Elektrolyten: Functies en soorten, verstoorde balans

Elektrolyten zijn mineralen die zich in het bloed, de urine, de weefsels en andere plekken in het lichaam bevinden. De inname van elektrolyten gebeurt via drank, voeding en supplementen. Dankzij een goede elektrolytenbalans kan het lichaam correct functioneren. Sommige mensen lijden echter aan een verstoorde elektrolytenbalans. In het lichaam is dan te veel of te weinig water aanwezig. Dit resulteert uit bijvoorbeeld een onvoldoende inname, of door een ziekte waardoor bepaalde elektrolytenniveaus mild tot ernstig verlaagd of verhoogd zijn. Diverse symptomen komen tot uiting bij verstoorde elektrolytenniveaus, zoals bijvoorbeeld verwardheid, spiertrekkingen en koorts. Elektrolytenstoornissen zijn vooral potentieel gevaarlijk voor ouderen, baby’s en kinderen en daarom bezoeken ze het beste een arts. In veel milde gevallen is een thuisbehandeling wel mogelijk, maar bij ernstigere tekenen is een ziekenhuisopname vereist.

• Soorten en functies van elektrolyten
• Bicarbonaat
• Calcium
• Chloride
• Fosfaat
• Kalium
• Magnesium (Mg ++)
• Natrium (Na +)
• Ziekten door verstoorde elektrolytenniveaus
• Oorzaken en risicofactoren van verstoorde elektrolytenbalans
• Aandoeningen en medische symptomen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Kinderen
• Ouderen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van elektrolytenstoornissen

Soorten en functies van elektrolyten

Elektrolyten zijn mineralen die oplossen in de lichaamsvloeistoffen, waardoor elektrisch geladen ionen ontstaan. Elektrolyten zijn aanwezig in voeding, drank en sommige supplementen. Een gezonde persoon of een persoon die evenwichtig en gezond eet en voldoende drinkt, heeft een gezond elektrolytenniveau.

Voorbeelden van elektrolyten in het menselijk lichaam zijn onder meer:

• bicarbonaat
• calcium
• chloride
• fosfaat
• kalium
• magnesium
• natrium

Bicarbonaat

Bicarbonaat (HCO3–) is belangrijk bij het reguleren van de pH (zuurgraad) in het lichaam. Omdat het een alkali is, helpt het overtollig zuur in het bloed en het spijsverteringssysteem te neutraliseren. Bicarbonaat wordt van nature geproduceerd door het lichaam.

Calcium

Calcium (Ca ++) staat bekend om zijn rol in de botgezondheid - het helpt bij de opbouw van sterke botten en tanden en is belangrijk voor het herstellen van schade aan botten en spieren. Te weinig calcium veroorzaakt bij kinderen mogelijk rachitis (tekort aan vitamine D, fosfaat of calcium) en bij volwassenen osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken). Het is belangrijk voor spiercontracties, inclusief die van het hart, en voor zenuwsignalering. Te veel calcium draagt bij aan nierstenen. Calcium is tot slot voornamelijk aanwezig in groene bladgroenten, verrijkte zuivelvervangers en zuivelproducten.

Chloride

Chloride (Cl–) is een elektrolyt die belangrijk is voor het handhaven van de vochtbalans in de cellen. Net als natrium bevindt chloride zich buiten de cellen en helpt de elektrolyt bij het reguleren van het water dat in en uit de cellen gaat. Het speelt ook een rol bij het reguleren van de pH-balans van het lichaam. Chloride is te vinden in tafelzout.

Fosfaat

Fosfaat (HPO4–) speelt een sleutelrol bij het versterken van botten en tanden en is belangrijk bij de productie van eiwitten die het lichaam gebruikt om cellen te laten groeien en herstellen. Te veel fosfaat verdringt calcium en verzwakt botten. Daarom worden koolzuurhoudende frisdranken die fosforzuur bevatten vaak in verband gebracht met botproblemen.

Kalium

Kalium (K +) zit in cellen en is belangrijk voor het reguleren van water en vocht in het lichaam. Het is ook belangrijk voor de spierfunctie, inclusief onvrijwillige spieren zoals die rond het hart, die ritmisch samentrekken om het te laten pompen. De elektrolyt is tevens nodig voor het genereren van de elektrische impulsen die belangrijk zijn bij zenuwsignalering. Kalium is soms uit balans door te veel natrium in het lichaam. Avocado, bananen, zoete aardappelen en andere soorten fruit en groenten bevatten veel kalium.

Magnesium (Mg ++)

Magnesium is betrokken bij meer dan driehonderd chemische reacties in het lichaam en is van vitaal belang voor de celfunctie, enzymactiviteit, spierfunctie, zenuwsignalering, slaap en regulering van de stemming. Een tekort aan magnesium draagt bij aan spierkrampen, symptomen van het premenstrueel syndroom (symptomen voor en bij menstruatie), overgangsklachten, vermoeidheid en een depressie. Magnesium en calcium zijn nauw met elkaar verbonden: zonder voldoende magnesium in het lichaam is het niet mogelijk om calcium op te nemen. Magnesium is voornamelijk te vinden in zaden en noten.

Natrium (Na +)

Natrium is eveneens essentieel voor het reguleren van de water- en vochtbalans in het lichaam. De elektrolyt bevindt zich in de bloedbaan en vertelt de nieren hoeveel water er moet worden vastgehouden en hoeveel er moet worden uitgescheiden. De elektrolyt helpt bij het genereren van elektrische impulsen langs zenuwcellen die berichten van en naar de hersenen overbrengen. Daarom is natrium eveneens belangrijk voor de spierfunctie. Te veel natrium resulteert in een hoge bloeddruk. Omdat natrium een bestanddeel van zout is, is het belangrijk om de hoeveelheid zout in de voeding te beperken. Kaas en tafelzout zijn enkele voorbeelden waarin natrium aanwezig is.

Deze elektrolyten werken samen om de centrale functies van het lichaam te bevorderen. Om bijvoorbeeld spieren te laten samentrekken en ontspannen, heeft het lichaam calcium, kalium, magnesium en natrium nodig.

Ziekten door verstoorde elektrolytenniveaus

De hoeveelheid elektrolyten in het lichaam is mogelijk te laag of te hoog. Dit treedt op wanneer de hoeveelheid water in het lichaam verandert. De hoeveelheid water die iemand inneemt, moet gelijk zijn aan de hoeveelheid die hij of zij verliest. Als iets deze balans verstoort, heeft de persoon mogelijk te weinig water (uitdroging) of te veel water in het lichaam. Dit leidt tot volgende mogelijke elektrolytenstoornissen:

• calcium: te veel (hypercalciëmie) en te weinig (hypocalciëmie)
• chloride: te veel (hyperchloremie) en te weinig (hypochloremie)
• fosfaat: te veel (hyperfosfatemie) of te weinig (hypofosfatemie)
• kalium: te veel (hyperkaliëmie) en te weinig (hypokaliëmie)
• magnesium: te veel (hypermagnesiëmie) en te weinig (hypomagnesiëmie)
• natrium: te veel (hypernatriëmie) en te weinig (hyponatriëmie)

Oorzaken en risicofactoren van verstoorde elektrolytenbalans

Elektrolytenstoornissen zijn het gevolg van te weinig vocht in het lichaam (uitdroging) of een overmatige hoeveelheid van vocht in het lichaam.

Aandoeningen en medische symptomen

Enkele aandoeningen en medische symptomen zijn geassocieerd met een verstoorde elektrolytenbalans:

• bijnieraandoeningen
• braken
• congestief hartfalen
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• diarree
• een alcoholgebruiksstoornis
• een kankerbehandeling
• een recente operatie
• een trauma, zoals ernstige brandwonden (vochtverlies) of gebroken botten
• eetstoornissen, zoals anorexia en boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag)
• kanker
• leverproblemen zoals levercirrose
• longproblemen
• nierproblemen
• schildklieraandoeningen
• sepsis (bloedvergiftiging)
• spijsverteringsproblemen

Omgevingsfactoren

Ook enkele omgevingsfactoren leiden sneller tot een probleem met de elektrolytenniveaus in het lichaam.

• alcohol
• het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals laxeermiddelen en diuretica (plaspillen)
• hoge temperaturen en hittegolven
• illegaal drugsgebruik
• intensief sporten
• leeftijd: ouderen, baby’s en kinderen zijn meer vatbaar voor een verstoorde elektrolytenbalans
• niet genoeg eten / niet genoeg vloeistoffen drinken
• onjuist gegeven intraveneuze (via een ader toegediende) vloeistoffen
• overmatig zweten

Symptomen

De symptomen van een probleem met de elektrolytenbalans zijn afhankelijk van welke elektrolytenwaarden uit evenwicht zijn, hoe ernstig de elektrolytenniveaus verstoord zijn alsook of de patiënt nog andere medische problemen heeft.

Volgende symptomen komen het vaakst tot uiting:

• botpijn
• braken
• buikkrampen
• constipatie
• convulsies of toevallen
• diarree
• duizeligheid
• een coma
• een onregelmatige hartslag
• een slechte coördinatie bij het lopen
• een snelle hartslag
• een zwelling of opgeblazen gevoel
• frequent urineren
• gevoelloosheid
• hoofdpijn
• koorts
• kortademigheid
• lusteloosheid
• misselijkheid
• overmatige jeuk
• prikkelbaarheid
• rusteloosheid
• slaapstoornissen
• snelle bloeddrukveranderingen
• spierspasmen (spierkrampen)
• spiertrekkingen
• spierzwakte
• tintelingen
• vermoeidheid
• verwardheid

Kinderen

Kinderen krijgen sneller te maken met uitdrogingsverschijnselen omdat ze kleiner zijn en een snellere stofwisseling van vloeistoffen en elektrolyten hebben. Bij ernstig braken of zware diarree is medische aandacht vereist omdat dit mogelijk leidt tot een verstoorde elektrolytenbalans. Kinderen met een schildklierziekte, hartaandoening, nierziekte of een andere onderliggende ziekte hebben een verhoogd risico op elektrolytenstoornissen.

Ouderen

Ouderen zijn ook gevoeliger voor uitdroging en elektrolytenstoornissen. De nieren werken bij door de veroudering namelijk minder goed. Daarnaast gebruiken ouderen vaak meerdere medicijnen zoals diuretica (plaspillen), waardoor de elektrolytenniveaus mogelijk veranderen. Verder hebben ze soms onvoldoende voeding of vocht in het lichaam omwille van een handicap, een gebrek aan eetlust of dorst, of omdat ze niet regelmatig toegang hebben tot voeding en drank. Daarom moeten mensen uit de omgeving van ouderen, zoals verzorgers en geliefden, goed de aandacht vestigen op mogelijke uitdrogingstekenen.

Enkele uitdrogingssymptomen bij ouderen zijn bijvoorbeeld:

• desoriëntatie
• diepliggende ogen
• duizeligheid
• een droge huid die minder stevig of rekbaar lijkt
• een droge mond, inclusief droge lippen en een droge tong
• een lage bloeddruk
• slaperigheid
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Een bloedonderzoek meet het elektrolytenniveau in het lichaam. Verder test de arts ook de nierfunctie. Verder is ook een lichamelijk onderzoek vereist, en soms voert de arts ook andere onderzoeken uit om een vermoedelijke gestoorde elektrolytenbalans te bevestigen zoals bijvoorbeeld een knijptest aan de huid om uitdroging op te sporen, een elektrocardiografie (hartfilmpje) om hartproblemen op te sporen en een reflexonderzoek.

Behandeling van elektrolytenstoornissen

Drinkwater of een vrij verkrijgbare elektrolytoplossing verhelpt elektrolytenstoornissen als gevolg van kortstondig braken en ook slechts tijdelijke diarree of zwaar zweten. Bij de apotheker zijn veel orale (via de mond ingenomen) rehydratatiedranken verkrijgbaar. Wanneer de elektrolytenbalans verstoord is door een ziekte, is medische opvolging nodig, ook al kan een patiënt dit mogelijk zelf thuis wel onder controle krijgen. Sommige patiënten met een ziekte die lijden aan een elektrolytenstoornis, nemen namelijk te veel elektrolyten op wat leidt tot complicaties. Verder moeten patiënten met een onderliggende medische ziekte vaak ook een bijkomende behandeling krijgen door de arts. Bij een ernstige nierziekte, is bijvoorbeeld nierdialyse nodig om een verstoorde elektrolytenbalans te corrigeren. Bij ernstige gestoorde elektrolytenniveaus, is een intraveneuze (via een ader) lijn nodig zodat de patiënt via deze weg elektrolyten kan ontvangen. Hiervoor is een ziekenhuisopname nodig. Verder behandelt de arts het onderliggend probleem, zoals medicatie aanpassen en de onderliggende aandoening behandelen.

Lees verder

• Hypokaliëmie: Tekort aan kalium in het bloed
• Hypernatriëmie: Te veel natrium in het bloed
• Hyponatriëmie: Laag natriumgehalte in het bloed
• Hypomagnesiëmie: Magnesiumtekort in het bloed
• Hypercalciëmie: Verhoogd calciumgehalte van het bloed