Elektrolyten: Functies en soorten, verstoorde balans

Elektrolyten zijn mineralen die zich in het bloed, de urine, de weefsels en andere lichaamsvloeistoffen bevinden. Ze worden ingenomen via drank, voeding en supplementen. Een goede elektrolytenbalans is cruciaal voor een goed functioneren van het lichaam. Verstoringen in deze balans kunnen optreden door onvoldoende inname of door ziekten die leiden tot verhoogde of verlaagde elektrolytenniveaus. Dit kan resulteren in symptomen zoals verwardheid, spiertrekkingen en koorts. Elektrolytenstoornissen zijn vooral gevaarlijk voor ouderen, baby's en kinderen, die bij symptomen het beste een arts kunnen raadplegen. In veel milde gevallen kan thuisbehandeling volstaan, maar ernstigere gevallen vereisen ziekenhuisopname.

• Soorten en functies van elektrolyten
• Bicarbonaat
• Calcium
• Chloride
• Fosfaat
• Kalium
• Magnesium (Mg++)
• Natrium (Na+)
• Ziekten door verstoorde elektrolytenniveaus
• Oorzaken en risicofactoren van verstoorde elektrolytenbalans
• Aandoeningen en Medische Symptomen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Kinderen
• Ouderen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van elektrolytenstoornissen

Soorten en functies van elektrolyten

Elektrolyten zijn mineralen die oplossen in lichaamsvloeistoffen en daardoor elektrisch geladen ionen vormen. Ze zijn aanwezig in voeding, drank en sommige supplementen. Een gezonde persoon die evenwichtig en gezond eet en voldoende drinkt, heeft normaal gesproken een gezond elektrolytenniveau.

Voorbeelden van elektrolyten in het menselijk lichaam zijn onder meer:

• bicarbonaat
• calcium
• chloride
• fosfaat
• kalium
• magnesium
• natrium

Bicarbonaat

Bicarbonaat (HCO3–) speelt een belangrijke rol in het reguleren van de pH (zuurgraad) van het lichaam. Het fungeert als een alkali en helpt overtollig zuur in het bloed en het spijsverteringssysteem te neutraliseren. Het lichaam produceert bicarbonaat van nature.

Calcium

Calcium (Ca++) is bekend om zijn rol in de botgezondheid - het ondersteunt de opbouw van sterke botten en tanden en is belangrijk voor het herstel van schade aan botten en spieren. Een tekort aan calcium kan bij kinderen leiden tot rachitis (door vitamine D-, fosfaat- of calciumtekort) en bij volwassenen tot osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken). Calcium is ook essentieel voor spiercontracties, inclusief die van het hart, en voor zenuwsignalering. Overmatige calciumhoeveelheden kunnen bijdragen aan nierstenen. Calcium is voornamelijk te vinden in groene bladgroenten, verrijkte zuivelvervangers en zuivelproducten.

Chloride

Chloride (Cl–) is een elektrolyt die belangrijk is voor het handhaven van de vochtbalans in de cellen. Net als natrium bevindt chloride zich buiten de cellen en helpt het de elektrolyt bij het reguleren van het water dat in en uit de cellen beweegt. Chloride speelt ook een rol bij het reguleren van de pH-balans van het lichaam. Het is te vinden in tafelzout.

Fosfaat

Fosfaat (HPO4–) speelt een sleutelrol in het versterken van botten en tanden en is cruciaal voor de productie van eiwitten die het lichaam gebruikt om cellen te laten groeien en herstellen. Te veel fosfaat kan calcium verdringen en de botten verzwakken. Daarom worden koolzuurhoudende frisdranken die fosforzuur bevatten vaak in verband gebracht met botproblemen.

Kalium

Kalium (K+) bevindt zich voornamelijk in cellen en is belangrijk voor het reguleren van water en vocht in het lichaam. Het speelt ook een rol in de spierfunctie, inclusief onvrijwillige spieren zoals die rond het hart, die ritmisch samentrekken om het bloed te pompen. Kalium is tevens nodig voor het genereren van elektrische impulsen die belangrijk zijn voor zenuwsignalering. Een disbalans in kalium kan ontstaan door een teveel aan natrium in het lichaam. Avocado's, bananen, zoete aardappelen en andere fruit- en groentesoorten zijn rijk aan kalium.

Magnesium (Mg++)

Magnesium is betrokken bij meer dan driehonderd chemische reacties in het lichaam en is van vitaal belang voor celfunctie, enzymactiviteit, spierfunctie, zenuwsignalering, slaap en stemmingregulatie. Een tekort aan magnesium kan bijdragen aan spierkrampen, symptomen van het premenstrueel syndroom, overgangsklachten, vermoeidheid en een depressie. Magnesium en calcium zijn nauw met elkaar verbonden; zonder voldoende magnesium kan calcium niet goed worden opgenomen. Magnesium is voornamelijk te vinden in zaden en noten.

Natrium (Na+)

Natrium is essentieel voor het reguleren van de water- en vochtbalans in het lichaam. Het bevindt zich in de bloedbaan en helpt de nieren bepalen hoeveel water moet worden vastgehouden of uitgescheiden. Natrium speelt ook een rol in het genereren van elektrische impulsen langs zenuwcellen die berichten van en naar de hersenen overbrengen, en is dus belangrijk voor de spierfunctie. Te veel natrium kan leiden tot hoge bloeddruk. Omdat natrium een bestanddeel van zout is, is het belangrijk om de hoeveelheid zout in de voeding te beperken. Kaas en tafelzout zijn voorbeelden van natriumrijke voedingsmiddelen.

Deze elektrolyten werken samen om de centrale functies van het lichaam te ondersteunen. Voor spiercontracties en ontspanning zijn calcium, kalium, magnesium en natrium bijvoorbeeld noodzakelijk.

Ziekten door verstoorde elektrolytenniveaus

Een verstoord elektrolytenniveau kan optreden wanneer de hoeveelheid water in het lichaam verandert. De inname van water moet in balans zijn met het verlies ervan. Als deze balans verstoord raakt, kan iemand last hebben van uitdroging of overmatige wateropslag in het lichaam. Dit kan leiden tot verschillende elektrolytenstoornissen:

• Calcium: te veel (hypercalciëmie) en te weinig (hypocalciëmie)
• Chloride: te veel (hyperchloremie) en te weinig (hypochloremie)
• Fosfaat: te veel (hyperfosfatemie) of te weinig (hypofosfatemie)
• Kalium: te veel (hyperkaliëmie) en te weinig (hypokaliëmie)
• Magnesium: te veel (hypermagnesiëmie) en te weinig (hypomagnesiëmie)
• Natrium: te veel (hypernatriëmie) en te weinig (hyponatriëmie)

Oorzaken en risicofactoren van verstoorde elektrolytenbalans

Elektrolytenstoornissen ontstaan door te weinig of te veel vocht in het lichaam.

Aandoeningen en Medische Symptomen

Enkele aandoeningen en medische symptomen die geassocieerd worden met een verstoorde elektrolytenbalans zijn:

• Bijnieraandoeningen
• Braken
• Congestief hartfalen
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Diarree
• Alcoholgebruiksstoornis
• Kankerbehandeling
• Een recente operatie
• Trauma, zoals ernstige brandwonden (vochtverlies) of gebroken botten
• Eetstoornissen, zoals anorexia en boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag)
• Kanker
• Leverproblemen, zoals levercirrose
• Longproblemen
• Nierproblemen
• Schildklieraandoeningen
• Sepsis (bloedvergiftiging)
• Spijsverteringsproblemen

Omgevingsfactoren

Ook bepaalde omgevingsfactoren kunnen de elektrolytenniveaus in het lichaam verstoren:

• Alcohol
• Het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals laxeermiddelen en diuretica (plaspillen)
• Hoge temperaturen en hittegolven
• Illegaal drugsgebruik
• Intensief sporten
• Leeftijd: ouderen, baby’s en kinderen zijn meer vatbaar voor verstoorde elektrolytenbalans
• Onvoldoende voeding / onvoldoende vloeistoffen
• Onjuist toegediende intraveneuze (via een ader) vloeistoffen
• Overmatig zweten

Symptomen

De symptomen van een verstoorde elektrolytenbalans hangen af van welke elektrolyten uit balans zijn, de ernst van de verstoring en of de patiënt andere medische problemen heeft.

Veel voorkomende symptomen zijn:

• Botpijn
• Braken
• Buikkrampen
• Constipatie
• Convulsies of toevallen
• Diarree
• Duizeligheid
• Coma
• Onregelmatige hartslag
• Slechte coördinatie bij het lopen
• Snelle hartslag
• Zwelling of opgeblazen gevoel
• Frequent urineren
• Gevoelloosheid
• Hoofdpijn
• Koorts
• Kortademigheid
• Lusteloosheid
• Misselijkheid
• Overmatige jeuk
• Prikkelbaarheid
• Rusteloosheid
• Slaapstoornissen
• Snelle bloeddrukveranderingen
• Spierspasmen (spierkrampen)
• Spiertrekkingen
• Spierzwakte
• Tintelingen
• Vermoeidheid
• Verwardheid

Kinderen

Kinderen hebben sneller last van uitdroging omdat ze een kleinere lichaamsomvang en een snellere stofwisseling van vloeistoffen en elektrolyten hebben. Ernstig braken of zware diarree vereist medische aandacht, aangezien dit kan leiden tot een verstoorde elektrolytenbalans. Kinderen met schildklieraandoeningen, hartaandoeningen, nierziekten of andere onderliggende aandoeningen lopen een verhoogd risico op elektrolytenstoornissen.

Ouderen

Ouderen zijn ook gevoeliger voor uitdroging en elektrolytenstoornissen. Naarmate men ouder wordt, functioneren de nieren minder goed. Daarnaast gebruiken ouderen vaak meerdere medicijnen, zoals diuretica (plaspillen), wat de elektrolytenniveaus kan beïnvloeden. Soms hebben ouderen onvoldoende voeding of vocht door een handicap, een gebrek aan eetlust of dorst, of omdat ze niet regelmatig toegang hebben tot voeding en drank. Daarom moeten verzorgers en familieleden van ouderen goed letten op tekenen van uitdroging.

Enkele uitdrogingssymptomen bij ouderen zijn:

• Desoriëntatie
• Diepliggende ogen
• Duizeligheid
• Droge huid die minder stevig of rekbaar lijkt
• Droge mond, inclusief droge lippen en een droge tong
• Lage bloeddruk
• Slaperigheid
• Verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Een bloedonderzoek meet de elektrolytenniveaus in het lichaam. De arts test ook de nierfunctie. Daarnaast is een lichamelijk onderzoek nodig, en soms voert de arts aanvullende onderzoeken uit om een vermoeden van elektrolytenstoornis te bevestigen, zoals een huidknijptest om uitdroging op te sporen, een elektrocardiografie (hartfilmpje) om hartproblemen te detecteren, en een reflexonderzoek.

Behandeling van elektrolytenstoornissen

Drinkwater of een vrij verkrijgbare elektrolytoplossing kan elektrolytenstoornissen door kortstondig braken, tijdelijke diarree of zwaar zweten verhelpen. Er zijn veel orale (via de mond ingenomen) rehydratatiedranken beschikbaar bij de apotheek. Wanneer de elektrolytenbalans verstoord is door een ziekte, is medische opvolging noodzakelijk, hoewel de patiënt mogelijk thuis de balans kan beheren. Sommige patiënten met een onderliggende ziekte kunnen namelijk te veel elektrolyten opnemen, wat complicaties kan veroorzaken. Bij ernstige nierziekten kan nierdialyse nodig zijn om de elektrolytenbalans te herstellen. Bij ernstige elektrolytenstoornissen is een intraveneuze (via een ader) toediening van elektrolyten noodzakelijk, wat een ziekenhuisopname vereist. De arts zal ook het onderliggende probleem behandelen, zoals het aanpassen van medicatie en het behandelen van de onderliggende aandoening.

Lees verder

• Hypokaliëmie: Tekort aan kalium in het bloed
• Hypernatriëmie: Te veel natrium in het bloed
• Hyponatriëmie: Laag natriumgehalte in het bloed
• Hypomagnesiëmie: Magnesiumtekort in het bloed
• Hypercalciëmie: Verhoogd calciumgehalte van het bloed