behouden, zijn de volgende preventieve maatregelen en nazorgrichtlijnen belangrijk:

Levensstijlveranderingen

• Het volgen van een voedingspatroon dat arm is aan verzadigde vetten, transvetten en cholesterol.
• Regelmatige lichaamsbeweging, zoals aanbevolen door een arts of voedingsdeskundige.
• Het vermijden van roken en het beperken van alcoholgebruik.

Regelmatige controles

• Periodieke bloedonderzoeken om de cholesterolspiegels te monitoren.
• Regelmatige cardiologische controles om de gezondheid van het hart en de bloedvaten te beoordelen.

Medicatie en behandeling

• Het trouw volgen van het voorgeschreven medicatieschema, zoals statines of andere cholesterolverlagende middelen.
• Overleg met de arts over de noodzaak van aanvullende behandelingen of interventies.
• Het aanpassen van de behandeling indien nodig op basis van de voortgang en eventuele bijwerkingen.

Praktische tips voor het omgaan met familiale hypercholesterolemie

Familiaire hypercholesterolemie (FH) is een erfelijke aandoening waarbij het cholesterolgehalte in het bloed extreem hoog is, wat het risico op hart- en vaatziekten verhoogt. Het is belangrijk om maatregelen te nemen om het cholesterol onder controle te houden en je gezondheid te beschermen tegen de gevolgen van deze aandoening.

Volg een evenwichtig voedingspatroon

Een gezond en evenwichtig voedingspatroon is essentieel bij het beheersen van FH. Vermijd verzadigde vetten en transvetten, die het cholesterolgehalte kunnen verhogen. Kies in plaats daarvan voor onverzadigde vetten uit bronnen zoals olijfolie, avocado's en noten. Eet veel groenten, fruit, volkorenproducten en mager eiwit, zoals vis. Een gezond voedingspatroon kan helpen je cholesterolniveau te verlagen en het risico op hart- en vaatziekten te verminderen.

Neem medicijnen volgens voorschrift

Mensen met familiale hypercholesterolemie krijgen vaak cholesterolverlagende medicijnen, zoals statines, voorgeschreven om hun cholesterolgehalte onder controle te houden. Het is belangrijk om deze medicijnen regelmatig in te nemen, zoals voorgeschreven door je arts. Deze medicijnen kunnen helpen om het cholesterolniveau aanzienlijk te verlagen en het risico op hart- en vaatziekten te verminderen. Zorg ervoor dat je de controleafspraken met je arts volgt om te controleren of de medicatie effectief is.

Blijf actief en beweeg regelmatig

Lichamelijke activiteit speelt een cruciale rol in het verlagen van het cholesterolgehalte en het verbeteren van je algehele gezondheid. Probeer elke week minstens 150 minuten matige lichaamsbeweging te krijgen, zoals wandelen, fietsen of zwemmen. Regelmatige lichaamsbeweging kan helpen om je LDL-cholesterol (het 'slechte' cholesterol) te verlagen en je HDL-cholesterol (het 'goede' cholesterol) te verhogen.

Vermijd roken en beperk alcoholgebruik

Roken verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, vooral bij mensen met familiale hypercholesterolemie. Het stoppen met roken kan je gezondheid aanzienlijk verbeteren en het risico op hartproblemen verminderen. Daarnaast is het belangrijk om je alcoholgebruik te beperken. Te veel alcohol kan bijdragen aan een verhoogd cholesterolgehalte, dus het is aan te raden om niet meer dan één alcoholische drank per dag te drinken.

Controleer je cholesterol regelmatig

Het is essentieel om je cholesterolgehalte regelmatig te laten controleren, vooral als je familiale hypercholesterolemie hebt. Je arts kan de voortgang van je behandeling volgen en de effectiviteit van de medicijnen beoordelen. Regelmatige bloedonderzoeken kunnen je helpen om op tijd aanpassingen te maken aan je behandelplan, zodat je cholesterol op een gezond niveau blijft.

Wees alert op hart- en vaatziekten

Familiaire hypercholesterolemie verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, dus het is belangrijk om alert te zijn op symptomen van hartaandoeningen, zoals pijn op de borst, kortademigheid of vermoeidheid. Als je een van deze symptomen ervaart, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. Vroegtijdige opsporing en behandeling kunnen helpen om ernstige complicaties te voorkomen.

Misvattingen rond familiale hypercholesterolemie

Familiaire hypercholesterolemie (FH) is een erfelijke aandoening die leidt tot een extreem hoog cholesterolgehalte in het bloed, wat het risico op hart- en vaatziekten verhoogt. Er bestaan verschillende misvattingen over deze aandoening die het begrip en de behandeling kunnen beïnvloeden.

Familiaire hypercholesterolemie komt alleen voor bij mensen met een ongezond dieet

Hoewel een ongezond dieet het cholesterolgehalte kan verhogen, is familiale hypercholesterolemie een genetische aandoening. Het wordt veroorzaakt door een erfelijke mutatie die leidt tot verhoogde cholesterolwaarden, ongeacht het dieet. Mensen met FH hebben van nature hoge cholesterolwaarden, zelfs als ze een gezond voedingspatroon volgen.

Familiaire hypercholesterolemie is altijd zichtbaar door fysieke symptomen

In veel gevallen heeft familiale hypercholesterolemie geen directe, zichtbare symptomen, vooral in de vroege stadia. Sommige mensen kunnen echter tekenen vertonen zoals een verhoogde kans op hart- en vaatziekten of specifieke vetophopingen in de huid of rond de ogen, maar dit is niet altijd het geval. Daarom is het belangrijk om regelmatig bloedonderzoeken te doen, zelfs als er geen zichtbare symptomen zijn.

Familiaire hypercholesterolemie wordt altijd op jonge leeftijd gediagnosticeerd

Hoewel de aandoening vaak in de jeugd wordt ontdekt, kan familiale hypercholesterolemie ook op latere leeftijd worden gediagnosticeerd, vooral wanneer het cholesterolgehalte extreem hoog is. Omdat de symptomen vaak subtiel zijn, wordt de aandoening soms pas ontdekt wanneer er hartproblemen optreden, zelfs bij volwassenen.

Familiaire hypercholesterolemie leidt altijd tot hartziekten op jonge leeftijd

Familiaire hypercholesterolemie verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, maar de mate van risico kan variëren. Sommige mensen met FH ontwikkelen vroegtijdig hartproblemen, terwijl anderen, zelfs met zeer hoge cholesterolniveaus, geen hartziekten ontwikkelen. Het is afhankelijk van factoren zoals de ernst van de aandoening en de effectiviteit van de behandeling.

Familiaire hypercholesterolemie kan niet worden behandeld

Hoewel familiale hypercholesterolemie niet kan worden genezen, kan het wel effectief worden beheerd. Behandelingen omvatten vaak het gebruik van cholesterolmedicatie, zoals statines, en soms het ondergaan van anesthesie voor procedures zoals bloedzuivering bij ernstige gevallen. Daarnaast kunnen veranderingen in de levensstijl, zoals een gezond dieet en regelmatige lichaamsbeweging, het risico op complicaties verminderen.

Mensen met familiale hypercholesterolemie hebben altijd een hoge bloeddruk

Familiaire hypercholesterolemie heeft invloed op het cholesterolgehalte in het bloed, maar het heeft niet noodzakelijk invloed op de bloeddruk. De aandoening kan leiden tot een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, maar een hoge bloeddruk is niet een gegarandeerd gevolg van de aandoening. Het is belangrijk om beide gezondheidsproblemen apart te monitoren.

Familiaire hypercholesterolemie heeft geen invloed op andere organen zoals de lever

Familiaire hypercholesterolemie kan invloed hebben op de lever, aangezien een hoog cholesterolgehalte kan leiden tot leverproblemen, zoals de vorming van vet in de lever (vetlever). Het is belangrijk om het cholesterolgehalte goed te reguleren om de gezondheid van de lever te ondersteunen.